Vluchteling Mohammed (17) overleefde de helse tocht naar Nederland bijna niet

Vorige maand kwam Britse krant The Guardian met een schrijnend artikel: volgens onderzoek zouden alleen al afgelopen jaar zo’n 40.000 vluchtelingen aan de Europese grenzen op een illegale manier teruggestuurd zijn. Ook kinderen die op de vlucht zijn  zouden geslagen, vernederd en bestolen worden door grenscontrole. Vervolgens worden ze ergens gedropt, zonder dat de vereiste asielprocedure gevolgd wordt. Door illegale praktijken van de grenscontroles zouden er in een jaar tijd ongeveer zo’n tweeduizend vluchtelingen gestorven zijn. Niet alleen illustreert het artikel van The Guardian hoe bizar slecht het huidige systeem voor mensen op de vlucht is, maar ook hoe normaal we het vinden dat mensenrechten systematisch geschonden worden zodra het over vluchtelingen gaat. 

Dat heeft de zeventienjarige Mohammed Al Khalefa ook ontdekt toen hij op z’n veertiende vanuit Syrië naar Nederland vluchtte. Door illegale pushbacks door grensbewakers kwam hij  twee keer bijna om het leven en kwam hij in mensonterende situaties terecht. Zijn verhaal wordt nu verteld in Shadow Game, een documentaire waarin jonge vluchtelingen gevolgd worden tijdens de barre tocht die ze moeten afleggen voordat ze asiel kunnen aanvragen. De reis van Mohammed laat zien hoe hij keer op keer gestript werd van z’n mensen- en kinderrechten – enkel en alleen omdat hij een vluchteling is. 

“Ik woon nu sinds twee jaar en vier maanden in Nederland,” vertelt Mohammed aan VICE. Mohammed spreekt al een aardig woordje Nederlands. Met zijn broer woont hij nu in een klein appartementje in Rotterdam. “De rest van mijn familie zit nog steeds in Syrië.” Mohammed vertelt hoe hij in 2018 met zijn broer uit Syrië vluchtte. Zijn geboortestad Deir ez-Zor was platgebombardeerd, en met zijn moeder, broer en vier zussen vluchtte hij naar Damascus. Op dat moment hadden ze geen bezit meer. Met zijn vader heeft hij al jaren geen contact. “In Damascus was de situatie erg moeilijk. De economie is volledig kapot, en wij werden verplicht om in een extreem duur huurhuis te wonen,” vertelt hij. “We willen in Nederland wonen om hier te werken, maar vooral omdat het hier veilig is.” Hoewel de burgeroorlog in Syrië nu officieel beëindigd is, ligt het land nog steeds in puin: niet alleen is het ecologische systeem van Syrië verwoest, waardoor er bijvoorbeeld een sterk tekort is aan drinkwater, maar ook de Syrische economie ligt aan diggelen. 

Het plan van Mohammeds familie was dat hij samen met z’n broer asiel zou aanvragen in Nederland. Eenmaal daar zou Mohammed een procedure kunnen opstarten waarbij hij zijn familie naar Nederland kon brengen. De reis van Syrië naar Nederland is namelijk te duur voor het hele gezin. Gemiddeld zou zo’n tocht zo’n 10.000 euro per persoon kosten. “Daarbij was de reis voor mijn moeder en zussen veel te gevaarlijk,” vertelt hij. De omstandigheden van de reis zijn bar - uiteindelijk is Mohammed negen maanden onderweg geweest, met alleen een klein tentje om in te slapen. 

“We zijn door elf landen gelopen,” vertelt hij. “Toen we van Bosnië naar Kroatië gingen, ben ik twee keer bijna gestorven toen ik een rivier over wilde zwemmen.” Mohammed vertelt hoe hij  twee keer door de ijskoude stroom meegesleurd. Gelukkig heeft een metgezel hem op tijd uit het water kunnen sleuren. “Op dat moment wilde ik terug naar Syrië,” vertelt hij. “Maar rechtsomkeert maken was ook geen optie meer. Ik had nooit verwacht dat de tocht zo vreselijk zou zijn.” 

Niet iedereen heeft geluk gehad: in het geïmproviseerde vluchtelingenkamp waar Mohammed belandde, gingen verschillende verhalen rond van jongens die zagen hoe hun vriend meegesleurd werd in de stroming en verdronk. 

