Doorbreekt rap dan eindelijk het psychische problemen-taboe?

Veel mensen gebruiken muziek om uit hun dip te komen – de resultaten van een onderzoek dat werd uitgevoerd door Cambridge University, waaruit blijkt dat rapmuziek mensen helpt om met hun depressie om te gaan, is dan ook niet heel verrassend. Het onderzoek stelt dat er in het rags-to-riches-verhaal (started from the bottom now we’re here), waar veel rapnummers over gaan, een boodschap zit van hoop. En dat klopt ook wel. Je kan om bepaalde redenen Empire State of Mind een kutnummer vinden, maar wanneer ik ernaar luister zie ik mezelf al door de P.C. Hooftstraat lopen met heel veel Armani-shit aan m’n lijf.

Dit onderzoek gaat maar over een klein deel van wat rapmuziek kan betekenen. Sinds ik oud genoeg ben om zelf te kiezen naar welke muziek ik wil luisteren, speelt muziek een belangrijke rol in hoe ik omga met persoonlijke problemen en stress, en dan vooral dankzij hiphop. Zoals Eminem me leerde met Sing for the Moment: als je de hele avond op je kamer zit te janken, zet dan een rapalbum op. Zoals voor zo veel mensen kan muziek een vlucht uit de realiteit betekenen – en voor mij is dat vooral zo met hiphop, vanwege de manier van verhalen vertellen én vanwege de onderwerpen waarover wordt gerapt, die je in geen andere muziekstijl terughoort.

Of het nou om Eminem gaat die rapt over hitting “Rock Bottom” en over “yesterday going by so quickly it seems like it was just today”, of Kid Cudi die geluk nastreeft, Jean Grae die me eraan herinnert om door te gaan met leven, of Tyler the Creator die het over daddy issues heeft en een droomwereld creëert, hiphop biedt mij een wereld die ik snap en waar ik me helemaal in kan verliezen wanneer er niemand anders in de buurt is. Voor andere mensen kan iemand zoals Angel Haze die rol spelen – voorbeeldfiguren die de luisteraar eraan herinneren dat het oké is om anders te zijn. Het kan soms ook helpen om gewoon Lifestyle van Young Thug op te zetten en helemaal los te gaan en alles te vergeten behalve Thug die zingt over baguettes. Soms is even luisteren naar rap al genoeg.

Maar hoewel mensen zoals ik troost vinden in bepaalde rapnummers, de hiphopscene blijft het lastig vinden om met artiesten om te gaan die (A) praten over complexe gevoelens en (B) zelf persoonlijke issues hebben. Getroebleerde rappers – Gucci Mane of DMX bijvoorbeeld – worden al snel weggezet als wandelende rampspoed waar we met z’n allen naar kunnen kijken, het liefst met een bak popcorn erbij. Artiesten als Childish Gambino die hun onzekerheden in nummers laten horen en zo hun zwakte tonen, worden al snel als soft of lame weggezet. Gasten als Tyler, The Creator en Eminem komen daar wel mee weg, alleen omdat ze een rol spelen en zich achter hun alter ego verschuilen. Psychische problemen zijn een taboe binnen de hiphop – sommige artiesten rappen er wel over maar anderen durven het onderwerp niet eens aan te raken en weer anderen schijten op hen die dat wel doen – en dat komt voort uit de cultuur rondom het genre. In een interview met VladTV liet Pharoahe Monch weten dat hij het moeilijk vond om over zijn depressie te praten, omdat het tonen van je zwakkere kant binnen hiphop en de zwarte gemeenschap wordt gezien als mislukken – andere uitdagingen die je in het dagelijkse leven tegenkomt worden als veel belangrijker beschouwd.

