Hiv en aids: symptomen, behandelingen en feiten

Sinds het virus werd geïdentificeerd in de vroege jaren tachtig, zijn er wereldwijd zo’n 35 miljoen mensen bezweken aan hiv-gerelateerde oorzaken. Hoewel het inmiddels het predicaat van een chronische ziekte heeft gekregen, is het virus nog lang niet overwonnen. In 2016 had het nog een miljoen dodelijke slachtoffers, en volgens recente cijfers van Stichting Hiv Monitoring leven er in Nederland rond de 21.600 mensen met hiv, en wereldwijd 37 miljoen.

Hoe krijg je het, en hoe kun je het behandelen? Hieronder geven we antwoord op je meest prangende hiv-gerelateerde vragen.

Door onbeschermde seks, door met gebruikte naalden te prikken of door in aanraking te komen met besmet bloed. Ook kan het van moeder op kind worden overgedragen; hetzij tijdens de zwangerschap, hetzij via moedermelk.

Althans, dat kan. In de praktijk is het namelijk best lastig om hiv over te dragen, zelfs via geslachtsgemeenschap. Volgens schattingen uit een onderzoek uit 2012, is de kans dat je het via anale seks krijgt bijvoorbeeld maar 1 op de 71. Dat geldt dan voor de ontvanger; voor degene die penetreert is die kans zelfs nog kleiner. En dat is ook het geval bij vaginale seks.

Mensen met hiv kunnen er een gezond seksleven op na houden, zonder dat ze het noodzakelijk door hoeven te geven aan anderen. Wie tegelijkertijd ook andere seksueel overdraagbare aandoeningen heeft, loopt wel een grotere kans om met hiv besmet te raken, zegt het Amerikaanse Center for Disease Control. Niet alleen omdat het risicovolle gedrag en de omstandigheden overlappen, maar ook omdat je sneller hiv krijgt wanneer je dankzij een andere soa wondjes hebt opgelopen.

Volgens de cijfers van Stichting Hiv Monitoring waren er in 2016 in Nederland 19.035 mensen met hiv in behandeling, waarvan de meerderheid (11.928) bestond uit mannen die seks hebben met mannen. Bij overige mannen en vrouwen lag dit aantal rond de 3.500. Qua leeftijd is vooral de groep tussen de 45 en 54 jaar besmet (6.400 personen), gevolgd door mensen tussen de 35 en 44 jaar (4.297) en tussen de 55 en 64 jaar (3.824).

Naar schattingen zijn er ook rond de 2.600 mensen die niet weten dat ze besmet zijn. Veel mensen komen dan ook te laat in de zorg, zegt Stichting Hiv Monitoring. Dat geldt voor een op de drie homomannen met een nieuwe hiv-diagnose, meer dan de helft van de heteroseksuele mannen met de diagnose en bijna de helft van de vrouwen die erachter komen. Ook komt het relatief vaker voor bij mensen van 45 jaar of ouder, en mensen die afkomstig zijn uit Zuid- en Zuidoost-Azië en Noord-Afrika.

Hiv gaat zeer sluw te werk. Zodra het je lichaam is binnengedrongen, infiltreert het virus de zogeheten cd4-cellen, die een cruciale rol spelen in je afweersysteem, en maakt het ze langzamerhand kapot. Deze cd4-cellen zorgen ervoor dat er antistoffen worden aangemaakt tegen indringers, bacteriën en schimmels, maar als ze eenmaal zijn uitgeschakeld, zitten er dus gaten in je verdedigingslinie.

De infectie bestaat uit drie fases. Een paar weken na de infectie ontwikkelt 50 tot 70 procent van de dragers een zogeheten retroviraal syndroom, waarbij symptomen als hoofdpijn, koorts, moeheid en pijn kunnen opspelen. Wat deze fase gevaarlijk maakt, is dat je pas drie maanden na de infectie aan je bloed kunt zien dat je besmet bent, terwijl het virus wel al overdraagbaar is.

Vervolgens blijft je in principe klachtenvrij, totdat het virus zich verder ontwikkelt; dat is het tweede stadium. Bij het derde – en dan spreken we doorgaans inmiddels over aids – heeft het virus het immuunsysteem van het lichaam vernietigd, en hebben infecties vrij baan om het lichaam binnen te dringen. Aan aids zelf sterven mensen eigenlijk zelden. Dat is eerder vanwege een longontsteking, of een bepaalde vorm van kanker die mensen alleen krijgen als hun immuunsysteem niet goed functioneert.

Voorlopig niet. Ondanks decennia aan onderzoek is er nog steeds geen medicijn ontwikkeld. Dat komt deels doordat hiv zo snel muteert dat wetenschappers het nauwelijks kunnen bijhouden. De afgelopen jaren waren er een paar hoopgevende berichten over baby’s en volwassen mannen die genezen leken te zijn, maar uiteindelijk kwam het virus toch altijd weer terug. Hiv is ons tot dusver altijd een stapje voor gebleven.

Wel zijn er behandelmethoden, zoals antiretrovirale therapie. Dat bestaat uit een combinatie van medicijnen, waarbij voorkomen kan worden dat hiv zich aan cd4-cellen bindt, of zich hierin kan vermenigvuldigen. Mensen die deze therapie ondergaan moeten elke dag medicatie slikken, wat niet ideaal is, maar zeker de moeite waard om het virus op afstand te houden.

Ook zijn er preventieve behandelmethoden. Als een zwangere vrouw weet dat ze hiv-positief is, kan ze medicatie nemen om te voorkomen dat haar baby het niet krijgt. Mensen die seks hebben met iemand die besmet is, kunnen voorbehoedsmiddelen nemen, of medicijnen als PrEP. Dat laatste is, na behoorlijk wat getreuzel, ook in Nederland verkrijgbaar, al wordt het nog niet vergoed door de zorgverzekeraar. Het goede nieuws is dat PrEP sinds kort voor 50 euro te verkrijgen is bij apothekers, terwijl het daarvoor het tienvoudige kostte.

Hoewel je pas drie maanden na de infectie echt zeker kunt weten dat je besmet bent, heeft het wel degelijk zin om je al eerder te testen – je kunt het dan gewoon al overdragen. Als je vermoedt dat je risico hebt gelopen, is het verstandig om snel een afspraak met je huisarts of de GGD te maken. Dan kun je bespreken of het nodig is om een PEP-kuur te doen, waarbij je vier weken hiv-remmers neemt. Als je zo’n kuur ondergaat, moet je namelijk wel binnen 72 uur beginnen.