De wereld werd ook een iets betere plek in 2020

Sinds 2001 organiseert Amnesty International de Write for Rights-schrijfactie, waarbij de organisatie mensen aanmoedigt om brieven, e-mails en tweets te schrijven aan mensen die de macht hebben, om het schenden van mensenrechten te stoppen. Dit jaar werkt VICE met Amnesty samen, door een aantal verhalen uit de schrijfactie onder de aandacht te brengen en jullie allemaal aan te moedigen om mee te doen. Hier vind je meer informatie, en kun je beginnen met schrijven.

Oké, nog één keer achterom kijken: 2020 was een regelrechte ramp. Een dodelijke pandemie, opeenvolgende milieurampen, historische onderdrukking en schendingen van mensenrechten; voor bijna iedereen was het een jaar om zo snel mogelijk te vergeten.

Toch was er ook genoeg te vieren. Zo wisten mensen plezier te vinden in kleine dingen (iedereen wandelt!), maar werden er ook over de hele wereld overdonderende overwinningen op het gebied van mensenrechten geboekt. Dit zijn er daar een paar van:

2020 begon daverend: in januari werd het homohuwelijk eindelijk legaal in Noord-Ierland, maar liefst vijf jaar nadat het in de rest van het Verenigd Koninkrijk al toegestaan was. In mei stapte in Costa Rica het eerste stelletje van hetzelfde geslacht in het huwelijksbootje, en in december werd in Zwitserland een wetsvoorstel aangenomen om het homohuwelijk te legaliseren en het makkelijker te maken om je gender erkend te krijgen – hoewel daar dit jaar waarschijnlijk nog een referendum over zal worden gehouden.

In maart werd er in Spanje, als tiende land ter wereld, een wetsvoorstel ingediend om ‘verkrachting’ opnieuw te definiëren als ‘seks zonder instemming’.

Dat gebeurde na een aantal spraakmakende rechtszaken rondom groepsverkrachtingen in het land. Actievoerders verkondigden dat het systeem de slachtoffers in de steek liet. Het ging onder meer over de zogeheten ‘La Manada’-zaak, die in Nederland bekendstaat als de ‘Wolf Pack’-zaak. Daarin oordeelde de rechtbank in 2018 dat de vijf mannen die terechtstonden slechts schuldig waren aan seksueel misbruik, een lichter vergrijp dan verkrachting. Dat oordeel leidde tot protesten in het hele land en zorgde ervoor dat de regering toezegde om de wettelijke definitie van verkrachting te wijzigen en gelijk te trekken met internationale mensenrechtennormen.

In april 2020 zette Canada eindelijk een belangrijke stap op weg naar gerechtigheid voor de Grassy Narrows First Nation, een inheemse gemeenschap in de provincie Ontario. Dat gebeurde nadat Amnesty-leden meer dan 400.000 brieven naar de Canadese overheid stuurden. 

Waarom? Vijftig jaar geleden loosde een stroomopwaarts gelegen pulpfabriek naar schatting zo’n tien ton kwik in het rivierenstelsel waar het inheemse Anishinaabe-volk afhankelijk van is. De stam gebruikt de rivieren voor hun levensonderhoud en culturele tradities, die beschermd zouden moeten worden door mensenrechtenwetgeving.

De vis die in Grassy Narrows wordt gevangen, bevat nog steeds hoge concentraties kwik. Dat heeft al generaties lang tragische gevolgen voor de gemeenschap. Kwikvergiftiging tast het zenuwstelsel aan en veroorzaakt gevoelloosheid, coördinatieproblemen, blindheid, leerproblemen, hersenletsel en andere gezondheidsproblemen. Kinderen hebben de rest van hun leven te maken met ontwikkelings- en gezondheidsproblemen.

De Canadese autoriteiten hielden jarenlang cruciale gezondheidsinformatie achter, weigerden de rivieren schoon te maken, boden geen gespecialiseerde gezondheidszorg aan en ontkenden soms zelfs ronduit dat er een wijdverbreide kwikvergiftiging voor de Grassy Narrows-gemeenschap dreigde. 

De gemeenschap voerde decennialang campagne om daar iets tegen te doen. In april 2020 wierp dat zijn vruchten af: er werd een overeenkomst getekend van 19,5 miljoen Canadese dollar, oftewel 12,6 miljoen euro. Daarmee worden zorgcentra gebouwd voor kwikvergiftigingspatiënten. De provinciale overheid heeft ook toegezegd het water te gaan zuiveren.

Vanaf maart 2020 sloten de autoriteiten in El Salvador duizenden mensen op in zogenaamde ‘quarantainecentra’ van de overheid, omdat ze de coronamaatregelen in het land niet in acht zouden nemen. Amnesty International heeft juridische documenten ingezien, waaruit blijkt dat sommige mensen zelfs alleen maar werden vastgezet omdat ze hun huis hadden verlaten om eten of medicijnen te halen. 

De mensen werden vaak wekenlang opgesloten. In de quarantainecentra werden geen goede coronatests afgenomen, mensen kregen niet te horen wanneer ze weer mochten vertrekken en ze hadden geen toegang tot schoon water. Ook was er geen mogelijkheid om voldoende afstand van elkaar te houden en waren er geen mondkapjes.

Gelukkig begon het aantal personen die in deze centra terechtkwamen vanaf eind augustus flink te dalen. Dat kwam door de inspanningen van lokale ngo’s, aanmaningen vanuit de internationale gemeenschap en uitspraken van de rechter. Eind 2020 waren de centra volledig ontruimd.

In februari werden in Iran de straffen van vrouwenrechtenactivisten Yasaman Aryani en haar moeder Monireh Arabshahi aanzienlijk afgezwakt, nadat 1,2 miljoen Amnesty-aanhangers voor hen in actie waren gekomen.

Ongeveer een jaar daarvoor, op 8 maart 2019, ging er een video viral waarin Aryani, Arabshahi en andere vrouwenrechtenactivisten te zien waren. De vrouwen droegen geen hoofddoek en deelden bloemen uit aan vrouwelijke passagiers in een metro in Teheran. Ook bespraken ze in de video hun hoop voor vrouwenrechten in Iran.

Op 10 april 2018 werd Aryani door Iraanse veiligheidstroepen gearresteerd en naar een onbekende locatie gebracht. Haar moeder werd de dag daarop ook gearresteerd. Aryani werd negen dagen in een isoleercel opgesloten. Ze zegt daar te zijn onderworpen aan intensieve verhoorsessies, waarbij ze onder druk werd gezet om te “bekennen” dat “de oppositie” uit het buitenland haar mensenrechtenactivisme had “aangewakkerd”, en dat ze werd gedwongen te verklaren dat ze zich had “bekeerd” en dat ze “spijt” had van haar daden.

In juli 2019 werden zowel Aryani als Arabshahi veroordeeld tot zestien jaar gevangenisstraf. Na een internationale campagne van Amnesty-aanhangers werd dat vonnis omgezet in een straf van negen jaar en zeven maanden, waarvan ze er vijf jaar en zes maanden moeten uitzitten. Hoewel dat een verbetering is, hadden de twee natuurlijk überhaupt nooit gearresteerd mogen worden. De strijd voor hun onvoorwaardelijke vrijlating is daarom nog niet voorbij.

In juli 2020 werd het leven van de Zuid-Soedanese tiener Magai Matiop Ngong gered, mede dankzij een enorme internationale solidariteitscampagne van Amnesty International.

Toen Magai vijftien jaar oud was, kreeg hij een aanvaring met een van zijn buren. Magai greep het pistool van zijn vader en vuurde wat waarschuwingsschoten af op de grond, net op het moment dat zijn neef tussenbeide kwam. Een van de kogels ketste af en raakte Magais neef, die later in het ziekenhuis overleed. Magai heeft altijd gezegd dat het een tragisch ongeluk was, maar hij had geen advocaat om hem in de rechtszaal bij te staan – wat wel wettelijk verplicht is. Hij werd schuldig bevonden aan moord en ter dood veroordeeld.

Meer dan 765.000 mensen van over de hele wereld kwamen in actie: ze schreven brieven, tweetten en riepen op om het doodvonnis in te trekken. Op 14 juli gaf het Zuid-Soedanese hof van beroep gehoor, waarna Magai op 29 juli uit de dodencel werd gehaald. (De familie van de overledene heeft tegen die beslissing beroep aangetekend. De uitkomst van dat beroep hangt nog in de lucht.)

Magai vertelde na zijn vrijlating tegen Amnesty: “Heel erg bedankt. Ik heb hier geen woorden voor. Jullie hebben geen idee hoe erg mijn hart vervuld is van geluk.”

Na de publicatie van een rapport van Amnesty International, kondigde een openbaar aanklager in Brazilië in juli aan dat ze een onderzoek gaat instellen naar de beschuldigingen van illegale ontbossing en landonteigening door toeleveranciers van JBS, ’s werelds grootste vleesverwerker. 

