Ik was altijd ziek, tot ik besefte dat ik een angststoornis heb

In het laatste jaar van mijn studie zag mijn sociale leven er zo uit: iemand stuurde me een berichtje om te vragen of ik zin had om iets te gaan doen. Ik reageerde vol enthousiasme (ik ben enorm extravert en grijp elk excuus aan om niet te hoeven studeren), maar een uur voordat het zover was, werd ik ziek. Mijn huid werd klam, ik kreeg de rillingen, werd misselijk en moest om de tien minuten naar de wc. Uiteindelijk zat er niks anders op dan de afspraak afzeggen. Gek genoeg voelde ik me daarna altijd weer helemaal oké.

Achteraf snap ik dat er een onderliggend probleem was. Toch duurde het een jaar voordat ik erachter kwam wat er aan de hand was. Toen ik in therapie ging voor mijn posttraumatische stressstoornis (PTSS), besefte ik dat ik een angststoornis had.

In films ziet een paniekaanval er altijd hetzelfde uit: iemand grijpt naar zijn borst, hapt naar adem en moet vervolgens in een papieren zak in- en uitademen om te kalmeren. Zo heb ik het zelf nooit ervaren, en dat is denk ik ook de reden dat ik een jaar lang dacht dat er iets ernstigs aan de hand was. Ik wist niet dat angst zo lichamelijk was – ik dacht dat het op een astma-aanval leek. Ik had in elk geval nooit verwacht dat angst ervoor kon zorgen dat je tijdens een date in je broek poept omdat er buiten het restaurant een auto hard toetert (dit is echt gebeurd).

Inmiddels weet ik dat het wel degelijk een fysieke ervaring is. Dat weet niet alleen ik, maar iedereen die met een angststoornis leeft (in Nederland zijn dat 1,1 miljoen mensen).

Op het moment dat ons brein gevaar waarneemt (echt gevaar, of iets wat erop lijkt, zoals een toeterende auto), zendt de amygdala een noodsignaal naar de hypothalamus. Dit kleine stukje in de hersenen laat vervolgens een vloedgolf aan hormonen zoals cortisol en adrenaline los, om de rest van het lichaam klaar te maken voor actie. Dit wordt door fysiologen ook wel de vecht-of-vluchtreactie genoemd.

Deze stormloop van hormonen zorgt ervoor dat je hart als een wilde tekeergaat, je bloeddruk stijgt en je zintuigen op scherp komen te staan. Samen met nog een aantal andere lichamelijke reacties, helpt het om te reageren op gevaar. In het boek Mindfulness and Psychotherapy wordt bovendien uitgelegd dat de hippocampus, die zich dichtbij de amygdala bevindt, verantwoordelijk is voor het opslaan van het emotionele geheugen. Hierdoor kan zelfs een traumatische herinnering of iets wat aan gevaar doet denken een paniekreactie veroorzaken.

Vanuit evolutionair perspectief zijn de fysieke symptomen logisch. Maar waarom zou iemand tijdens een date in godsnaam in haar broek poepen omdat er een auto hard toetert? Dat heeft te maken met de hersen-darm-as, wat de misselijkheid, het braken en het broekpoepen verklaart op momenten dat je overprikkeld raakt, zegt de New Yorkse psychotherapeut Laura Federico.

“Als iemand emotionele stress ervaart, wordt dat op de een of andere manier uitgedrukt,” legt Federico uit. “Op het moment dat iemand iets emotioneels overkomt, verandert dat ook wat er in onze buik gebeurt.” Stress, depressie en angst kunnen de fysiologie van onze darmen veranderen, of ervoor zorgen dat het maag-darmkanaal samentrekt of beweegt. Angst kan zelfs ontstekingen in de darmen verergeren of je vatbaarder maken voor infecties. Dat is waarom je in tijden van stress soms last hebt van diarree, misselijkheid of braakneigingen, vertelt Frederico.

Angst kan ook zorgen voor pijn op andere plekken in het lichaam. “Een paar van mijn cliënten hebben soms pijn in een specifiek lichaamsdeel. Vaak denken ze eerst dat het een medisch probleem is, maar begrijpen ze later dat het een teken is dat ze gestrest zijn,” legt Federico uit. “Ze hebben bijvoorbeeld last van pijn in hun keel, oksel of rug. Dat lijken misschien willekeurige lichamelijke ervaringen, maar ze kunnen allemaal direct in verband worden gebracht met angst.”

Bij sommige patiënten kan deze plaatselijke pijn het gevolg zijn van de manier waarop ze in hun jeugd leerden om angst te begrijpen en hun emoties te uiten, zegt Federico. “Mensen die hebben geleerd dat emoties een zwakte zijn, hebben mogelijk het gevoel dat ze niet mogen zeggen dat ze gestrest zijn. Misschien zagen ze als kind dat iemand met een hartaanval wel medische hulp kreeg, waardoor ze zichzelf hebben aangeleerd dat het ervaren van fysieke pijn sociaal geaccepteerd is,” legt ze uit. Het zou dus kunnen dat ons brein zo krachtig is, dat het probeert om emotionele pijn uit te drukken op een manier die sociaal passend lijkt.

De een heeft last van pijn en opvliegers, de ander juist van gevoelloosheid of oncontroleerbare diarree. De fysieke symptomen van angst zijn immers net zo verschillend als de mensen die eraan lijden. Maar als er iets is wat ik heb geleerd (en wat Federico haar cliënten op het hart drukt) is het dat het volkomen normaal is om fysieke symptomen te ervaren door angst. Zodra je dat beseft en je de symptomen herkent als onderdeel van een angststoornis, wordt de ervaring een stuk minder eng.

Op de universiteit werd ik ooit dagenlang geplaagd door diarree, koude rillingen en opvliegers. Pas na een week vertelde ik snikkend aan de verpleegsters dat ik ervan overtuigd was dat ik doodging aan de varkensgriep. Toen ik erachter kwam dat het waarschijnlijk geen varkensgriep was maar een langdurige paniekaanval, voelde ik me eerst vernederd en beschaamd. Maar langzaamaan raakte ik steeds meer opgelucht. Federico heeft gelijk: als je weet welke effecten angstgevoelens op je lichaam hebben, verdwijnt een groot deel van de angst.

Ik ervaar nog steeds dezelfde symptomen tijdens een paniekaanval, maar omdat ik weet waar ze vandaan komen, lukt het me om de paniek los te laten. Nu voel ik me binnen een paar minuten weer beter, zonder dat ik steeds mijn plannen hoef af te zeggen.

Volg ons op Facebook voor meer gezondheidsverhalen en advies voor onvolmaakte mensen.