Een vrouw die lid was van een sekte bestudeert nu hoe hersenspoeling werkt

Als ik bij het huis van dr. Alexandra Stein in Londen aankom, is ze net met iemand aan de telefoon. "Je eerste prioriteit is om met hem in contact te blijven," zegt ze tegen de persoon aan de andere kant van de lijn – dat is iemand die hulp zoekt omdat een kennis lijkt opgenomen te worden door een sekte. Dr. Stein krijgt een boel telefoontjes van bezorgde familieleden, omdat ze, na alles wat ze zelf heeft meegemaakt, een autoriteit is op het gebied van sektes.

Tien jaar lang was ze lid van de linkse politieke sekte die bekendstaat als The O. Nadat ze ontsnapte schreef ze een boek, promoveerde ze op het onderwerp en werd ze een van de meest vooraanstaande wetenschappelijke deskundigen op dit gebied. Ze publiceerde eerder dit jaar haar tweede boek: Terror, Love and Brainwashing: Attachment in Cults and Totalitarian Systems. Op een koude, grijze dinsdag spraken we met haar over haar ervaringen, de definitie van een sekte en of eigenlijk iedereen gehersenspoeld kan worden.

"Mensen zien politieke groepen niet als sektes," vertelt Stein me, terwijl ze van haar hete thee drinkt. "Maar dat kunnen ze wel zijn. Er bestaan ontelbare politieke sektes over de hele wereld." Zij kan het weten. Stein heeft Zuid-Afrikaanse ouders en groeide op in Londen, waar het gezin politiek actief werd. "Politiek zit al sinds een zeer jonge leeftijd in mijn bloed," zegt ze.

Toen ze 18 jaar oud was verhuisde Stein naar Amerika en ging ze op zoek naar avontuur en activisme. Dat vond ze – voor een tijdje. Toen kwam het Reagantijdperk en verloren veel van haar kameraden hun activisme en gingen door met hun levens. Zij bleef alleen achter met haar politieke passies. Ze had net de relatie met haar vriendje beëindigd toen ze voor het eerst in aanraking kwam met leden van The O, een marxist-leninistische sekte in Minneapolis.

Ze lokten haar naar binnen met de belofte van een linkse revolutie en namen uiteindelijk haar leven over. De groep isoleerde haar van haar vrienden en familie, huwde haar uit aan een goedgekeurde man, vertelde haar dat ze kinderen moest nemen als onderdeel van haar missie, en dwong haar om elke dag acht uur te werken in een bakkerij, nadat ze al de hele dag als systeembeheerder had gewerkt. Ze had de beide banen op instructies van de groep aangenomen, woonde in "een raar, donker, geheim, klein sektehuisje" en werkte koortsachtig voor de goede zaak.

Vanwege haar twee banen was Stein de hele tijd uitgeput en verloor ze alle belangrijke relaties buiten de sekte. Hoewel ze niet precies wist wat broodjes bakken of computeren te maken had met de aanstaande revolutie, had ze niet de mentale kracht om vraagtekens te zetten bij haar manier van leven.

Pas in 1991, na een eerdere mislukte ontsnappingspoging, vroeg ze zich af waar ze in vredesnaam mee bezig was en lukte het haar om zich los te maken van de sekte. Het leidde tot een levenslange onderzoeksmissie om te begrijpen wat er was gebeurd, en wat er tegenwoordig nog steeds gebeurd met mensen over de hele wereld – "van politieke sektes tot yogasektes tot ISIS," zegt Stein.

Dat is wat ze probeert duidelijk te maken in haar nieuwe boek: het maakt niet uit wat de ideologie van een sekte is, omdat de technieken hetzelfde zijn. De leiders van een sekte werken op dezelfde manier als totalitaire leiders en mensen die huiselijk geweld plegen, en als je dat begrijpt kun je jezelf beschermen tegen hun dwang. Stein zegt dat de sociale psychologie achter deze gevaarlijke groepen op scholen en universiteiten over de hele wereld zou moeten worden onderwezen.

"Ik heb een vijfpuntsdefinitie van een sekte," zegt Stein. "Eén: de leider is charismatisch en autoritair. Twee: de groepsstructuur isoleert mensen. Het derde punt is absolute ideologie, zo van: 'Je hebt alleen mij nodig en er is geen enkel ander ideologisch systeem dat enige waarde heeft.' Het vierde punt is hersenspoeling, en het vijfde is het resultaat: de creatie van inzetbare volgelingen die alles zullen doen wat je zegt, ongeacht hun eigen overlevingsinstinct."

"Dat is waarom je mensen hebt die zichzelf willen opblazen," concludeert ze. "Mensen begrijpen dit niet, maar niemand in een sekte is echt in staat om zelf te denken of te voelen."

Het is alsof je geabsorbeerd wordt in een groep van valse, soms wrede vrienden. Sektes hebben de illusie van solidariteit, maar Stein beschrijft hen als een perverse groep van zeer eenzame personen die de wil en de capaciteit hebben verloren om hun eigen beslissingen te maken. "Je kunt niemand in vertrouwen nemen in een sekte," zegt ze. "Als je zegt dat er een probleem is, wordt je waarschijnlijk gestraft, dus je kunt nergens heen. Je bent bang, maar je hebt niemand anders meer over in je leven, dus klamp je je vast aan dezelfde personen die de angst veroorzaken."

Dat is hoe sektes werken: op basis van angst en aanhankelijkheid. Het lijkt op het stockholmsyndroom, maar het is nog verraderlijker en verwarrender omdat je hebt gevoel hebt dat je zelf de keuze hebt gemaakt toen je erbij kwam.

Stein gelooft dat iedereen gevoelig is voor sektetactieken. "Deze groepen weten hoe ze jouw sterkte tegen je kunnen gebruiken," zegt ze. "Het is een natuurlijke menselijke reactie om te zeggen dat het jou niet zal overkomen. Er zijn ongelooflijk veel mensen die mijn verhaal aanhoren en dan beleefd tegen me zeggen dat ze het vreselijk voor me vinden, maar dat het hen nooit zou kunnen overkomen omdat ze daar te onafhankelijk zijn. Bijna iedereen zegt dat."

"Ik heb geleerd om daar niet boos over te worden," voegt ze eraan toe. "Het is een natuurlijk ding dat je jezelf niet wil associëren met iets afschrikwekkends en vreselijks, maar we hoeven slechts terug te kijken naar Hitlers Duitsland om te beseffen dat het iedereen kan overkomen. Iedereen kan zo worden losgekoppeld van de realiteit dat je niet meer ziet wat er voor je ogen gebeurt."

Het schokkende is dat Stein – die eerder dit jaar aanwezig was bij demonstraties tegen Trump – ook gelooft dat de Amerikaanse president alle kwaliteiten van een sekteleider heeft. "Is hij charismatisch en autoritair? Ja. Bouwt hij aan een sterk gestructureerde autoritaire hiërarchie? Dat lijkt er wel op," zegt ze, en ze wijst op de betrokkenheid van Trumps familie bij de overheid. "Heeft hij een absolute ideologie? Ja! Laat hij ons het proces van isolatie, hersenspoeling en angst zien? [Het kabinet van Trump] veroorzaakt in ieder geval angst. En het laatste punt, heeft hij inzetbare volgelingen? Ik denk dat we dat wel gaan zien, tenzij we snel van hem afkomen."

"Ik denk dat we op dit moment genoeg zien om te zeggen dat Trump als een sekteleider werkt," zegt ze droevig. "Ik zou willen dat het niet zo was."