Monchs opmerking is vrij raak, zelfs voor een blanke rapfan. Zo uit mijn hoofd kan ik maar twee rapnummers opnoemen van zwarte artiesten over psychische issues: Biggie’s Suicidal Thoughts en My Mind is Playing Tricks on Me van Geto Boys. Beide nummers tackelen het onderwerp op een manier die meer wegheeft van grindin’ in the hood, in tegenstelling tot je somber en wanhopig voelen door de omgeving waarin je je begeeft. Zoals Rosa Clemente – hiphopactivist en journalist – schreef na de zelfmoord van labeleigenaar en manager Chris Lighty (die onder andere mensen als Nas, 50 Cent en Diddy onder zijn hoede had): “Hiphop en de grotere gemeenschap daaromheen van donkere mensen, progressieven, radicalen, mensenrechtenactivisten, ze moeten een manier vinden om de dialoog te starten – niet alleen om het stilzwijgen rondom depressiviteit te doorbreken, maar ook om het beschamen van de mensen die eraan lijden te stoppen.”

En hier komt het nieuwe nummer i van Kendrick Lamar om de hoek kijken.

Het nummer dat vorige maand uitkwam is een goed voorbeeld van hoe de houding ten opzichte van dit taboe aan het veranderen is. Het refrein – ‘I love myself’ – wordt eerst gewoon gezongen, maar tegen het einde van het nummer wordt het in een eindeloze herhaling diep uit de longen van Kendrick geschreeuwd, en het pakt dit taboe aan zonder zich te verschuilen achter teksten als “committing crime after crime, drugs and extortion”. Hoewel Kendrick eigenlijk reageert op zijn omgeving, gebruikt hij dit wel om de focus te leggen op zelfvertrouwen, motivatie en liefde. Het is een nogal geweldig statement.

“Het nummer voelt geweldig en voelt goed, maar komt voort uit een depressieve periode,” zei Kendrick in een interview met 93.7 The Beat. “Het komt voort uit een plek van onzekerheid, iets wat ik zelf ook heb ervaren. Depressie is iets dat ik niet alleen ken ten tijde van het schrijven van dit nummer, maar ook op dit moment bijvoorbeeld.”

Of je i nou een corny nummer vindt of juist niet, Kendrick doet hierin precies waar Rosa Clemente twee jaar geleden al op hoopte. Hij doorbreekt de stilte rondom depressie, start een dialoog over dit taboe en geeft daarmee het genre een duw in een nieuwe richting. In tegenstelling tot andere rappers met persoonlijke problemen – zoals DMX die kampt met een bipolaire stoornis of die gast die in Wu-Tang Clan zat en zijn lul eraf had gesneden – wordt Kendrick niet direct weggezet als zwakkeling, of vernederd door de hiphopgemeenschap en de hele industrie. Het feit dat hij i uitbracht als comebacksingle, nadat hij misschien wel het beste rapalbum van het decennium had afgeleverd, is hier van groot belang.

Er beginnen dingen te veranderen. Het onderzoek van Cambridge University, waaruit blijkt dat rapmuziek mensen kan helpen, staat symbool voor de veranderende houding van mensen buiten de hiphopscene; er bestaat nu het idee dat rap niet alleen maar over drugs, wapens en andere criminele shit gaat. Dit geldt ook voor de rapwereld zelf; de laatste track van Kendrick Lamar suggereert een verandering in de manier waarop mainstreamrappers met hun mentale problemen omgaan. Kendrick is een van de grootste rappers in de game en dus mogen we best hopen, en de kans groot achten, dat andere rappers hem zullen volgen en dat het taboe binnenkort voorgoed verleden tijd is.

Ik heb uren en uren alleen in mijn kamer doorgebracht, luisterend naar Kid Cudi. De introspectie in zijn muziek raakt een specifiek gevoel van eenzaamheid, paranoia en angst, en de wanhoop die daaruit voortkomt. Zelfs nu nog, wanneer dat gevoel van vroeger weer opduikt en ik niet uit bed ben te krijgen omdat het optillen van de dekens al te zwaar voor me is en alleen ‘hallo’ zeggen tegen iemand me te veel lijkt, zet ik zijn debuutalbum weer op. Dan pas krijg ik weer lucht.

Volg Ryan op Twitter: @RyanBassil