Indien je opgegroeide in het tijdperk voor Netflix en online streaming, ken je waarschijnlijk nog het lange wachten tot een film uitkwam op DVD of VHS-videocasette, gevolgd door de teleurstelling die je overmande wanneer bleek dat je favoriete film al verhuurd was, of je een klein fortuin moest betalen omdat je een film was vergeten terugbrengen. Om nog maar te zwijgen van het moment waarop je die film dan eindelijk op videocasette wil bekijken, en die nog niet teruggedraaid bleek te zijn. Maar eender of je die nu al absurd verouderd klinkende taferelen hebt meegemaakt of niet, ik durf vrij veel geld te wedden dat het lang geleden is dat je nog in een videotheek was.

“Ik heb altijd gezegd dat er zeker nog tien videotheken waren in Brussel, maar ik heb onlangs te horen gekregen dat het er amper nog vijf zijn”, zegt Juan (47), de baas van de Vidéo Express in de Brusselse gemeente Sint-Gillis. Een cigarillo die vaker uit is dan aangestoken hangt tussen zijn lippen. “Tja, binnenkort zullen we niet meer bestaan. Op een dag zal het wel moeten stoppen; denk ik… Da’s klote hé – het maakt me echt kwaad – maar zo is dat nu eenmaal.” De situatie is duidelijk. Minder dan 15 jaar geleden waren er nog meerdere videotheken in zowat elke wijk van elke Belgische stad.

Vaak trokken ze zich niet al te veel aan van de hitlijsten, en kon je er naast de commerciëlere titels ook allerlei alternatieve filmgenres vinden die generaties aan cinefielen met het filmvirus wisten te besmetten. Maar vandaag de dag is de videotheek een bedreigde diersoort geworden.

De enkele videotheken die de massa-uitroeiing tot nu toe wisten te overleven, hebben nog steeds een kleine maar fanatieke groep trouwe klanten, zoals Cécile: “Ik ben naar hier gekomen met mijn 21-jarige petekind uit Parijs. Hij wist niet wat hij zag. De dag ervoor hadden we toevallig allebei dezelfde film gezien: hij had hem gedownload, ik had hem gehuurd. Dus stelde ik voor om hem eens mee te nemen naar deze videotheek, waarop hij reageerde met ‘wat, bestaat dat echt nog?’ Hij had nog nooit zo'n winkel gezien.”

Wij mailen je elke week onze 10 beste verhalen over cultuur en meer. Deal? Abonneer je dan gratis op de VICE-newsletter.

Om de Spaanse radiostem die door de rayons schalt te overtreffen, roept Juan me toe: “Hé, hoe kijk jij naar films?” De vraag brengt onvermijdelijk een schuldgevoel in mij naar boven. Tegenwoordig downloaden we, streamen we (al dan niet legaal), huren we een dure film op AppleTV of vallen lui in slaap voor Netflix nadat we lichtjes geëntertaind moesten glimlachen wanneer Sheldon zich drukmaakt om een videotheek op het platteland aan het einde van het negende seizoen van The Big Bang Theory. Tja, het is allemaal zo gemakkelijk, Juan, zo cool en snel en lekker warm, met je kont in die zetel en die algoritmes.

Sinds de opening op 1 april 1999 is er niet veel veranderd in de Vidéo Express, op een nieuw laagje verf op de gele belettering en een raam waarop geen affiches meer te zien zijn na. Al is er toch nog een zeer recente toevoeging aan zijn gevel: #ANTINETFLIX. Het is duidelijk dat Juan echt he-le-maal niets moet weten van “die klootzakken die me deden denken dat ik m’n deuren binnen de kortste keren zou moeten sluiten. Toen zij naar België kwamen, was dat einde verhaal voor enorm veel videotheken. Het was één groot bloedbad.”

“Ik opende mijn winkel best laat. De jaren 80 en 90, de echte ‘gouden jaren’ voor videotheken, heb ik dus nooit meegemaakt. Toen moet alles echt ongelofelijk vlotjes zijn gegaan.” Juan heeft zich altijd verzet tegen de tegenslagen waarmee hij keer op keer werd confronteerd. Een eerste was de verdwijning van de VHS-videocasettes ten gunste van DVD’s, al helemaal nadatt er in 2003 voor het eerst een DVD-speler voor 50 euro te krijgen was in de Carrefour. “Dat was iets geks. In twee maanden tijd wilde iedereen alleen nog maar DVD’s” Rond 2000 gaf de komst van HBO-hitreeksen zoals Six Feet Under en The Soprano’s de verhuur een boost. “Dat heeft veel videotheken toen gered,” herinnert Juan zich.

