Wat gebeurt er als niemand meer belasting betaalt?

Headerimage door Sander Abbema.

Geld, leuk als je het hebt, niet leuk als je het niet hebt. Maar wat is het eigenlijk? En wat kun je ermee, behalve spullen kopen? In deze serie bespreken we elementaire geldvragen van onze lezers, zodat jij ook te weten komt wat mensen die wel actief meededen tijdens de economielessen allang wisten.

—

Beste redacteuren van VICE Money,

Zoveel heb ik niet met geld aan de Belastingdienst overmaken, maar ik snap ook wel dat de straatverlichting moet blijven branden en het vuilnis moet worden opgehaald. Toch vraag ik me soms af wat er zou gebeuren als niemand in Nederland meer belasting zou betalen. Kunnen jullie dat even voor me uitzoeken?

Karin

—

Ha Karin,

Prima vraag, altijd goed om even over het ineenstorten van het systeem na te denken. Het korte antwoord: eerst gaat de onafhankelijkheid, dan pas de straatverlichting. En economen worden heel ongemakkelijk van het idee van belastingontduiking.

Opdrogende belastinginkomsten van de overheid: daar moet wel onderzoeken naar zijn gedaan, dacht ik, en als iemand daar wat van weet zijn het hoogleraren belastingrecht. Toen ik ze mailde bleken die echter niet erg te spreken over mijn vraag, omdat hij ‘niet ethisch’ was. Een van hen stuurde terug: “Het is onethisch en strafbaar als mensen stoppen met belasting betalen.” Ik was verbaasd over hun terughoudendheid, maar ze hebben natuurlijk ergens een punt, om mensen niet op ideeën te willen brengen.

Toen legde ik de vraag voor aan mijn accountant. Die zei dat er waarschijnlijk chaos zou uitbreken wanneer de overheid zelfs de straatverlichting niet meer zou kunnen laten branden. Een beetje zoals dat bij stroomstoringen gaat. Dat zag je bijvoorbeeld in 2010 in Seattle, toen duizenden studenten besloten om op straat een kampvuur te bouwen:

Of in de jaren zeventig in New York, toen hele volksstammen aan het plunderen sloegen:

Dat antwoord van mijn accountant vond ik overdreven. Nederland leent nu toch ook miljarden per jaar. Kan de overheid in zo’n geval niet gewoon een beetje extra lenen?

Als iedereen morgen stopt met belasting betalen, draait het land waarschijnlijk nog wel even door. We hebben het dan voornamelijk over de loonbelasting, die volgens de miljoenennota van 2017 56,1 miljard euro oplevert voor de overheid. Daarmee is die belasting goed voor eenderde van de inkomsten van ons land, waarvan ziekenhuizen, onderwijs, en de vuilnisophalers worden betaald. Dat houdt niet in een keer op: de overheid leent nu al heel veel geld uit het buitenland, en kan dat natuurlijk nog wel even blijven doen.

Maar je kunt belastingen niet vervangen door leningen: uiteindelijk zal de burger belasting moeten betalen zodat de overheid haar leningen terug kan betalen. Daarbij, hoe lang kan het land zich in de schulden blijven steken?

Van de kredietbeoordelaars krijgt Nederland een ‘Triple AAA status’. Dat wil zeggen dat Nederland goed in staat is om rente over de leningen die het heeft afgesloten, terug te betalen. Nederland zakt dus niet meteen in elkaar als iedereen morgen stopt met betalen. Maar de spaarpot van de overheid is ook weer niet zo vol. Die Triple AAA status is namelijk gebaseerd op de fiscale inkomsten: de overheid weet ongeveer wat er zoal aan belastinggeld binnenkomt en doet op basis daarvan uitgaven. Valt een groot deel van die inkomsten ineens weg, dan komt die betrouwbaarheidsstatus in het geding.

