Sport

Hoe een Servische voetbaltrainer in Noord-Korea belandde

Foto's eigendom van Mihailo Ivanović​.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Servië .

Mihailo Ivanović was tot 2016 een doodgewone voetbaltrainer in Oost-Europa. Hij coachte tien jaar lang verschillende clubs in onder meer Servië, Montenegro, Macedonië en Cyprus. Twee jaar geleden kreeg hij uit het niets een telefoontje dat zijn leven veranderde. Ivanović werd gebeld door 25 April, een voetbalclub uit de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang.

Videos by VICE

Uiteindelijk was hij zeven maanden trainer van de club en won hij meerdere prijzen. Over het dagelijks leven in Noord-Korea weten we hier verder weinig. We krijgen niet veel meer mee dan dat er gedoe is om nucleaire wapens, en dat dictator Kim Jong-un wat gekke gewoontes heeft. We spraken Ivanović over zijn ervaringen in het land en de Noord-Koreaanse sportcultuur.

VICE Sports: Mihailo, hoe kwam je aan die baan in Noord-Korea?
Mihailo Ivanović: In Zuid-Korea werkt een voormalig bokser, Fahrija Šekularac, voor verschillende clubs als zaakwaarnemer. Hij kende iemand van 25 April, ene kolonel Kim. Die kolonel vroeg Šekularac of hij nog een voetbaltrainer kende, want hij had er eentje nodig. Šekularac heeft me toen aanbevolen, net als een Servische volleybaltrainer die in Noord-Korea werkte.

Wanneer hoorde jij hier voor het eerst van?
Op een maandag ging mijn telefoon. Het was Šekularac. “Miki, zou je in Noord-Korea willen werken?”, vroeg hij. Waarom niet, dacht ik. Twee dagen later belde Šekularac me weer. “Pak je spullen maar. Je vertrekt vrijdag.” Ik schrok me te pletter, het ging allemaal veel te snel. Maar die vrijdag zat ik in het vliegtuig naar Beijing, waar ik werd opgewacht door twee leden van de Noord-Koreaanse ambassade. Die vertelden me dat we de volgende ochtend naar Pyongyang zouden vliegen. Maar omdat die vlucht wat vertraging op had gelopen en kolonel Kim nog wat afspraken had in Beijing, vloog ik een paar dagen later in mijn eentje naar Pyongyang.

Waarom had je de baan überhaupt aangenomen? Wat zeiden jouw vrienden en familie ervan?
Omdat ik het geld nodig had. Laten we daar eerlijk over zijn. Maar op het moment dat ik de aanbieding had geaccepteerd, vroeg ik me wel meteen af waar the fuck ik mezelf in had gestort. Ik wist helemaal niets van het land of de bevolking, en je weet wat de media zeggen over Noord-Korea. Mijn familie vond het wel oké. Mijn zoon zei: “Pa, je hebt al besloten, dus ga maar gewoon.” Ik wist alleen dat ik bij 25 April aan de slag zou gaan, dat al meerdere keren kampioen was geworden. Het is ook de club die wordt gerund door het Noord-Koreaanse leger.

Miki in Pyongyang.

Wat gebeurde er toen je aankwam in Pyongyang?
Ik werd er opgewacht door mijn vertaler, Kid, die de acht maanden daarna mijn beste vriend zou worden. Kid studeerde economie en buitenlandse talen. Ze zeiden daar dat zijn Chinees beter was dan dat van Chinezen. Zijn Engels was in ieder geval een stuk beter dan mijn Engels. Het eerste dat ik aan hem vroeg was hoe de club ervoor stond, of het team goed was en hoe de competitie eruitzag. “Meneer, we hebben hier geen competitie,” zei Kid.

Wat? Geen competitie?
Ik snapte er helemaal niks van. “Als er geen competitie is, waarom hebben jullie me dan hierheen gehaald?”, vroeg ik. Kid legde me uit dat er in Noord-Korea elk jaar zes toernooien* worden gespeeld. 25 April wint de meeste daarvan, gemiddeld vijf van de zes. Onze eerste wedstrijd was al over tien dagen, dus ik organiseerde een vergadering met de assistent-coaches van het team. De vorige hoofdtrainer was een luitenant-kolonel, en die hadden ze aangehouden om een van mijn assistenten te zijn. Dat was achteraf gezien niet zo slim. Ik kon zien dat hij jaloers was, maar hij moest zich gedragen, anders kwam hij in de problemen.