Maar bij jonge mensen werd illegaal downloaden al snel de norm en dat vernietigde een fors deel van het cliënteel van de videotheken. Met de arrestatie van Kim Dotcom en het einde van zijn gratis en enorm succesvolle peer-to-peer file-sharing website Megaupload, kreeg Juan begin 2012 een paar dagen respijt. Het weekend daarna werden er plots weer twee keer zoveel series en films gehuurd, totdat het internet weer genadeloos terugsloeg met de opening van een reeks nieuwe downloadsites.

En dan, twee jaar later, in 2014, kwam de genadestoot: Netflix zette voet aan wal in België en verjoeg het laatste beetje hoop van de Belgische videotheken. Dat betekende om een haar ook het einde van de Vidéo Express. Ironisch genoeg was het businessmodel van Netflix in zijn beginjaren… het verhuren van DVD's, al zij het via de post. (En misschien nog ironischer: tussen 2017 en 2019 verkocht Netflix een recordaantal van 4 miljard DVD’s.) “Het is ook de schuld van de media,” vindt Juan. “Twee maanden lang maakten ze ons helemaal gek met verhalen à la ‘Netflix komt naar België, bla, bla, bla.’ En eens Netflix er was, voerden ze een ongelooflijke reclamecampagne. Ze deden er werkelijk alles aan om mensen te overtuigen om een abonnement te nemen. Ik wist dat het pijn ging doen, maar zo plots!? De eerste maand verloren we minstens 60% van onze klanten. Het ging allemaal heel, heel snel.”

Uiteindelijk wisten de klanten van de Vidéo Express hun favoriete plek te redden door een vzw op te richten. Dankzij crowdfunding en themamaanden slaagden ze erin de plek in leven houden. Sindsdien zijn er altijd trouwe klanten geweest, maar ook nieuwe, en zelfs mensen die na jaren van afwezigheid terugkomen. “Er komen nog elke dag nieuwe klanten bij. Maar een heropleving zou ik het niet durven noemen. Veel mensen zeggen me dat het een soortgelijk fenomeen als vinylplaten begint te worden, maar dat geloof ik niet. Als dat uiteindelijk wel het geval blijkt te zijn, zou ik dat natuurlijk niet erg vinden. Maar goed, als alles blijft zoals het nu is, kan ik het misschien nog wel twintig jaar trekken!”

De business van Juan loopt ondertussen inderdaad relatief stabiel, zonder dat hij zichzelf heeft moeten verloochenen. Hij is waarschijnlijk de laatste videotheekeigenaar die weigert een halve nachtwinkel te worden, en ook zijn prijzen zijn hetzelfde gebleven: 2,48 euro per verhuurde film – oftewel 100 Belgische frank. Boetes voor te laat terugbrengen zijn er niet, en waren er ook nooit: “Ik ben geen agent of deurwaarder, weet je. Het doel is dat de films te bekijken zijn. Het is soms vervelend voor mensen als er een film voor een lange tijd niet te krijgen is, maar dan kiezen ze wel een andere.” Hij heeft veel klanten uit de buurt, studenten en filmliefhebbers, maar eigenlijk komen zijn klanten van overal. “Zo is er een man die hier zo’n 60 kilometer vandaan woont. Hij knipt de recensies van films die hij leuk vindt uit, geeft me een lijstje van zijn 10 à 15 favoriete films, en houdt die films dan een maandje lang bij.”

Ook de registraties verlopen hier nog zoals jaren terug. In drie minuten tijd worden ze opgesteld op basis van een naam en telefoonnummer – en daar heb je geen identiteitskaart, geen wachtwoord van 16 tekens en ook geen VISA-kaart voor nodig. “Ik haat het. Ik word gek van al dat gedoe met kaarten en wat nog allemaal. Dit is veel beter: hoe minder ik moet doen, hoe beter ik me voel,” legt een klant uit.

