transzorg hormonen transvlag arm
Beeldbewerking door de auteur.
Identiteit

De toekomst van transzorg: een hoop aanmodderen en afwachten

Nu Stepwork failliet is zitten ruim 1900 trans mensen weer zonder zorg – sommigen een week voordat hun hormoonbehandeling zou starten. Wat moet er veranderen?
Kris van der Voorn
Amsterdam, NL

Wachtlijsten die oplopen tot drie jaar, groeiende ontevredenheid over te binaire zorg en een opgedoekte kliniek: dat is de staat van de Nederlandse transzorg in een notendop. Trans mensen komen keer op keer in het nieuws om te vertellen over alle problemen die ze tegenkomen als ze zorg willen krijgen. Geluiden over gebruik van zelfmedicatie zijn allang geen verrassing meer. En wanneer er eindelijk zorg geleverd kan worden, gebeurt dit vanuit een binaire opvatting van wat gender hoort in te houden. Kom jij maar in een rokje of met een binder naar de gesprekken, want als je dat niet doet zul je wel geen echte genderdysforie hebben.

Advertentie

Dat de transzorg in Nederland niet helemaal up-to-date is was al even bekend: in 2018 riepen de organisaties Transgender Netwerk Nederland (TNN), Transvisie en COC Nederland al om verbeteringen. En even leek het er ook op dat die verbeteringen zouden komen: zo werd er een Kwartiermaker aangesteld om over transzorg te gaan bemiddelen. Begin dit jaar ondertekenden tien partijen een uitgebreid Regenboog Stembusakkoord, waarin onder andere staat dat de onmenselijk lange wachtlijsten in de transzorg teruggedrongen moeten worden. Bovendien was deze zomer de hoop opgelaaid dat transzorg inclusiever zou worden, dankzij uitgebreide protesten tegen het transzorgsysteem. 

Maar de dag na Prinsjesdag sta ik op met een flinke regenboogkater. Niet alleen is er tijdens het bespreken van de Miljoenennota geen woord gezegd over het beloofde geld om de transzorg te verbeteren, ook komt het nieuws dat Stepwork Genderzorg officieel failliet is verklaard. De toekomst van transgenderzorg lijkt slechter dan ooit tevoren. Waar is die beloofde steun voor de transgemeenschap gebleven?

Zelf sta ik al anderhalf jaar op de wachtlijst voor Stepwork. Een doorverwijzing naar het VUmc, een van de grootste en belangrijkste genderklinieken in Nederland, heb ik nooit durven proberen vanwege alle nachtmerrieverhalen over hun binaire transzorg. Zoals veelvuldig in anonieme getuigenissen op Instagrampagina van Vugendermistreatment te lezen is, voelen veel voornamelijk non-binaire trans personen zich daar genoodzaakt om zich een binaire genderexpressie aan te meten in gesprekken, omdat ze anders het risico lopen dat ze niet worden doorverwezen voor behandelingen. Stepwork werd door velen omschreven als veel toegankelijker op dit gebied. 

Advertentie

Nu zij geen zorg meer leveren zijn in één klap zo’n 1900 trans mensen terug bij af: in NRC sprak de curator van Stepwork over zo’n 1400 mensen die op de wachtlijst stonden. Daarnaast werden er zo’n 500 mensen behandeld. Wat er met hen gaat gebeuren is nog onduidelijk.

Een transkliniek minder en een miljoenennota zonder aandacht voor het Regenboogakkoord – voor de 24-jarige Gwen Berntsen (zij/haar), die in behandeling was bij Stepwork, is het geen nieuws meer. “Begin deze maand kwam naar buiten dat de WMO-tak van Stepwork failliet was, dus ik zag het al aankomen. Bovendien bleek uit gesprekken met mijn psycholoog dat zij sinds het begin van haar contract nog niet was betaald.” Gwen liep sinds maart bij de kliniek en stond daarvoor meer dan twee jaar op een wachtlijst. Zij zou deze week groen licht krijgen om met hormonen te starten. Nu weet ze niet meer wanneer dit kan gebeuren. “Mijn psycholoog heeft aangegeven dat ze gaat proberen om op persoonlijke titel nog iets voor mij te regelen, hopelijk komt daar nog wat uit. Van Stepwork zelf heb ik niks meer gehoord.” Op de vraag hoe zij nu aan zorg gaat komen, reageert ze gelaten. “Het is nu gewoon afwachten, dat is niks nieuws voor me. Als trans persoon ben je dat na een tijdje zo gewend dat het je niet meer zoveel doet. Het is niet anders. Ik ben blij met de zorg die ik heb gekregen, mijn persoonlijk begeleider heeft mij goed kunnen helpen.”

Advertentie

Dat het Regenboogakkoord weer niet ten sprake is gekomen, doet haar niet veel. “Heel eerlijk: het is allemaal gewoon heel kut nu, dit maakt het niet beter of slechter. Het is de zoveelste teleurstelling. Ik probeer erop te vertrouwen dat de Tweede Kamerleden die zich hier wel hard voor willen maken, zich daar ook mee bezig zullen blijven houden. Ik ga me er vooral niet te druk om maken; ik houd me liever met mijn eigen mentale gezondheid bezig.” 

Voor Gwen is de toekomst van transzorg een hoop aanmodderen en afwachten. “Er zijn wel kleine lichtpuntjes in het duister, zoals de versoepeling van de naamsverandering en gendermarker in het paspoort.” Dit wetsvoorstel is net door de Tweede Kamer heen en staat nu op de agenda om in de Eerste Kamer te worden besproken. Binnen de Tweede Kamer zijn de grootste voortrekkers van moties om transzorg te verbeteren Sylvana Simons (BIJ1), Lisa Ginneken (D66), Corinne Ellemeet (GroenLinks), Wieke Paulusma (D66) en Attje Kuiken (PvdA). Zij dienden moties in onder andere over decentralisatie van transzorg, het belang van ervaringsdeskundigen en het afschaffen van psychologische keuring door cispersonen van trans mensen om bij zorg te kunnen komen. 

Brand Berghouwer (hij/hem), voorzitter bij TNN, ziet ook dat de wachtlijsten voor transzorg alsmaar oplopen. Trans mensen zitten gemiddeld meer dan twee jaar te wachten voordat zij met hun zorg kunnen beginnen. Uit onderzoek van Transvisie komt naar voren dat meer dan 40 procent van hen zelf met hormonen begint. “Het faillissement van Stepwork is weer een gebeurtenis die laat zien hoe hard veranderingen nodig zijn,” zegt hij. TNN strijdt al jaren voor verbeteringen binnen de zorg. Volgens Brand is het probleem heel simpel op te lossen: “De tijd is rijp om de psycholoog niet meer als poortwachter in te zetten in de transgenderzorg. Daar zit namelijk die bottleneck: de eeuwigdurende wachtlijsten om een diagnose van de psycholoog te ontvangen, voordat hormoonbehandeling kan beginnen. Er zou eigenlijk niet meer nodig moeten zijn dan een gesprekje met de endocrinoloog over de bijwerkingen van de medicatie. Daar hoeft verder helemaal geen psycholoog tussen te zitten.” 

Advertentie

Brand noemt de medische wereld “extreem behoudend”: “dit is zowel een goed als slecht punt. Over het algemeen is het fijn als medische specialisten gestandaardiseerde en bewezen zorg leveren. Bij transzorg daarentegen is deze houding juist onhandig: artsen raken enorm onzeker over wat hier wel en niet kan en mag en handelen daardoor juist te behoudend, wat de transzorg tegenwerkt.”   

TNN ging er niet vanuit dat het Regenboogakkoord zou worden meegenomen tijdens Prinsjesdag, omdat het kabinet op dit moment demissionair is. “Op dit moment is hun belangrijkste taak de stoelen warm houden, dan gaan ze geen grote beslissingen over de transzorg nemen.” Wel zijn ze voorzichtig positief over de eventuele aanname van het akkoord wanneer het kabinet gevormd is. “Zoals het er nu naar uitziet, zal het kabinet bestaan uit partijen die het akkoord hebben ondertekend.”

Brand ziet het faillissement van Stepwork als een pijnlijk, maar overduidelijk signaal dat er nu echt flink wat moet gaan veranderen. “Er staan nu meer dan 1600 transpersonen op de deuren van zorgverzekeraars te kloppen om hun zorg op te eisen. Hoe naar dit moment ook is: the time is now om de boel ook echt structureel te gaan verbeteren.”