Tips om niet te worden uitgebuit als kunstenaar

Als eerste dit: als je besloten hebt kunstenaar te worden, dan zal het je niet ontgaan zijn dat je voor een werkveld hebt gekozen waar geen vloeibaar goud uit de kraan komt. Je zal dus moeten accepteren dat je waarschijnlijk de rest van je leven de AH Basic-producten in de supermarkt moet blijven kopen.

Ook de mensen die geen kunstenaar zijn, maar wel besloten hebben om 'iets' in de kunst te doen, bijvoorbeeld het maken van een kunsttijdschrift of het runnen van een tentoonstellingsruimte, zitten in hetzelfde schuitje. In een ideale wereld zouden zij de mensen zijn die jou zouden betalen, maar helaas bestaat die wereld niet. Want geloof me, de meeste kunstinstellingen zouden als ze de keus hadden al hun kunstenaars overladen met juwelen, suites voor hen huren in het W hotel en de allerduurste callgirls of -boys of wat dan ook's voor hen bestellen. Want zoveel houden ze van hun kunstenaars.

Helaas groeit het geld – zeker in de culturele sector – niet aan de bomen, dus tot die tijd moet je als kunstenaar met iets minder genoegen nemen. Nou vinden wij kunstenaars het helemaal niet zo erg om soms iets anders te drinken dan champagne, maar soms zijn de deals die kunstinstellingen ons voorschotelen zo onfortuinlijk, dat het aan onze eigenwaarde knaagt.

Het zal altijd schipperen blijven tussen zakelijk zijn en voor je belangen opkomen, en die onsympathieke kunstenaar worden die zichzelf voor elk aanbod te goed voelt. Die lijn is soms dun, maar ik hoop dat je met onderstaande tips, over wat je nooit moet doen, beter weet wanneer je als kunstenaar wel en niet op je strepen moet staan.

DOE DEZE DINGEN NOOIT:

Kijk, het is onvermijdelijk dat je als kunstenaar vaak dingen gratis gaat doen. De ene keer doe je dat omdat je gevraagd wordt door twee schattige 24-jarige kunstgeschiedenisstudenten die al hun geld bijeen hebben gespaard om zelf op zolder een kunstmagazine te maken; de andere keer doe je dat omdat je misschien niet betaald krijgt, maar wel in een museum komt te hangen waarvan je weet dat er heel veel mensen gaan komen. Het eerste doe je omdat je geen lul wil zijn naar anderen, het tweede omdat je dat ook niet wil zijn naar jezelf.

MAAR: wat kunstenaars in beide situaties eigenlijk altijd zouden moeten doen, is duidelijk maken hoeveel geld je hen eigenlijk sponsort door het voor niks te doen.

Reken op kunstenaarshonorarium.nl uit wat je eigenlijk zou moeten krijgen, zet dat bedrag in een factuur en geef vervolgens zoveel korting dat je 0 euro factureert, waardoor de instelling precies ziet hoeveel geld jij hen sponsort.

Dit is iets wat ik het afgelopen jaar al een paar keer gehoord heb. Kunstenaars worden door een groot prestigieus museum gevraagd om een show te houden met werk dat al eerder gemaakt is en vervolgens vraagt het museum aan de kunstenaar om zelf een Voordekunst.nl op te zetten om de kosten te dekken van de tentoonstelling.

Dit is iets waar je als kunstenaar NOOOOOIT mee akkoord moet gaan. Een instelling mag jou dan misschien niet kunnen betalen – dat is al niet zo leuk – maar jou laten opdraaien voor de kosten van de show is absoluut niet oké. Dat blijft hun verantwoordelijkheid. Musea zouden dit niet eens moeten durven proberen, en wij kunstenaars moeten hier dus heel consequent nooit mee akkoord gaan.

Deze valt eigenlijk in dezelfde categorie als hierboven. Het kan gebeuren dat een museum of instelling zegt: 'Wij stoppen zoveel geld in deze show, daarvoor willen wij een werk terug.' Dat is eigenlijk een rare redenatie, want het is gewoon hun werk om shows te organiseren. Ze doen dat niet als een cadeautje voor de kunstenaar.