Dankzij de betaalbare prijzen voelen de klanten van de Vidéo Express hun passie voor films en series ook niet al te sterk in hun portemonnee. Al sinds zijn opening bereikte de videotheek alle sociale klassen en generaties, ook al lijkt de gemiddelde leeftijd tegenwoordig wat hoger te liggen. Zo vertelt Vincent (47) hoe hij de charmes van de videotheek herontdekte: “Het was eigenlijk mijn 18-jarige zoon die me voor het eerst naar hier meenam. Ik kijk ook online, maar ik kom graag naar hier voor de ruime keuze. En bon, het is natuurlijk ook gewoon een vorm van protest tegen de huidige manier van doen. En trouwens: hier kun je ook nog babbelen met heel sympathieke mensen.”

“Mensen komen voor de films, dat is het belangrijkste. Ze zeggen dat ze hier vinden wat ze zochten, en als ze het niet vinden, komen ze wel iets anders tegen dat hen interesseert wanneer ze even door de winkel wandelen. “Op Netflix breek je er al snel je hoofd over, hier gebeurt dat niet”, lacht Juan. “Het is echt een snoepwinkel: voor ieder wat wils”, zegt cinefiel en klant Laure (48), “Ik ken bijvoorbeeld niet veel plekken waar je echt alle films van Fassbinder kunt vinden. Een plek als deze is echt geweldig als je van ietwat alternatievere films houdt. En ik vind het ook gewoon een charmante omgeving om in rond te snuisteren.”

Fysiek navigeren door een doolhof van 20.000 titels wordt al snel een genot in vergelijking met het klinische (en vaak teleurstellende) scrollen op Netflix dat we gewend zijn. Mensen komen niet naar hier omwille van nostalgie, en ook niet voor algoritmisch advies op basis van wat we al eerder hebben bekeken. Hier kan je even gemakkelijk buitenstappen met een arthousefilm van een Mexicaanse directeur als met de laatste Spiderman. "Er zijn ook veel mensen die hier binnenstappen zonder enig idee te hebben wat ze willen kijken. Dan vraag ik ze waarnaar ze op zoek zijn, en deel ik mijn favorieten. Maar ik vraag ze bewust niet wat ze normaal gezien zoal leuk vinden. Dat interesseert me niet. Een van mijn vrienden verweet me vroeger vaak: ‘Jij hebt altijd rare films’, waarop ik dan antwoordde: ‘Bekijk ze dan verdomme eens!’ Uiteindelijk was hij het die bleef terugkomen voor meer van dat soort films,” legt Juan uit. Laat het aan hem over om je in drie minuten tijd een obscure Israëlische regisseur, een onbekende Braziliaanse film en een Italiaanse serie te adviseren, zonder ooit de indruk te wekken dat hij je een cinema masterclass aan het geven is. Hij is ook niet te beschaamd om je er fijntjes op te wijzen dat die Clint Eastwood- of Wes Anderson-film die je gekozen slecht is, gewoon omdat hij die zelf niet leuk vindt.

Wanneer ik hem vraag hoe serieus hij er tegenwoordig over nadenkt om de Vidéo Express te sluiten, antwoordt hij dat dat in elk geval niet te wijten zou zijn aan een gebrek aan klanten: “Maar ik ben wel bang voor het einde van de DVD. Dat de distributeurs op een dag gewoon stop zeggen, en dat alles dan via VOD [video-on-demand: diensten zoals Netflix of Play More van Telenet, red.] zal gaan. Voor hen kost dat veel minder. Momenteel zijn documentaires bijvoorbeeld aan het boomen, maar het is erg moeilijk geworden om die op DVD te pakken te krijgen. Sommige films zijn nu al enkel via VOD te vinden. Een van mijn klanten won een Magritte [een belangrijke filmprijs voor Franstalige Belgische cinema, red.], maar hij heeft zijn film niet eens op DVD. Kan je je dat voorstellen? Ik heb geen idee hoe het over vier à vijf jaar zal zijn, maar ik denk dat er kennis verloren zal gaan. Digitale data kan je zomaar verliezen, zonder dat je er iets van merkt. Als iets fysiek is, weet je zeker dat het er nog is.”

Volg VICE België ook op Instagram.