FYI.

This story is over 5 years old.

Film

Is ‘Return of the Jedi’ nou eigenlijk kut?

Na ‘Solo’ en ‘The Last Jedi’ is het hoog tijd om de heilige trilogie te analyseren.
Return of the Jedi (1983) | Screenshot via YouTube

Afgelopen weekend kwam Solo: A Star Wars Story uit. Voor het eerst in de geschiedenis van de Star Wars-films kunnen we wel spreken van een financiële flop.

Ondanks de “panseksuele” kijk op Donald Glover van Lando Calrissian, lijkt het erop dat de moeilijke productie en gemengde reacties de film de das om hebben gedaan. De afgelopen zes maanden waren een moeilijk(ere) tijd voor de franchise.

Hoewel hij 1,3 miljard dollar opbracht en vooral lovende kritieken ontving van critici, was The Last Jedi een (onnodig) controversiële film onder fans. Meer dan 100.000 fans tekenden een petitie waarin Disney werd gevraagd om de film van het scherm te schrappen. Één oelewapper monteerde zelfs alle vrouwen eruit.

Advertentie

Veel critici hemelden The Last Jedi juist op. The Atlantic bijvoorbeeld, die zei dat het “waarschijnlijk de beste franchise was sinds Empire.”

Dat vond ik nogal een statement. De beste sinds Empire?

Ja, het klopt dat de voorlopers best kut waren. The Force Awakens was een soort van glamourversie van A New Hope, en Rogue One was zwak.

Maar voordat we The Empire Strikes Back afschilderen als een perfecte film en alle films die erna komen ermee gaan vergelijken, moet er eerst gezegd worden: Star Wars-fans hebben te weinig lof voor de film Return of the Jedi (1983).

Veel ‘best of Star Wars’-lijsten zetten Jedi ergens tussen de vierde en de zevende plek, terwijl Empire overal een verdiende eerste plaats heeft gekregen. Maar is Jedi - de conclusie van de originele trilogie - wel zo slecht als beweerd wordt? Rekening houdend met Solo, de voorgaande trilogie en de nieuwe films, vind ik juist dat Return of the Jedi gezien moet worden als een van de sterkste van de hele franchise.

Mijn eerste kennismaking met het Star Wars-universum kwam niet door de films, maar door de populaire vechtsimulator X-Wing uit 1993. Ik was zeven en bezeten - nee wat zeg ik, verslaafd - aan dat spel. Je klom even op de stoel van een Rebel Starfighter die de Tie Fighters en de Imperial Star Destroyers vernietigde. Ik was zo verslaafd aan dat spel dat mijn ouders het boekje met de inlogcodes verstopten (maar dat maakte helemaal niet uit, want die kende ik toch al uit m’n hoofd). Ik had zelfs twee joysticks om het spel mee te spelen. Pas twee jaar later zag ik mijn eerste Star Wars. Mijn vriend was enorm geschrokken dat ik nog geen enkele film had gezien. Hij pakte gelijk zijn THX-box en stak Empire in de vhs. “Dit is de beste film,” verzekerde hij mij.

Advertentie

Een paar maanden later kwam mijn eigen stapel films binnen als verjaardagscadeau van mijn ouders, en bekeek ik eindelijk de rest van de trilogie.

A New Hope ontving in 1977 universele lof voor het op de kaart zetten van het sf-genre. Maar ook voor het introduceren van legendarische personages in een indrukwekkend gemaakt sf-narratief. Wie was de geheimzinnige Jedi en wat was de Light Side en de Dark Side? Wie was Darth Vader? En Obi-Wan Kenobi? En wat waren die laserzwaarden nou eigenlijk?

Door deze zorgvuldig gecreëerde wereld wordt het ons iets makkelijker gemaakt om de nogal onhandige dialogen en een zeurderige Luke Skywalker weg te denken. Laten we ook niet vergeten: voor de kijker in 2018 is de film natuurlijk nogal traag om nu nog een kaskraker te kunnen zijn.

In 1980 gooide Empire de film over een andere boeg. Het hoofdkarakter werd in de ingewanden van een gestorven sneeuwkameel gestopt, de goedzakken trokken zich terug en dwaalden door het universum en onze helden werden in carboniet (wat dat ook mag zijn) opgesloten en geamputeerd. Bovendien: het had de meest onverwachte en beroemde twist ooit. Het wordt vaak gezien als een van de beste sequels ooit, en is vergelijkbaar met de tegendraadsheid van The Last Jedi.

Maar als je de originele recensies leest, ontdek je dat ook Empire, net als The Last Jedi, niet altijd enthousiasme opwekte. Vincent Camby schreef in The New York Times dat het “niet echt een kutfilm is. Het is een goede film. Maar hij is niet zo goed als Star Wars.”

Advertentie

En ondertussen labelt Cinefantastique Empire als “een levenloze kopie van Star Wars.” Waar hebben we dat al eens eerder gehoord?