Goed, de staatsschuld van Nederland zal dus de pan uit rijzen. Dat is niet zonder gevolgen. Als je heel veel geld leent aan een land, ben je als geldschieter ook afhankelijk van de ontwikkeling van dat land. Je kunt dat zien aan Griekenland, dat in 2010 in een enorme crisis kwam, voor een deel omdat veel Grieken jarenlang massaal de belastingen hadden ontdoken. Het land moest ontzettend veel geld lenen van buitenlandse overheden en banken waardoor de staatsschuld – die al hoog was – nog veel verder opliep. En die schuldeisers, waaronder Nederland, Duitsland, en andere EU-lidstaten gingen om inspraak in de Griekse politiek vragen: als je een land zoveel geld leent, wil je natuurlijk willen controleren waar dat geld heen gaat. Zo verloor het land op den duur zijn onafhankelijkheid. De Groene Amsterdammer noemde het laatst nog over een “verkapte Europese coup”.

Buitenlandse bedrijven kwamen er bijvoorbeeld achter dat in Griekenland goud in de grond zit. Ze wilden dat Griekenland die goudvoorraad op ging graven en ging gebruiken om de schuld mee af te lossen. In Nederland zou zoiets ook kunnen gebeuren, waarbij de opbrengst van onze windmolens of ons Gronings gas bijvoorbeeld direct naar het buitenland zou gaan. Ook gingen de schuldeisers van Griekenland bepalen wie er nog pensioen mocht ontvangen, hoe hoog dat pensioen was, wie er recht had op een uitkering en hoeveel mensen er nog bij de overheid mochten werken.

Dat klinkt misschien wat wreed. Aan de andere kant: als Griekenland verder zou krimpen, zit de leninggever op een bepaald moment zonder aflossing en rente. Als iedereen ophoudt met belasting af te dragen, kan het land van binnenuit instorten. Een hoogleraar accountancy (lang leve accountants, die vragen wel durven te beantwoorden) vergelijkt het met Zimbabwe. “Daar heeft het regime de hele economie om zeep geholpen waardoor er ook bijna geen belasting meer wordt afgedragen. Niemand wil geld uitlenen aan een land dat de kip met de gouden eieren slacht.” Dat het buitenland bereid is geld uit te lenen aan Nederland, komt door de verwachting dat de economische groei groot genoeg is om aan de schuld en aflossingsverplichtingen te voldoen.

Als de staatsschuld enorm oploopt doordat we meer gaan lenen, krijgt Nederland dus minder te vertellen over haar eigen beleid. Ook kan het zijn dat Nederland voor buitenlandse schuldeisers een soort ‘wingewest’ wordt.

Op papier bleef Griekenland trouwens gewoon onafhankelijk, maar het is ook weleens voorgekomen dat een land zijn hele onafhankelijkheid verloor door schulden. In de zeventiende eeuw ging Schotland bijna failliet door een gefaald plan voor een eigen handelsroute via een Schotse kolonie in Midden-Amerika. In het bedrijf achter deze rampzalige onderneming zat 20 tot 50 procent van de totale geldvoorraad van Schotland. De mislukking van dit plan wordt als een van de belangrijkste redenen gezien, dat het wanhopige Schotland akkoord ging met de de vereniging van Schotland en Engeland tot het land dat we nu kennen.

Als je morgen iedereen in Nederland overtuigt om de blauwe envelop dicht te laten, zal dus niet meteen de straatverlichting uitvallen. Het vuilnis wordt nog opgehaald, en politieagenten blijven aan het werk. Het zijn vooral de onafhankelijkheid van je land en de democratie die in gevaar komen als we massaal geen belasting meer zouden betalen. Daarna, en wellicht daardoor, gaat na verloop van tijd wel het licht uit en is het tijd om alle blikjes uit de supermarkt op te kopen en je deur op dubbel slot te doen. Als dat je vervelend lijkt, is het misschien beter om die belasting gewoon op te hoesten. Persoonlijk snap ik nu in ieder geval beter waarom de hoogleraren zo van je vraag schrokken, dat ze hem niet wilden beantwoorden.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: