Het gaat bar slecht met de aarde, maar gelukkig hebben we Gerrit Hiemstra nog

Hoewel de klimaatcrisis bijna compleet gespeend is van hoop, is er een aantal zaken in de wereld die tóch bescheiden sprankjes teweegbrengen: jonge activistische vrouwen, het feit dat de aarde zelf zo sick is (met name bomen, algen en de bodem, die een heleboel CO2 kunnen opslaan) en weerberichtcoryfee Gerrit Hiemstra. 

Allereerst omdat de presentator zijn weerbericht, vaker dan andere weerpresentatoren, koppelt aan klimaatverandering – en daarmee de 1,5 miljoen mensen die het achtuurjournaal kijken vertelt hoe klimaatverandering precies werkt. Je zou denken: lijkt me logisch, want als het klimaat anders wordt, verandert het weer onverbiddelijk mee, en andersom. Maar dat in het weerbericht wordt gesproken over klimaatverandering en de gevolgen ervan is (nog) geen vanzelfsprekend gegeven. 

Bovendien is Hiemstra niet te beroerd om af en toe een oneliner met ons te delen, bijvoorbeeld “Het noorden is het nieuwe zuiden” of “Welkom in het nieuwe klimaat”. Hij zegt geen dingen als “morgen is het weer lekker zomers weer” of “morgen gaat het regenen, dus trek je gezicht maar in een plooi” als het al vier weken gortdroog is geweest. Misschien zijn dit soort leuzen niet de meest opwindende manier om een boodschap over te brengen, maar als ik De Telegraaf erbij pak van 2 september, en het beeld zie van twee gedroogde vijgen op een klapstoel met de titel: Heerlijk hete herfst, dan waaien de woorden van Gerrit Hiemstra als een fris briesje mijn oorschelpen in. 

De weerman is daarnaast misschien wel de meest genadeloze twitteraar (en mastodonner) van ons land. Geregeld krijgt een twitteraar een veeg uit de feitenpan van Hiemstra, als ze een onjuiste bewering doen over klimaatverandering. Een kleine greep:

Een NOS-presentator die hecht aan feiten en nuances kan je natuurlijk niet zomaar op het schild heffen. Dus is het een beter idee om hem zelf te spreken over hoe hij mensen bewust maakt van klimaatverandering, hoe taal daar een rol in kan spelen en wat hem drijft om op Twitter steeds de oren van klimaatontkenners te wassen. 

VICE: Ha Gerrit, wat merken we nou precies van klimaatverandering in Nederland?
Gerrit Hiemstra: In de zomer wordt het droger, het aantal warme dagen over het hele jaar neemt toe, het vriest bijna niet meer en de winter wordt natter. We zien ook het aantal zware buien toenemen, waarbij overstromingen plaatsvinden. Dus de kans op zo’n extreme gebeurtenis zoals vorig jaar in Valkenburg is sterk toegenomen, en de kans op een Elfstedentocht afgenomen. 

Het valt me op dat je vaker dan je collega’s informatie over klimaatverandering in je weerbericht fietst. Waarom vind je dat nodig? 
Als extreme droogte of een overstroming plaatsvindt, dan moeten we het daar als weermensen over hebben. Mensen zitten met de vraag: hoe kan het dat er zoveel regen valt? Als er iets relevants gebeurt, en er is een relatie met klimaatverandering, dan moet je dat benoemen, vind ik, en mijn collega’s overigens ook.

Vind je dat, los van de journalistieke verplichting, zelf ook belangrijk?
Het is gewoon relevant voor de samenleving. Het is niet zo dat ik een activist ben die zijn eigen voorkeuren, meningen of agenda in het weerbericht uitvent. En het is ook niet zo dat wij een soort eenling zijn bij het journaal, er wordt met de eindredacteur overlegd over of het zinvol is om een item over klimaatverandering ook in het weerbericht te bespreken. In die zin zit er misschien iets persoonlijks in, want als ik niet aankaart dat ik een koppeling wil maken in het weerbericht, gebeurt het natuurlijk niet. 

KNMI-klimaatonderzoeker Peter Siegmund gaf aan dat je klimaatverandering, een proces dat zich in slow-motion afspeelt, urgent houdt door taal mee te laten bewegen, dus dat een hittegolf niet alleen maar ‘lekker warm’ is, maar ook gevaarlijk. De Correspondent kopte laatst: Dit was een van de koelste zomers van de rest van je leven en Kristina Dahl, een klimaatwetenschapper gelieerd aan The Union of Concerned Scientists, noemt de zomer inmiddels ‘Danger Season’. Afgelopen zomer gebruikte jij “het noorden is het nieuwe zuiden”. Is het de hoogste tijd dat we de taal over het weer veranderen? 
Taal is natuurlijk ons instrument, als journalisten. Dus je zoekt naar termen die aansluiten bij het onderwerp dat je behandelt, of die het belang benadrukken. Ik heb ook weleens na een item over overstromingen gezegd in een weerbericht: welkom in het nieuwe klimaat. Dat is ook een quote geworden die een eigen leven is gaan leiden.