Toen Return of the Jedi in 1983 op het witte doek verscheen, kreeg het soortgelijke beoordelingen. Het wordt vandaag de dag omschreven als een flauwe versie van A New Hope, waarbij het plot ook werd gedreven door de Death Star. De film leed onder de terugkeer van de verharde dialoog van George Lucas. Er werd schaamteloos speelgoed verkocht en het behelsde het moraliserende 'natuur versus technologie' gedachtegoed.

Maar Return of the Jedi is altijd al de film geweest die mij het sterkst emotioneel verbonden liet voelen met het Star Wars-universum.

Laten we beginnen met de reis van Luke Skywalker. In Empire wordt Luke (en de kijker) meermaals laten zien dat haat, angst en woede allemaal leiden naar de Dark Side. En in Return of the Jedi wordt Luke opnieuw gewaarschuwd door Obi-Wan om zijn gevoelens diep weg te stoppen. Anders kunnen ze wel eens misbruikt worden door de Emperor.

Het is deze kennis en angst die Luke naar de duistere kant kan brengen, die het epische gevecht met lichtzwaarden in de troonzaal tussen Luke en Vader zo aangrijpend maakt. We zien dat Luke vecht tegen zijn emoties, maar nadat Vader de aanwezigheid van Luke’s zus in de smiezen krijgt en haar aan de Dark Side over geeft, houdt Luke het niet langer vol.

Hij gebruikt zijn woede en razernij om het van Vader te winnen, maar nadat hij zijn vaders hand eraf hakt en enkel draden ziet (en kijkt naar zijn eigen verloren robothand in Empire) neemt hij afstand van de Dark Side. Hij gooit zijn wapen weg.

Advertentie

Hij deed wat onmogelijk leek te zijn: hij balanceerde tussen Light en Dark, maar viel niet in de afgrond. Het is een fantastische verandering in het karakter en het heeft ervoor gezorgd dat sommigen geloven dat hij een zogenaamde “Gray Jedi” is.

Toegegeven, de film is niet alleen maar perfectie. Han Solo die gered wordt van Jabba the Hutt in het begin is te lang, en geen enkele manager in Hollywood zou het waarschijnlijk goed vinden om Princess Leia die gouden bikini te laten dragen. Maar waar de film absoluut in uitblinkt is het naadloos verweven van drie verschillende plotten (de troonzaal, de strijd om Endor en de Death Star-ruimtestrijd) en het laten zien van een spannende en samenhangende conclusie.

Empire worstelt met gelijktijdige verhaallijnen; een van de grootste kritieken op de film is hoe regisseur Irvin Kershner omgaat met de tijdlijn van Luke's training met Yoda en de activiteiten op Cloud City. Duurde Luke's training maar een paar dagen, of waren ze wekenlang in de zwevende stad?

Jedi geeft de ruimtestrijd het allerbeste weer, wanneer de Rebellion wanhopig probeert om de tweede Death Star te vernietigen. Dan is er ook nog de toenemende spanning. Bijvoorbeeld wanneer het team worstelt om de schilden op Endor te laten zakken. Of wanneer je de angst op Lando's gezicht ziet op het moment dat hij beseft dat het schild nog steeds operationeel is wanneer de vloot arriveert. Dan hoor je de beruchte zin van Admiraal Ackbar: "Het is een valstrik!"

“Maar de Ewoks!!” hoor ik het internet al gillen. Ja, het is al goed, de Ewoks. George Lucas wilde eerst Wookiees in de laatste climax laten zien, en overwoog zelfs om in plaats daarvan een reptielensoort te gebruiken. Maar onvermijdelijke wijzigingen in het script zorgden ervoor dat ze werden veranderd in de schattige, knuffelige teddyberen. Daar kan je van houden, of van walgen.

Maar ze leken eigenlijk wel te passen toen ik als kind de film keek. Ik bedoel, het Star Wars-universum is zó groot, dat het heus niet raar is als er een stel teddyberen zouden leven. Bovendien: hun forten en slimme valstrikken zorgden voor veel entertainment. Zelfs als volwassene waardeer ik hun rol. Trouwens, het was ook best wel grappig om de Imperial Walker geplet te zien worden door twee boomstammen. (En wie werd nou niet emotioneel die keer dat een Ewok rouwde om zijn gevallen kameraad?)

Daarnaast is het beruchte "Yub Nub" Ewok-lied een van de grootste bijdragen van John Williams aan de populaire cultuur. Jammer genoeg is het aangepast voor de speciale editie van 1997.

Empire mag dan wel de betere film zijn, maar voor mij is Return of the Jedi de belichaming van de wereld van Star Wars. Een grote, heldere ruimte, waar het goede wint van het kwaad met een beetje hulp van laserzwaarden, X-Wings - de meest sicke ruimteschepen van de Melkweg -, en teddyberen die hun vijanden opvreten.