Ik stond naast de man die in de Nieuwe Kerk een werk van Jeff Koons sloopte

Net toen ik me omdraaide van het meesterwerk hoorde ik PATS, een hoop gerinkel en een gillende vrouw. “Godverdomme,” galmde boven het orgelconcert in de kerk uit. Ik stopte, draaide langzaam om in ongeloof en zag tientallen andere bezoekers dezelfde kerende beweging maken. “Die vent heeft de Gazing Ball kapot geslagen. We gaan er NU vandoor,” gierde de vrouw naar haar vriendinnen. Terwijl deze dame laaiend de kerk uitstormde, vermengde ik mijzelf met de drommen ramptoeristen die zich al snel rondom het werk van Jeff Koons hadden verzameld – of wat er nog van over was.

Het was de laatste dag, of beter gezegd de laatste twee uur, dat het werk van Jeff Koons in de Nieuwe Kerk te zien was. De expositie maakte deel uit van de serie Meesterwerk, waarin kunstwerken te zien zijn die “zó bijzonder zijn dat ze bijna nooit worden uitgeleend: te kwetsbaar of de publiekslieveling van een museum”, aldus de omschrijving. In dit werk is een blauwe handgeblazen bol tegen een reproductie van een eeuwenoud kunstwerk bevestigd. Het stond opgesteld in het midden van de kerk, omgeven met gouden poorten en kroonluchters, pal voor de graftombe van Michiel de Ruijter.

Ik had al een tijdje naar het kunstwerk zitten staren, luisterend naar serene stem van Jeff Koons in de bijbehorende audiotour. De kunstenaar vertelde me in geuren en kleuren over de renaissanceschilder Perugino, wiens werk Madonna en kind met vier heiligen (1500–01), hij minutieus had laten naschilderen door zijn assistenten. De kunstenaar beschreef hoe in zijn werk de geschiedenis zich vermengt met het heden, want als je in de blauwe glazen bol kijkt, zie je jezelf, de omgeving waar je in staat én het eeuwenoude doek. Of nou, een kopie ervan. Ik vond het wel wat, het werk stond er een beetje opgesteld als de heilige graal op een altaar, maar de kunsthistorische referentie met glazen bol als spiegel naar de hedendaagse consumeringsmaatschappij vond ik wel interessant klinken. Bovendien hebben reflecties in ronde spiegels hun eigen lange geschiedenis in de schilderkunst, zoals de bekende spiegel in een werk van Jan van Eyck. Na een kiekje in de blauwe bal, besloot ik de bijbehorende documentaire te gaan kijken, iets verderop in de kerk.

En precies op dat moment sloeg het noodlot toe. Een wat oudere man, ik schat hem een jaar of tachtig, was zo gegrepen door het kunstwerk dat hij het wilde aanraken. Niks geen harde mep, maar de druk van een vingertop bleek al genoeg om het werk te doen laten springen.

De meeste bezoekers – en natuurlijk vooral de arme oude man die vrijwel meteen naar een achterkamertje werd gebracht – leken flink ontdaan na het voorval. “Die Jeff Koons is toch al multimiljonair,” zei de bewaker in een poging om iedereen een beetje gerust te stellen. Zo’n spiegelbol kost vast niet meer dan een tientje in de plaatselijke supermarkt, grinnikte hij. Zelf kon ik ook met moeite mijn lach inhouden, vooral toen mijn vriendin net iets te laat kwam aandruipen. Ze had het werk nog niet gezien in zijn ongeschonden staat.

Al snel werd het hele gebeuren een banaal spektakel. Een paar mensen, waaronder een dame in een kanariegele jas, doken op de scherven om een stukje originele Koons mee te nemen voor thuis, tot hen verteld werd dat dit niet toch helemaal de bedoeling was. Achter mij werden telefoons uit tassen getrokken om instastories te maken, en er werd al gauw gespeculeerd over de waarde van het kunstwerk. En hoe zou het eigenlijk met de verzekering van de arme oude man zitten? Of had Jeff Koons misschien juist iemand ingehuurd om zijn Gazing Ball opzettelijk kapot te slaan?

“Dat zou een mooie publiciteitsstunt zijn geweest,” zei een vrouw die op een bankje op de eerste rang zat, en het allemaal had zien gebeuren. En anders zou Koons er nog een mooi zakcentje aan over houden, als de verzekeringsmaatschappij de schade zou moeten uitbetalen, vermoedde een ander.

Een rits mannen in pak had zich inmiddels ook op het plaats delict begeven. Hangend aan hun telefoons hadden ze het over “calamiteitenbeleid,” en één van hen moet de nobele taak gehad hebben om Jeff Koons in te lichten. "En reken maar dat die hier niet blij mee is", vertelde een persvoorlichter van de Nieuwe Kerk later aan het Parool.

Als een geroutineerde machine zette het calamiteitenbeleid zich in werking. Alle scherven werden met een bezem op een hoopje geveegd. Het kunstwerk, dat een paar minuten geleden nog miljoenen waard was, werd opgeruimd alsof het om een kapotte bloemenvaas ging. Een medewerker van het museum legde de schade vast met de camera van zijn mobiel, en even later werden de scherven afgezet met een koord. Vanaf dat moment mochten er geen foto’s meer gemaakt worden en kon niemand de Nieuwe Kerk nog in.

Van de oude man was verder geen spoor meer te bekennen. Los van de scherven dan.