Wel moet ik eerlijk zeggen dat ik dit in het begin van mijn carrière ook weleens heb gedaan en dat precies die show ervoor gezorgd heeft dat ik succes ging krijgen met mijn werk. Achteraf heb ik dus absoluut geen spijt van de show. Ik had hem voor geen goud willen missen, maar precies om die reden vind ik de deal dus eigenlijk op een dwingende manier heel erg niet oké.

Dit is iets wat vooral in de fotowereld speelt. Vooral als je net afgestudeerd bent, weet je dat er met jou honderden jonge fotografen net klaar zijn met studeren, die allemaal staan te springen om gezien te worden. Het is dus taak om te zorgen dat jij eruit springt en niet direct in de vergetelheid raakt.

Nou is er gelukkig een markt ontstaan waar jij bij talloze plekken al je geld kunt spenderen, in de hoop dat ze jou uiteindelijk in the picture zetten als nieuw fotografietalent.

Zo organiseert fototijdschrift GUP elk jaar NEW, waarin 100 jonge Nederlandse fotografen 300 euro betalen om gebundeld te worden in een boek dat belooft de 100 nieuwste Nederlandse fototalenten te publiceren. Daarnaast kan je je jaarlijks voor 35 euro opgeven voor de FOAM Talent Call, en zijn er internationaal ook nog LensCulture, Life Framer en talloze andere initiatieven die je kan betalen om jezelf in de kijker te spelen.

Al deze initiatieven worden niet gerund door Satan, maar door mensen die oprecht om fotografie geven, en hieraan meedoen kan je ook echt iets opleveren. Toch vind ik dat we hier eigenlijk niet aan zouden moeten meedoen. Ze laten namelijk allemaal de fotograaf betalen voor iets wat hun werk is: het scouten van talent en het maken van tijdschriften of fotowebsites.

Daarnaast zijn het er inmiddels zoveel, dat er een soort cultuur is ontstaan waarin het lijkt alsof het voor een beginnend fotograaf geen optie is om hier niet aan mee te doen. De fotograaf die zijn geld liever uitgeeft aan spannende fotoprojecten wordt niet gezien. En ik zou persoonlijk toch aanraden om daar je geld aan uit te geven.

Het kan zijn dat je op een gegeven moment door een galerie gevraagd wordt om samen een show te doen, of misschien wil een galerie je zelfs wel voor eeuwig vertegenwoordigen. Gefeliciteerd! Het garandeert je nog steeds niet dat je echt gaat geld verdienen met je kunst, maar de kans wordt er wat wel groter op.

De gangbare deal is dat als een galerie jouw werk verkoopt, zij 50% daarvan houden. In eerste instantie vond ik dat best veel voor de galerie, maar inmiddels snap ik dat zij ook echt veel moeten investeren om jouw werk te verkopen en dat bovendien voor prijzen doen waarvoor je het zelf nooit zou kunnen. Bovendien houdt het nog steeds in dat als je werk ooit voor een miljoen verkocht wordt, jij in ieder geval de helft krijgt.

Vorig jaar kreeg ik een mailtje van een nieuwe galerie in Amsterdam, The Public House Of Art. Zij kwamen met een nieuw model: of ik voor 500 euro per werk nieuwe werken voor hen wilde maken. Die zouden zij dan vervolgens in een oplage van 30 verkopen met alle winst voor henzelf.

Dit lijkt me typisch een voorbeeld van een deal waar je nooit mee akkoord moet gaan. Want stel je voor dat ze je werk als warme broodjes verkopen, dan ben je uiteindelijk alleen maar verschrikkelijk aan het balen dat zij er misschien wel tonnen mee verdienen en voor jou de koek op is.

Als mensen je vragen iets gratis te doen, dan betekent dat niet altijd dat er geen geld is. Instanties hebben de neiging om, wanneer ze je bijvoorbeeld vragen een lezing over je werk te geven, dat op een toon te doen alsof ze je tante zijn, die vraagt of je gezellig de vakantiefoto's van Thailand komt laten zien met een kopje thee erbij. Heel vaak blijkt dat als je om geld vraagt, het er gewoon is.

Ik heb zelf als stelregel dat als degene die jou vraagt betaald krijgt om jou te vragen voor iets, er ook geld voor jou moet zijn. En zelfs als dat niet zo is, kan je het altijd nog proberen.

Dat waren mijn tips, ik wens je veel succes met je kunstenaarscarrière, en geniet straks van je AH Basic-maaltijd!