In Nederland vinden we regen doorgaans niet prettig en zonneschijn altijd heerlijk, maar steeds vaker betekent regen en zonneschijn ook dood en verderf. 
Die dingen kunnen naast elkaar bestaan, je kan heel goed benoemen dat er eind oktober bijvoorbeeld prachtig herfstweer was, maar tegelijkertijd benoemen dat het niet gebruikelijk is, dat klimaatverandering een rol speelt. En dat het ook veel aspecten heeft die minder fraai zijn, bijvoorbeeld het effect op de natuur, biodiversiteit, en dat diezelfde klimaatverandering voor neerslag- en hitte-extremen zorgt. 

Ik volg je ook op Twitter, waar je klimaatontkenners genadeloos terechtwijst, of desinformatie ontkracht. Waarom ben je daar zo mee bezig?
Ik kan gewoon slecht tegen onzin. Als iets onzin blijkt te zijn, dan laat ik dat merken. Zeker als het betrekking heeft op mijn vakgebied, en soms iets breder, moet ik eerlijk zeggen. De meeste mensen reageren alleen maar op een kop, dan is hun oordeel al geveld. Dan denk ik: kom op zeg, lees dan 'ns een keer dat artikel. Dat schrijf ik dan ook op.

En mensen reageren dan ook weer gebeten op jou.
Dan krijg ik een onvriendelijke reactie, ja. Terwijl ik zeg: informeer je nou eerst 's goed voordat je iets roept. Dus, ja, daar heb ik gewoon een broertje dood aan. Maar het is ook een beetje een hobby, ik vind het leuk om te doen. Niet om de hele dag mensen te checken of ze het wel bij het juiste eind hebben, maar af en toe lijken beweringen me wel heel stug. Dan zoek ik het uit en denk ik: krijg nou wat, dat is gewoon het tegenovergestelde van wat er beweerd wordt.

Een pittige hobby, lijkt me. Voel je ook de persoonlijke verplichting?
Ik vind het belangrijk dat mensen goed geïnformeerd worden. Als ik zoiets lees, dan zit ik al snel te typen. Ik kan me voorstellen dat dat dan onaardig overkomt. Maar ik zou willen dat iedereen het zo doet. 

Als media tijdens zo’n extreem warme oktober koppen dat het heerlijk genieten is, denk je dan niet: waar zijn we nou mee bezig?
Ja, soms wel ja. Maar ja, ik kan niet voorschrijven wat iedereen wel of niet moet doen. Ik probeer juist de dingen zo neutraal mogelijk voor te stellen, en ik hoop maar dat mensen daar dan anders over gaan nadenken. 

Vind je dat er in de Nederlandse journalistiek, en in weerberichten specifiek, genoeg aandacht is voor klimaatverandering? 
Het zou nog wel meer kunnen, mits het relevant is. Het is zo’n groot veelomvattend verschijnsel, waarvan veel mensen totaal niet in de gaten hebben hoe belangrijk het is voor de samenleving. Maar je moet mensen ook niet overvoeren, want dan haken ze af.

Extinction Rebellion had afgelopen jaar kritiek op de klimaatverslaggeving van de NOS, die zou te weinig zijn. Wat vind je van dit soort kritiek?
De NOS wordt dagelijks door allerlei groepen, lobbyisten en activisten benaderd met de vraag of zij meer aandacht willen besteden aan het onderwerp waarvoor die groep warmloopt. Maar de NOS maakt zijn eigen afwegingen, en probeert zo onafhankelijk mogelijk te blijven. 

Wat vond je van de klimaattop? We blijven lekker doorstoken, en ondertussen compenseren we armere landen met een klimaatschadefonds. 
Ja, het is belangrijk dat het er is, maar het resultaat is teleurstellend. Elke klimaatwetenschapper weet dat de fossiele brandstoffen het probleem veroorzaken, dus daar moeten we mee stoppen. 

Ik las dat de rijkste 1 procent een enorme bijdrage levert aan de hoeveelheid broeikasgassen dat wordt uitgestoten. Dat stemt toch ongelooflijk cynisch – het lijkt me niet bepaald een groep die veel zin heeft om hun levensstijl drastisch om te gooien.
Ja, er is ongelijkheid in de wereld, en dat is overal zo, ook met andere zaken dan klimaatverandering. Ik vind eigenlijk dat de jongere generatie hun rol moet opeisen. Die heeft minder historische bagage. Jongeren kunnen makkelijker beslissingen nemen die de samenleving veranderen. De oudere generatie heeft een historische last, zo van: we hebben het altijd al zo gedaan, en daarom willen we geen zonnepanelen en windturbines, want dat vinden we lelijk. Als dat het argument is, zou ik zeggen, move over, zet er iemand neer die wel knopen durft door te hakken. 

De afgelopen tien jaar hebben de roedels jongeren die de straten op gingen ook gezien dat het nog niet bijster veel heeft opgeleverd.
Toch wel. Je moet doorzetten. Ik zou jonge mensen willen oproepen om actief te worden in de politiek, in hun eigen omgeving. Meng je in de discussie. Doe mee aan lokale initiatieven om fossiele brandstoffen te stoppen, want dat is wat er moet gebeuren. Het is een technisch verhaal, geen politiek.