Uiteindelijk heeft Mohammed dat gedeelte van de trip zes keer opnieuw moeten doen, omdat de Kroatische politie hem steeds weer net over de grens in Bosnië en Herzegovina dumpte, middenin het barre landschap. Elke keer dat ze gepakt werden door de politie werden ze in een busje gestopt. Daar werd de airconditioning expres hoog gezet, of werd er zodanig wild rondgereden dat de kinderen achterin de bus door elkaar geschud werden. Enkele keren werden er spullen afgepakt en vernield. Zo werd Mohammeds powerbank en telefoon op een gegeven moment afgepakt. Mohammed is zelfs een keer achtergelaten in een mijnenveld, een overblijfsel uit de Balkanoorlog, met de boodschap: wandel maar terug. Ook was Mohammed getuige van hoe de grenswachters andere vluchtelingen met buitensporig geweld behandelden.

Het tentenkamp waar Mohammed steeds weer terugkeerde was erg provisorisch: er stonden enkele tenten in de sneeuw, en ze kregen een blikje sardientjes om te eten. “Op een gegeven moment was ons eten en drinken op,” vertelt Mohammed. “Een dag lang hadden we niets te drinken. Uiteindelijk hebben we wat regenwater kunnen drinken.”

De verhalen die andere vluchtelingen vertellen over hun reis lijken op elkaar, en werden ook bevestigd door het onderzoek van The Guardian. In een week tijd zouden er gemiddeld zo’n 75 klachten zijn geweest van vluchtelingen die in elkaar geslagen worden, vernederd worden of zelfs seksueel misbruikt worden door grenswachters. Er zijn getuigenissen, met foto’s, van vluchtelingen die een rood kruis op hun hoofd gespoten kregen met graffiti – zogenaamd om ze ‘te genezen van corona’. Een vader en zoon getuigen hoe ze verplicht werden om met hun hoofd uit een autodeur te steken, die vervolgens hard werd dichtgeslagen.

Los van het geweld, is elke vorm van vluchtelingen terugzetten over de grens hartstikke illegaal. Volgens het Vluchtelingenverdrag mag een asielzoeker niet zomaar teruggestuurd worden, maar moet  door het land waarin de vluchteling zich bevindt worden uitgezocht of die vluchteling recht heeft op asiel. Dankzij de Schengengrenscode kunnen ook niet-EU-inwoners de Europese grenzen oversteken en volgens de nationale wetten asiel aanvragen. 

“Je bent officieel een vluchteling wanneer je je land moet verlaten omdat je gevaar loopt om politieke of sociale redenen. Bijvoorbeeld omdat je huis en haard moet achterlaten omdat er oorlog wordt gevoerd waar jij woont,” staat in het informatieboekje voor vluchtelingen van Amnesty International. “Als je in je eigen land gevaar loopt, mag je een ander land om bescherming vragen. Dat land moet die bescherming dan ook geven. Dat is zo afgesproken in het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties en in andere verdragen. Wat de reden om te vluchten ook is, één ding hebben vluchtelingen gemeenschappelijk: niemand verlaat zijn familie en vrienden wanneer het niet absoluut noodzakelijk is. Mensen vluchten omdat ze niet anders kunnen.” Amnesty International haalt ook de situatie in Syrië aan: in de Syrische burgeroorlog werden al 150.000 mensen gedood. Daarom zijn er zo’n 3,9 miljoen mensen het land uitgevlucht. In Syrië zelf hebben zes miljoen mensen hun huis verlaten in de hoop ergens anders veiliger te zijn. Dat betekent dat 45 procent van alle Syriërs op de vlucht is.

In het onderzoek van The Guardian wordt beschreven hoe veel landen het vluchtelingenverdrag aan hun laars lappen en de vluchtelingen dumpen in armere landen, zoals Bosnië en Herzegovina, waar ze zonder enig toekomstperspectief in een kamp worden geplaatst. Volgens het onderzoek, dat gebaseerd is op resultaten van de VN en onderzoek van NGO’s, zijn die pushbacks alleen maar gegroeid sinds de pandemie. Negentig procent van de vluchtelingen die staande zijn gehouden in Balkanlanden, en die hierover getuigen, hebben te maken gehad met wanpraktijken. Ook in Griekenland werden duizenden vluchtelingen met geweld teruggeslagen.