De vorige hoofdtrainer was een luitenant-kolonel?
Haha ja, zoals ik zei is 25 April een militaire club. Iedereen die voor de club werkt, zit ook in het leger. Veel spelers uit het team waren soldaten, de aanvoerder was ook een luitenant-kolonel en de teamartsen waren bijvoorbeeld militaire dokters. Ze leefden allemaal in een apart sportcentrum, dat ongeveer zo groot was als een Europees dorp. Alles wat we nodig hadden was daar: verblijfplaatsen, voetbalvelden, sporthallen…

Hoe gingen de eerste trainingen?
Mijn eerste vraag aan de assistenten was in welke formatie ze speelden. 4-4-2, zeiden ze. Ik zag op de eerste trainingen dat de spelers best wel tactisch konden spelen, dus ik stelde voor om de formatie naar 4-3-3 te wijzigen. Alle assistenten waren tegen, maar ik zei: “Dit is hoe we het gaan doen en ik wil er niks meer over horen.”

Toen kwam onze eerste wedstrijd eraan, in het 1 Mei-stadion, waar 114.000 mensen in kunnen. Het is een indrukwekkend stadion, maar tijdens de wedstrijd zat er maar 10.000 man. Omdat het stadion zo enorm is, leek het alsof er maar een paar honderd supporters zaten. Maar goed, we wonnen gemakkelijk met 2-0 en misten ook nog een penalty, dus het was een goede keuze om 4-3-3 te spelen. En toen begonnen er vreemde dingen te gebeuren.

Wat dan?
Op het moment dat de scheidsrechter affloot, schreeuwden mijn spelers het uit van vreugde. Er kwamen mensen het veld op die ze medailles en een beker gaven. Ik vroeg mijn vertaler wat er in hemelsnaam aan de hand was. Hij legde me uit dat die wedstrijd de finale was. Mijn eerste wedstrijd daar was gewoon een finale! “Waarom heb je me dat niet verteld joh?”, vroeg ik Kid. Toen legde hij me uit dat het hem verboden was om dat te vertellen, zodat ik niet nerveus zou worden. Nou, dat was mijn eerste wedstrijd.

Zo kreeg ik snel iedereen aan mijn kant. Iedereen was blij met me, omdat mijn kleine verandering in de formatie daar een soort revolutie was. We wonnen bijna alles en ik werd gevraagd om lezingen te geven. Het was een en al succes. Een paar van mijn assistenten keurden ondertussen wel alles van me af, maar dat was denk ik normaal, want die waren gewoon jaloers. Een van de weinige teams die nog gelijk tegen ons wisten te spelen was het nationale elftal.

Dit wordt steeds vreemder. Waarom speelde je tegen het nationale elftal?
Het nationale team staat daar overal los van. Als ze een speler van een club selecteren, ben je die gewoon kwijt. Het nationale team woont bij elkaar en traint afzonderlijk, maar oefent tegen clubs. Ze haalden meteen twee van mijn beste spelers weg. Trouwens, de bondscoach was toen Jørn Andersen, een Noor met een Duits paspoort. Ik was toen dus niet de enige buitenlander in het Noord-Koreaanse voetbal. Maar Jørn trok het leven in Pyongyang totaal niet, dus hij was al snel vertrokken.

Dat roept de vraag op hoe jij het er allemaal wél trok.
Kijk, weet je, het is daar niet allemaal zo gek als de media doen voorkomen.

