We vroegen een psycholoog hoe je van je klimaatdepressie af kunt komen

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

Steeds meer jongeren worden zo moedeloos van het klimaatprobleem dat het mentaal niet goed meer met ze gaat. Hoe meer je je verdiept in de angstaanjagend snelle aftakeling van het klimaat, hoe donkerder je toekomstbeeld wordt. En dat is kut. Zodanig kut dat sommige mensen ervan in een depressie raken.

Het is helemaal niet gek om je zorgen te maken over het klimaat. Het is zelfs hartstikke normaal, omdat de wereld er namelijk inderdaad aan gaat als we niet snel iets doen. De klimaatramp lijkt echter nog geen vaart te minderen. Met een prozacje zul je niet snel van je klimaatdepressie af komen.

Tot nu toe is het fenomeen ‘klimaatdepressie’ nog niet bestempeld als een psychische aandoening omdat de aanleiding ervan als volledig rationeel beschouwd wordt. Is het dan niet onmogelijk om van deze depressie af te komen wanneer de oorzaak ervan niet op korte termijn opgelost gaat worden en het volkomen reëel is om je daarover zorgen te maken? We vroegen het aan klimaatpsycholoog Manu Busschots, die mensen door hun klimaatangsten en depressies heen coacht. Hij is ook de oprichter van Stichting KlimaatGesprekken, die door het hele land workshops aanbiedt voor een klimaatvriendelijkere levensstijl.

Vice: Ha Manu. Wat maakt klimaatdepressies anders dan andere depressies?
Manu Busschots: Bij traditionele behandelmethoden wordt ervan uitgegaan dat de angst irrationeel is, zoals bijvoorbeeld bij pleinvrees of sociale angsten, of dat de angst opgelost kan worden door er stap voor stap aan blootgesteld te worden. Bij een hondenfobie ga je bijvoorbeeld langzaam, stapje voor stapje, honden ontmoeten en dan dooft de angst uit. Bij klimaatangst of -depressies is precies het tegenovergestelde het geval, omdat de angst of depressie niet uit ongegronde redenen stamt. Het is volkomen rationeel om bang of depressief te zijn wanneer het over het klimaatprobleem gaat. Confrontatie met die angsten en onzekerheden zal niet helpen, want hoe meer je jezelf eraan blootstelt, hoe angstaanjagender het wordt. Traditionele behandelingen schieten dus eigenlijk te kort in dit geval.

Zijn er ook overeenkomsten?
Nou, het is in elk geval voor een belangrijk deel verschillend, maar er zijn ook wel vergelijkbare elementen. Bij het omgaan met klimaatangst of -depressies gaat het bij de behandeling bijvoorbeeld ook over fases van rouw en acceptatie van verlies. Dit soort gevoelens zijn reëel wanneer je een klimaatdepressie hebt, want wanneer je je grondig in het klimaatprobleem verdiept, dan wordt het snel moeilijk om te geloven dat de toekomst er nog zonnig uitziet. Je verliest als het ware je vertrouwen in een goede toekomst. Dat kan hetzelfde soort gevoelens van verdriet oproepen als wanneer je een moeder of vader verliest, of een kind. Dus je kunt wel gebruik maken van traditionele elementen als het gaat over rouwverwerking, maar methodes zoals de angst confronteren zullen niet werken.

Hoeveel mensen hebben er in Nederland last van?
Dat is een moeilijke vraag, omdat klimaatdepressie of -angst in Nederland niet officieel erkend is. Dat betekent niet alleen dat het nooit geïnventariseerd is, maar ook dat mensen die ermee rondlopen het soms zelf ook niet herkennen omdat ze er niet mee bekend zijn. Je vraagt het bijvoorbeeld niet aan je huisarts omdat je denkt: ik zal wel gek zijn, of ik ben de enige, of er zal waarschijnlijk geen behandeling voor zijn. Op het moment dat zoiets niet erkent is als een fenomeen, dan is het dus ook moeilijker om daar hulp voor te zoeken en te verwachten.

Er worden overigens nu wel stappen gezet om het erkend en bekend te krijgen, maar het is nog steeds een onderwerp dat veel mensen moeilijk vinden om bespreekbaar te maken. Dat is gek, want als je kijkt naar het percentage van mensen die zich zorgen maken over het klimaat, dan ligt dat rond de 70 tot 80 procent. Er is dus maar een heel klein deel van de mensen dat denkt dat het wel mee zal vallen of dat het niet bestaat, terwijl zij dan weer redelijk veel aandacht krijgen. Als je in je eigen vriendenkring of in je eigen familie niets over klimaatangst of depressies hoort, dan kan je er eigenlijk van uitgaan dat een merendeel van de mensen er het binnen hun eigen sociale kring ook niet over hebben, terwijl de zorg er duidelijk wel is. Dat geeft een beetje een beeld van hoeveel mensen hier potentieel last van kunnen hebben. Als 70 tot 80 procent van de bevolking bezorgd is, dan moet er wel een bepaald percentage daarvan zijn dat extreem bezorgd is en er onder gebukt gaan. Dat moet tot in de duizenden oplopen.