Het Europees bureau voor fraudebestrijding (OLAF), die fraude en corruptie bestrijdt in de bestuursvormen van de Europese Unie, heeft Frontex hiervoor op het matje geroepen. Frontex is de organisatie die verantwoordelijk is voor het grensmanagement van Europese landen. In e-mails, in bezit van The Guardian, werden EU-functionarissen beschuldigd van een ‘schandalige doofpotaffaire’ voor het achterhouden van bewijs dat de Kroatische regering geen toezicht hield op grenstroepen. Interne e-mails toonden aan dat Brusselse functionarissen bang waren voor volledige openbaarmaking van het gebrek aan toewijding van Kroatië aan een monitoring-mechanisme dat de EU-ministers hadden toegezegd te financieren. Vooralsnog is er geen duidelijk plan opgesteld waarin vluchtelingen beschermd worden tegen de illegale pushbacks.

Toen Mohammed zijn leeftijd moest opgeven en vertelde dat hij veertien jaar was, werd zijn leeftijd ‘gecorrigeerd’ naar twintig. Daarmee werden niet alleen zijn mensenrechten afgepakt, maar ook de extra rechten die hij krijgt als kind. Hij werd, als veertienjarige jongen, tussen de volwassen mensen geplaatst. “Ik vond het heel eng om tussen de volwassenen te zitten,” vertelt Mohammed. “De sfeer in die kampen was dreigend en vijandig. Gelukkig had ik meestal de kans om contact te houden met mijn moeder.”

“Als je me vraagt ‘wat had je graag anders gehad’, zou ik zeggen: ik had graag het vliegtuig genomen naar Nederland,” vertelt hij. Het klinkt als een utopie, maar dat hoeft het niet te zijn. Asiel aanvragen is namelijk niet illegaal, dus waarom kan dat dan niet via een veilige weg? Dat is ook de grote frustratie van Eefje Blankevoort, de regisseur van Shadow Game. “De grote paradox is dat we als Europa zeggen: je hebt het recht om asiel aan te vragen, maar je moet eerst een helletocht doormaken.”

Ook Amnesty International vindt dat er dringend wat moet veranderen. Zo vinden ze dat er een veiligere route moet zijn voor vluchtelingen, dat er meer reddingsoperaties moeten zijn, dat mensensmokkel beter aangepakt moet worden en dat vluchtelingen veel gemakkelijker aan een visum moeten kunnen komen, waardoor ze gemakkelijker naar het land kunnen reizen waar ze asiel willen aanvragen. 

Toen Mohammed eenmaal de grens van Italië bereikte, reisde hij verder met een ‘illegale taxi’, oftewel een auto die hem de grens over smokkelde. Uiteindelijk kwam Mohammed en z’n broer midden in de nacht in Nederland aan, waar ze zich meldden in Ter Apel, een groot asielcomplex waar alle vluchtelingen zich moeten melden. 

Na een jaar kreeg hij een appartementje voor hem en zijn broer. Ook kreeg Mohammed, omdat hij minderjarig is, een voogd aangesteld. Die zorgde ervoor dat hij naar school kon gaan. Mohammed heeft een baantje in een supermarkt. Met een leerkracht, die ook Arabisch spreekt, kan hij spreken over de trauma's die hij opliep tijdens zijn reis. Mohammed heeft nu al twee jaar een verblijfsvergunning, en binnen drie jaar zou hij, als alles goed gaat, een Nederlands paspoort krijgen. Jongens die net achttien waren toen ze Nederland binnen kwamen, en die ook gevolgd zijn in Shadow Game, hebben minder geluk. Ze kunnen niet rekenen op steun, en proberen hun trauma’s te vergeten door bijvoorbeeld te blowen. 

Hoewel het met Mohammed goed gaat, mist hij zijn moeder nog elke dag. Hij heeft haar nu al drie jaar niet gezien. Omdat Mohammed minderjarig is, heeft hij officieel volgens het Kinderrechtenverdrag recht op gezinshereniging. In het geval van Mohammed loopt de zaak al ontzettend lang, en de vraag is of dit nog zal lukken. Het is bovendien ontzettend duur: reiskosten, visum en verblijfkosten moeten vluchtelingen zelf betalen. Het hele gezin hierheen halen kost minstens 30.000 euro. Maar net als veel andere kinderen die uit oorlogsgebieden zijn weggevlucht, heeft Mohammed geen rust zolang zijn moeder en zussen nog steeds in armoede en onveiligheid in een gebroken land leven. 

Bekijk hier de trailer van Shadow Game:

Naar aanleiding van Shadow Game en de buitenexpo A New Beginning van Cigdem Yuksel, presenteert de Melkweg een talk waarin ze in gesprek gaan met jonge vluchtelingen. De talk is live te bekijken via deze link en ook gratis bij te wonen in de Melkweg.