Hoe zag het leven er daar voor jou uit buiten het voetbal?
Ik was een vaste klant bij een fantastisch klein café, dat 24 uur per dag open was. Het café zat op de eerste verdieping van een winkelcentrum. Na een tijdje begon ik bevriend te raken met de bediening, waardoor ze zich wat meer openstelden. In het begin waren ze heel gereserveerd. Ik vroeg ze toen of er weleens iemand om drie uur ‘s nachts aankomt, omdat ze 24 uur per dag open waren. “Tuurlijk,” zeiden ze. “Er komen hier ook veel studenten.” Dat vond ik wel mooi om te horen. Op straat zag ik ook een hoop nieuwe auto’s rondrijden, Jeeps en zo. Het was niet zoals ik het me had voorgesteld op basis van het nieuws. Maar aan de andere kant zijn ze wel een beetje geobsedeerd door hun leider. Je hebt maar twee televisiezenders in Noord-Korea en die zenden uit tussen vijf en elf uur ‘s avonds. Van die zes uur is hij zeker vier uur in beeld. Hij weet alles over alles. Als er een programma over sport wordt uitgezonden, weet hij daar alles van. Als het over raketten gaat, is hij de expert. Als het over agricultuur gaat, vertelt hij daar ook over. Hij vertelt en mensen luisteren allemaal.

Kim Jong-un is ook het hoofd van het leger. Betekent dat dat jouw aanstelling en contract door Kim Jong-un zelf waren goedgekeurd?
Zeker. Dat moet wel, ik bedoel, hij gaat overal over. Hij heeft namens de club mijn contract ondertekend. Kolonel Kim legde me ook eens uit waarom ik het daar als Serviër zo goed had. Kim Il-sung, de schepper van Noord-Korea, was vrienden met Tito, toen de leider van Joegoslavië. Kim Il-jong, die Kim Il-sung opvolgde, was ook vrienden met Tito. Het is een familietraditie. Omdat Servië in 1999 gebombardeerd is door de Verenigde Staten, grapte kolonel Kim ook vaak dat we een gemeenschappelijke vijand hadden. Noord-Koreanen hebben natuurlijk niks met de Verenigde Staten.

Waar woonde jij in Noord-Korea?
Ik verbleef in een oud militair hotel, waar een ruim appartement in zat. Het was niet verkeerd. Ik kreeg een Mercedes met een privéchauffeur die 24 uur per dag beschikbaar was. Daarnaast had ik dus Kid de vertaler, een privéchef en een bediende. Elke avond kwamen ze naar mijn appartement om het eten van de volgende dag te bespreken. Ik leefde er als een koning.

Hoe was de stad?
Een schitterende plek, Pyongyang. De rivier Taedong loopt erdoorheen, daarin zitten allemaal eilandjes. Op een daavan staat het 1 Mei-stadion. Vlak daarnaast, op een nabijgelegen eiland, staat een hotel van zestig verdiepingen voor buitenlanders. Ik zag er ook een hotel van 104 verdiepingen, dat nog niet geopend was. Dat hotel is gebouwd door het Egyptische bedrijf dat het mobiele netwerk in Noord-Korea runt.

Werd je er niet constant gevolgd door de Noord-Koreaanse diensten?
Sowieso. Mijn vertaler was ook mijn ‘escort’. Hij deed verslag van mijn dagelijkse routines aan de hoge piefen. Hij meldde met wie ik sprak, etcetera. Ik vroeg er bijvoorbeeld om internet op mijn telefoon, zodat ik contact kon hebben met het thuisfront. Mijn vertaler regelde dat er een soort techneut langskwam, die naar mijn hotel kwam en vier uur met mijn telefoon bezig was. Daarna kon ik ermee op Viber en Whatsapp. Maar een paar vrienden van me stuurden me voor de grap steeds foto’s die, hoe zal ik het zeggen, een beetje vies waren. Op een dag kwam mijn vertaler naar me toe. “Meneer,” zei hij. “Misschien moet je die foto’s maar verwijderen die jouw vrienden je opsturen vanuit Servië.” Ik deed alsof ik nergens van wist, maar dat sloeg natuurlijk nergens op. Ze wisten alles van me.