Een week later bevestigde de voormalige onafhankelijke auditor van JBS dat het bedrijf ten onrechte beweerde dat zijn activiteiten in het Amazonegebied niet voor ontbossing zorgen. Vanwege deze onthullingen haalde het Europese topbeleggingsfonds Nordea Asset Management de vleesverwerker uit zijn portefeuille. In oktober beloofde JBS dat het bedrijf uiterlijk 2025 toezicht zal houden op de volledige toeleveringsketen, waaronder de problematische boerderijen van “indirecte leveranciers” die in verband worden gebracht met de illegale ontbossing.

In juli 2020 werd vrouwelijke genitale verminking (VGV) in Soedan verboden. In november kondigden de Soedanese autoriteiten aan dat de politie zou beginnen met de handhaving van het verbod. Mensen werden verteld dat vrouwenbesnijdenis illegaal was geworden en een gevangenisstraf van maximaal drie jaar oplevert. De directeur-generaal van de politie, Ezzeldin El Sheikh, benadrukte dat het van essentieel belang is dat de religieuze leiders in het overwegend islamitische land ook hun bijdrage leveren om een einde te maken aan deze praktijken. 

Ahmed Elzobier doet voor Amnesty onderzoek in Soedan en vertelde aan VICE: “Het was een positieve stap om de wet te veranderen en vrouwelijke genitale verminking strafbaar te stellen. Meerdere maatschappelijke organisaties hebben tientallen jaren campagne gevoerd en nu is er eindelijk een wetswijziging. Maar VGV zit diep verankerd in dit land. Soedan is zelfs een van de landen in de wereld waar VGV procentueel gezien het meeste voorkomt. Deze strafmaatregelen zullen de traditie niet van de ene op de andere dag doen verdwijnen. Het strafbaar stellen van VGV moet gepaard gaan met een langdurige bewustwordingscampagne over de levensbedreigende gevolgen die de ingreep kan hebben op de levens van miljoenen vrouwen en meisjes in het hele land.”

In dezelfde week dat het verbod op VGV werd aangekondigd, kondigde de Soedanese ministerraad aan dat alle artikelen van het Afrikaans Handvest inzake de Rechten en het Welzijn van het Kind van 1999 geratificeerd zouden worden. Dat is een belangrijke stap om een einde te maken aan de kindhuwelijken in het land.

Eind november werd Schotland het eerste land ter wereld waar menstruatieproducten voor iedereen gratis werden. Na een jarenlange campagne werd het wetsvoorstel van Labour-parlementslid Monica Lennon unaniem goedgekeurd in het Schotse parlement. Lokale overheden zijn nu wettelijk verplicht om ervoor te zorgen dat maandverband en tampons beschikbaar zijn voor “iedereen die het nodig heeft”.

Eind 2020 schreef Argentinië geschiedenis door abortus te legaliseren.

Na een decennialange strijd stuurde de Argentijnse president Alberto Fernández een wetsvoorstel naar het Congres om abortus te legaliseren, waarmee hij een campagnebelofte inloste. De senatoren keurden het wetsvoorstel, dat al eerder door het Huis van Afgevaardigden was aangenomen, na een lang overleg uiteindelijk goed: 38 senatoren stemden voor, 29 tegen en een senator onthield zich van stemming. Door de goedkeuring van het wetsvoorstel kan nu iedereen die dat nodig heeft tot veertien weken in de zwangerschap een abortus krijgen. Voorheen was het zo dat abortus alleen legaal was als je verkracht was of als je in een medische noodsituatie verkeerde.

In november en december organiseerde Amnesty International weer de jaarlijkse ‘Write for Rights’-schrijfactie. Honderdduizenden mensen stuurden brieven, e-mails, sms’jes en tweets om steun te bieden aan tien personen en groepen die over de hele wereld strijden voor mensenrechten. Mensen als Gustavo Gatica, Nassima al-Sada en de El Hiblu 3 zetten hun strijd in 2021 voort. De druk van Amnesty-leden op de autoriteiten is essentieel om hen te helpen bij het verkrijgen van gerechtigheid. 

De wereld worstelt nog steeds met de pandemie, maar het is belangrijk om de overwinningen en de vooruitgang die nog steeds wordt geboekt te onthouden, te erkennen en te koesteren. 2021 ontvouwt zich nog maar net, maar het is nu al duidelijk dat er nog veel strijd geleverd moet worden en dat er nog veel overwinningen te behalen vallen.