Heb je er zelf weleens last van?
Ik word heen en weer geslingerd tussen enorme inspiratie om er wat aan te doen en gevoelens van moedeloosheid. Het punt is natuurlijk dat het klimaatprobleem je ook een beetje confronteert met de angst voor de dood en de angst voor het lijden. Ik weet gewoon als begeleider van dit soort processen dat iedereen doodgaat en dat lijden hoort bij het leven. Ik raak dus niet meteen in paniek van het idee dat we met business as usual uitkomen op een wereld die 3 of 4 graden warmer is, en waar mogelijk een paar miljard mensen omkomen van de honger, dorst of oorlog. Maar ik vind dat wel een vreselijk scenario, ik vind het ook heel erg voor mijn kinderen. Van alle alarmerende feiten word ik dus ook af en toe moedeloos. Maar goed, het klimaatprobleem zal in elk scenario lijden opleveren. Dat voel je de ene dag meer dan de ander. De vraag is natuurlijk: hoe ga je daarmee om?

Dat is inderdaad de vraag. De kern van de zorgen, het klimaatprobleem, zal niet zomaar worden opgelost. Hoe behandel je iemand met een klimaatdepressie dan?
Waar een klimaatdepressie vaak uit ontstaat, is dat je of niet tevreden bent over hoe je ermee bezig bent of er niet uit komt over hoe je ermee bezig kan zijn. Dan kom je in een soort van impasse terecht die erg slecht voelt. Deze gevoelens raken dan weer het omgaan met lijden en het omgaan met angst, en daar zijn een aantal basisreacties op: vechten, vluchten, verbinden of bevriezen. Wat ik probeer te doen is mensen ervan bewust maken dat je die basisreacties hebt, en dan samen met ze te kijken welke reactie het beste werkt in het omgaan met het gevoel van lijden. Het lijden kun je niet wegnemen, dat is anders dan bij een normale depressie. Maar je kunt wel leren omgaan met lijden door in te spelen op een van die basisreacties.

Kan je dat uitleggen?
Waar het om gaat is dat je voor jezelf het antwoord hebt gevonden van wat voor jou een betekenisvolle bijdrage is. Van hoe jij in het dagelijks leven van angst en moedeloosheid naar actie kan gaan. Bevriezen doe je bijvoorbeeld als je verlamd raakt door al het negatieve nieuws, en vluchten doe je wanneer je je probeert af te zonderen van alles waar het negatieve nieuws vandaan komt, maar dat is tegenwoordig heel moeilijk. Als je besluit om je ogen af te wenden en weg te rennen van het probleem, dan ben je ten eerste niet ineens helemaal vergeten wat je al weet, en ten tweede wordt je op een gegeven moment toch weer met het klimaatprobleem geconfronteerd, door bijvoorbeeld een hevige hoosbui. Verbinden, door bijvoorbeeld je zorgen te delen met vrienden, kan echter een betere manier zijn om ermee om te gaan, omdat het je kan helpen om het gevoel te krijgen dat je er niet alleen voor staat. Je kan ook vechten, door je bijvoorbeeld bij Extinction Rebellion aan te sluiten of door simpelweg een moestuintje te beginnen om het gevoel te krijgen dat je wat aan het klimaatprobleem doet. Waar jij de hoop vandaan haalt is hierbij dan een belangrijke vraag, want zonder hoop lijkt actie vaak zinloos. Het gaat er dus niet alleen over om van angst naar actie te gaan, maar je moet ook van zinloosheid naar zinvolheid gaan. Verbinden en vechten zijn daar soms goede copingstrategieën voor. Bedenk wel dat de transitie naar een klimaatvriendelijke samenleving meer een marathon dan een sprint is, dus kies een manier die je niet uitput, maar ook energie geeft.

Heb je zelf nog hoop dat het goed gaat komen?
Ik vind het echt heel hoopgevend dat we net een van de grootste demonstraties in de geschiedenis van de menselijke beschaving ooit hebben gehad. Die Global Climate Week was ongekend, maar voor wat we nodig hebben is het nog te klein. Er moeten echt nog meer mensen de straat op gaan voordat er een grote systeemverandering is. Maar het is zo hoopgevend dat het al zo gedeeld wordt. Het Parijs-akkoord was politiek gezien ook historisch. Er zijn maar twee akkoorden ooit op zo’n schaal getekend en dat is het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de oprichting van de VN. Er is dus ook nog een heleboel hoop en inspiratie mogelijk. Of je nu gelooft dat er straks een miljard mensen overblijven of helemaal niemand, in alle scenario’s zul je alsnog je eigen plek moeten hebben met een plan van aanpak om er het beste van te maken.

Laten we dat doen. Dankjewel.