Heb je ook kunnen praten met gewone mensen op straat? Ik heb weleens gehoord dat dat verboden is voor toeristen.
Ik had die restricties niet. Voor zover ik weet, waren ze heel beleefd en aardig. Ze willen wel met je praten, maar niet overal over. Je kunt ze niet vragen over het nucleaire programma of raketten, maar wel over andere onderwerpen. De Koreaanse oorlog is bijvoorbeeld altijd een goed onderwerp. Ze vonden het ook leuk dat ik de tombes van Kim Il-sung en Kim Il-jong wilde zien. Je moet daar verplicht bloemen meebrengen. Toen ik voor het eerst aankwam bij mijn hotel, zag ik allemaal grote portretten van de voormalig leiders in de lobby hangen. Ik wees ernaar, om wat te vragen, maar toen onderbrak Kid me meteen. “Alsjeblieft, wijs daar niet naar, dat is een teken van disrespect,” zei hij. Ik verontschuldigde me meteen en vroeg of hij me wilde blijven corrigeren bij zulke dingen.

Laten we het weer over het voetbal daar hebben. Hoe waren de spelers?
Ze zijn gehoorzaam, dat ten eerste. Als je ze iets zegt, doen ze het meteen. Dat hoef je niet te checken. En wat het voetbal betreft zijn ze serieus getalenteerd. Ze hebben goede aanvallende middenvelders en buitenspelers, echt. Het team dat ik trainde zou prima mee kunnen doen in de Servische competitie. We zouden verliezen van Rode Ster en Partizan, maar de rest zouden we kunnen hebben.

Hoe leren ze de sport? Hoe ziet hun coaching eruit?
Dat is een pijnlijk onderwerp, vind ik. Ze volgen het moderne voetbal niet echt. Ik kreeg het voor elkaar om wat beelden van het Barcelona en Bayern München van Pep Guardiola te krijgen. Daarmee wilde ik ze die stijl voetbal laten zien en leren. Man, ze schrokken ervan dat zoiets bestond. Maar daardoor kreeg ik wel problemen met een oude kolonel die bij 25 April werkte. Hij vond het niet goed dat ik die beelden aan de spelers liet zien, omdat het Noord-Koreaanse voetbal volgens hem net zo goed of zelfs beter was. Kom op man…

Heb je kunnen overbrengen wat je wilde?
Alles wat ik wilde. Echt, de spelers waren prima. Ik kreeg alleen wat problemen met blessures.

Hoe communiceerde je met de spelers? Gebruikte je Kid daar steeds voor?
Ik realiseerde me vrij snel dat ik onmogelijk al hun namen kon herinneren, dus ik bedacht een trucje om beter met mijn spelers te kunnen communiceren. Ik leerde van één tot twintig tellen in het Koreaans en gaf ze vaste rugnummers. Ik noemde elke speler naar zijn rugnummer. Nummer 7 was tjili-bon, nummer 9 ku-bon, nummer 5 o-bon, enzovoorts. Ik leerde ook wat voetbaltermen, zoals naar voren, achter, links, rechts, snel, langzaam. Tijdens wedstrijden riep ik dan bijvoorbeeld tjili-bon!, en dan keek hij naar me om.

Hoe gingen die toernooien er verder aan toe?
Zo’n toernooi vindt dus zes keer per jaar plaats en duurt twee weken, waarin je maximaal acht wedstrijden speelt. Dat is vrij onmenselijk. Ik probeerde dat duidelijk te maken aan de voorzitter van de bond. Zo maak je spelers kapot, een lichaam kan niet zes van zulke kampen aan per jaar. Hun spieren scheuren, hun botten worden dunner. Het is gewoon niet te doen. Voeg daaraan toe dat ze bijna geen sportartsen hebben. En ook geen revalidatiefaciliteiten.. Een simpele blessure die in Europa een paar dagen duurt, kan in Noord-Korea zo een maand duren. Dat is gewoon absurd. Als ik er langer was gebleven, had ik sowieso een fysiotherapeut uit Servië over laten komen. Dat had geholpen.

Maar goed, de toernooien werden allemaal in Pyongyang gespeeld. Elke dag is er dan een soort festival, met wedstrijden van tien uur ‘s ochtends tot ‘s avonds. Terwijl natuurlijk niemand zin heeft om vanaf tien uur een hele dag in het stadion te zitten.

