Kunnen we onszelf redden door zelf het klimaat te manipuleren?

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief. Dit artikel verscheen eerder op Motherboard.

Klimaatverandering is een van de meest complexe uitdagingen van onze tijd. Als we de ergste gevolgen van de opwarming van de aarde willen voorkomen, moet de CO2-uitstoot snel en radicaal verminderen. Deze transitie naar een koolstofarme economie gaat veel geld kosten.

Begin februari stonden er weliswaar kinderen te protesteren voor een strikter klimaatbeleid, maar veel andere mensen hebben daar geen zin in, of geloven niet dat het vervelend is als de aarde opwarmt. Overal ter wereld resulteert dit in politieke strijd, en dus vertraging. Een gevolg daarvan is dat zelfs de meest optimistische klimaatmodellen uitgaan van een flinke overschrijding van de ‘veilige’ 1,5 gradennorm die is afgesproken tijdens de klimaattop in Parijs in 2015.

Er zijn daarom wetenschappers die kijken naar technologische middelen om het klimaat te beheersen. Dit noemt men geo-engineering, een begrip dat je naarmate de aarde verder opwarmt steeds vaker zal gaan horen.

Dit relatief jonge onderzoeksgebied was lang taboe, want van de natuur blijf je af, maar langzaam zien we de eerste concrete ontwikkelingen. Studenten van de TU-Delft hebben een concept van een vliegtuigje ontwikkeld dat kleine deeltjes loslaat in de stratosfeer, zo’n 17 kilometer boven het aardoppervlak. Het elektromagnetische veld van de aarde verspreidt deze spiegeltjes gelijkmatig als een soort scherm rond de planeet. De deeltjes functioneren als kleine spiegeltjes die het zonlicht terug de ruimte in kaatsen. Minder zonnewarmte bereikt het aardoppervlak, waardoor de temperatuur op aarde gelijkmatig afneemt. Wetenschappers noemen dit ‘zonweerkaatsing’.

Een onderzoeksgroep in Harvard, onder leiding van natuurkundige David Keith, heeft inmiddels financiering binnen om een vergelijkbare proef voor het eerst op kleine schaal te gaan testen. Deeltjes calciumcarbonaat, een schadeloos spul dat je ook vindt in tandpasta en cement, worden door ballonnen naar stratosferische hoogte gebracht en daar in kleine hoeveelheden losgelaten. De verwachting is dat de proef dit jaar nog zal plaatsvinden.

Zonweerkaatsing, ook bekend als solar geo-engineering, is geïnspireerd op een natuurlijk fenomeen: het bootst het effect van een vulkaanuitbarsting na. Toen de Filipijnse vulkaan Mount Pinatubo in 1991 uitbarstte, kwamen er miljoenen tonnen zwavel in de stratosfeer terecht. De kleine deeltjes zwavel kaatsten het zonlicht terug de ruimte in en de temperatuur was in de twee jaar erna over de hele wereld ongeveer 0,5 graden lager.

Onderzoekers hielden nauwlettend bij wat de effecten waren. Zo veranderde de loop van rivieren zoals de Amazone en de Ganges. Ook viel er minder regen in de Sahel, waardoor hongersnood ontstond. Maar de impact op het voedselsysteem was over het geheel genomen niet negatief, en de wereldvoedselprijzen bleven die jaren gelijk. “Netto was de wereld er niet slechter aan toe. In sommige gevallen zelfs beter,” zei atmosferisch wetenschapper Ken Caldeira daarover in 2016 tegen Motherboard. Echt verwachtingsvol was hij overigens niet over de vooruitzichten van zonweerkaatsing:

“Onder normale omstandigheden is aerosolen [de wetenschappelijke benaming voor kleine deeltjes, red.] in de atmosfeer spuiten niet iets wat je wil doen, maar we leven niet onder normale omstandigheden. Het is geen perfecte metafoor, maar je kunt zonweerkaatsing vergelijken met een chemokuur. Dat is een vergif dat schadelijker is voor de kankercellen dan voor de rest van het lichaam. Zo'n middel gebruik je alleen als er geen andere optie meer is. Hetzelfde geldt voor geo-engineering. De wereld is ziek, en dit kan misschien enige soelaas bieden.”

Als de mensheid koolstof blijft uitstoten zoals nu, dan zal de aarde rond 2050 naar verwachting van het IPCC-rapport tussen de 2,6 en 3,7 graden warmer zijn. Onderzoekers kunnen niet met 100 procent zekerheid zeggen wat de gevolgen van zo’n opwarming zullen zijn, maar de kans dat delen rond de evenaar onbewoonbaar zullen zijn is reëel. De voedselvoorziening kan inklappen, en verzekeraars rekenen er al op dat schade als gevolg van veranderende weersomstandigheden exponentieel zal groeien.

De hamvraag is: zijn de effecten van zonweerkaatsing minder schadelijk dan die van ernstige opwarming? Uit zowat elke simulatie die tot nu toe is gedaan blijkt van wel, maar er moet nog veel meer onderzoek en data worden verzameld om die vraag goed te kunnen beantwoorden. Tegenstanders zeggen dat het klimaatsysteem te ingewikkeld is om te begrijpen, en dat we het daarom beter met rust kunnen laten. Toch is er iets vreemds aan de hand met deze kritiek. Het morele bezwaar tegen klimaatinterventie houdt geen rekening met het feit dat de mens de wereld al verandert door elk jaar 35 gigaton koolstof de atmosfeer in te pompen. Ook dat is een vorm van geo-engineering. Alleen doen we het nu onbewust.

Een ander bezwaar is dat geo-engineering het risico vergroot dat sommige partijen die belang hebben bij de fossiele status quo, het als argument kunnen gebruiken om maar helemaal niets meer te doen aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Dit is een legitiem punt, en gerenommeerde klimaatactivisten als Naomi Klein verzetten zich daarom al bij voorbaat tegen het onderzoek: de kennis zelf is gevaarlijk.

Toch is het verstandig om kennis van zaken te hebben. Feit is dat zonweerkaatsing ongelooflijk goedkoop is. Naar schatting kost het ‘maar’ zo’n 2 tot 10 miljard per jaar om de aarde af te koelen met deze kleine deeltjes. De verwachting is dat naarmate de wereld verder opwarmt, meer mensen het idee van geo-engineering een acceptabel alternatief zullen gaan vinden.

De wereld moet voor die tijd belangrijke vragen kunnen beantwoorden. De gevolgen moeten zo goed mogelijk in kaart zijn gebracht, zodat bestuurders kunnen gaan nadenken over de vraag of we dit moeten willen, en zo ja: wie mag er dan aan de thermostaat van de wereld gaan zitten?