Houdt de bevolking wel van voetbal?
Ze houden ervan, maar niet van alles. Ze komen wel opdagen voor derby’s. Toen we speelden voor de opening van het gerestaureerde Kim Il-sung-stadion, zat het helemaal vol met 60.000 man. Maar ze kopen geen kaartje om 25 April een provincieclub kapot te zien spelen met 10-0, zeker als die wedstrijd om elf uur ‘s ochtends begint. En met die toernooien is het gewoon een zooitje, dat houdt de fans weg. Maar als ze er zijn, zijn ze echt gepassioneerd. Ze moedigen je aan, schreeuwen en gillen, al helemaal als 25 April speelt, omdat dat het grootste en populairste team is.

Waarom ben je er na zeven maanden weggegaan?
We deden het zeven maanden goed, maar toen speelden we gelijk tegen het nationale elftal en verloren we een finale op penalty’s. Midden in november kwam kolonel Kim naar me toe, met de mededeling dat we in januari naar een WK voor militaire teams in Oman zouden gaan. “Maak de jongens scherper dan ooit,” zei hij. Ik vond het prima, maar toen werd dat WK opeens geannuleerd en zat ik met een gat van vier maanden zonder wedstrijden. En november, december, januari en februari zijn koude wintermaanden in Noord-Korea. Kolonel Kim vroeg me om salaris in te leveren in die vier maanden. Ik wees dat af, omdat ik mezelf had bewezen. Kim smeekte me, maar ik zei nee. Ik dacht dat ze me wel tegemoet zouden komen, maar een paar weken later moest ik weg. Ik werd naar het vliegveld gebracht. Kim zei me daar dat mijn salaris te hoog was voor de lokale standaard. Ik kwam erachter dat de jaloezie me uiteindelijk de nek om heeft gedraaid. Een generaal was hoogstpersoonlijk gaan klagen bij Kim Jong-un. “Hoe kan het dat een generaal in het Noord-Koreaanse leger twintig keer minder verdient dan een voetbaltrainer?,” had hij gezegd.

Ging het alleen om het geld?
Nee, ook om mijn tactische vernieuwingen en het beleid. Het was bijvoorbeeld eerst zo dat de spelers altijd om vijf uur ‘s ochtends op moesten staan, net als de rest van de soldaten. Ik klaagde daarover en legde aan de leiding uit dat het op die manier onmogelijk was om de spelers fit te houden. Dus mochten ze voortaan tot half acht blijven liggen. Maar mijn vertaler Kid waarschuwde me meteen dat ik daar problemen mee zou krijgen, omdat ik morrelde aan oude regels. Dat vonden ze niet fijn. Kolonel Kim zei toen al: “Miki, als je dingen op jouw manier wil doen, doe dat dan. Maar verwacht wel problemen. Kid en ik zullen je proberen te beschermen, maar dat zal niet soepel gaan.” En zo ging het ook. Ik dacht eerst dat ze me nog weleens zouden bellen om terug te komen, maar dat is nooit gebeurd. Echt jammer.

Heb je nog weleens contact met kolonel Kim of Kid gehad?
Dat is onmogelijk. Hoe moet ik ze bereiken? Ik heb eens geprobeerd een landlijn te bellen om kolonel Kim te bereiken, maar toen ik een connectie had, sprak de operator aan de andere kant van de lijn geen Engels. Dus dat liep vast. Ze kunnen mij vast bereiken als ze willen, maar dat hebben ze nog niet gedaan. Dat vind ik jammer, want Noord-Korea was voor mij als een sprookje dat werkelijkheid werd. Goede omstandigheden om onder te werken, een mooie stad en gedisciplineerde spelers.

Zou je, op basis van jouw ervaringen, mensen aanraden Noord-Korea te bezoeken?
Als ze me vandaag zouden bellen, zou ik er morgen heen gaan. Dat zegt genoeg. Kijk, ik heb in China, Cyprus, Montenegro, Macedonië en Servië gewerkt, maar dit was echt wat anders. Een van de beste periodes in mijn leven.

*Na het vertrek van Mihailo Ivanović uit Noord-Korea heeft het land het toernooisysteem afgeschaft. Er wordt nu in een competitie gespeeld. 25 April was uiteraard de eerste kampioen.