Waarom de voeten van Maarten van der Weijden er zo goor uit gaan zien

Maarten van der Weijden gaat vandaag weer een poging wagen om de Elfstedentocht te zwemmen, om zo veel mogelijk geld op te halen voor kankeronderzoek. De vorige keer dat hij dit deed, kreeg hij – geheel terecht natuurlijk – een enorme bak aandacht. Niet alleen omdat die tocht 200 kilometer lang is, en hij, ondanks het feit dat hij na ruim driekwart moest opgeven wegens ziekte, 5 miljoen euro ophaalde, maar ook vanwege zijn gore, gerimpelde voeten.

Dit voorbeeld van een rimpelvoet is natuurlijk vrij extreem, maar iedereen die weleens iets te lang in bad heeft gedobberd of een behoorlijke berg afwas heeft weggewerkt, weet dat de textuur van je tenen en vingers ineens in die van een rozijn is veranderd als je ze te lang in het water houdt.

Waarom doet onze huid dit eigenlijk? En is het ergens goed voor, of juist niet? Dr. Tom Smulders, een Belgische onderzoeker en hoofddocent neurowetenschappen aan de Universiteit van Newcastle, deed in 2013 een van de weinige onderzoeken die naar dit fenomeen zijn gedaan. Ik belde hem op om ‘m eens aan de tand te voelen over afwasvingers en rimpelvoeten.

VICE: Ha, dr. Smulders. Waarom gaan je handen en voeten er zo uitzien als je in het water ligt?
Tom Smulders: Wanneer je handen en voeten een langere tijd in het water zitten, reageert het zenuwstelsel hierop. De zenuwen sturen een signaal naar de bloedvaten in je vingers, waardoor die vaten krimpen en er minder bloed naar je vingertoppen, tenen, voetzolen en handpalmen stroomt. Vervolgens wordt het volume van het zachte weefsel rondom de bloedvaten kleiner, maar blijft je huid even groot, waardoor het gaat rimpelen. Net als een vijg die uitdroogt.

Wat is het nut hiervan?
Dat weten we niet zeker. Al bijna een eeuw lang onderzoeken neurologen of het autonome zenuwstelsel goed werkt door de hand van een patiënt onder water te houden, en te kijken of alle vingers wel rimpelen. Wanneer er sprake is van zenuwschade, rimpelen één of meerdere vingers niet, maar de rest wel. We weten dus dat het een actieve respons is van de zenuwen en dat de zenuwen op het water reageren, maar welk signaal het water precies afgeeft en waarom het zenuwstelsel daarop reageert, is een raadsel.

Dus als je een uur in de zee dobbert en je vingers niet rimpelen, is dit een slecht teken?
Dan is er inderdaad iets mis met de zenuwen in je vingers. Dit zijn overigens niet dezelfde zenuwen die een rol spelen bij gevoel of pijn. Het is dus mogelijk dat je kunt voelen, maar vanwege een beschadigde zenuw geen gerimpelde vingers krijgt.

En hoe langer je in het water ligt, hoe gerimpelder je raakt, toch?
Tot een bepaald punt, je blijft natuurlijk niet oneindig rimpelen.

Kan het ook slecht voor je zijn, om bijvoorbeeld té lang in het water te liggen?

Als je lang in het water ligt kan je natuurlijk onderkoeld raken of iets dergelijks, maar ik denk niet dat het rimpelen zelf slecht voor je is. Mensen zeggen vaak “kijk naar mijn handen, ik heb véél te lang in het water gelegen”, maar het enige wat dat eigenlijk betekent is dat je gewoon voor een langere tijd in het water hebt gelegen. Niet per se té lang. Voor zover ik weet kan dat geen kwaad, en is het gewoon een lichamelijke reactie op water.

Gaan die rimpels altijd vanzelf weg?
Ja, altijd.

Krijgt iedereen evenveel rimpels, of kan je er ook aanleg voor hebben?
Nee, dat kan wel verschillen. Als twee mensen voor dezelfde tijd in hetzelfde water blijven, dan is het best mogelijk dat de één diepere rimpels krijgt dan de ander. Maar ik heb geen idee waar dat aan ligt.

Kunnen er ook andere lichaamsdelen in het water rimpelen?
Nee, alleen de voeten en de handen. Daar zit namelijk een ander soort huid dan op de rest van het lichaam. Er groeit geen haar en ook de zenuwuiteinden zijn anders.

Waarom is het daar dan zo anders?
Daar bestaan meerdere hypothesen voor. Eén theorie, waar ik ook onderzoek naar heb gedaan, is dat het voor meer grip zorgt. De rimpels zouden werken zoals de groeven in autobanden, die voor meer grip op een nat wegdek zorgen. Het water komt dan in de groeven terecht, waardoor het sneller weggaat. Anders blijft er continu een dunne laag water tussen de band en de ondergrond.

De rimpels op je vingers zouden een soortgelijk effect kunnen hebben. Dat hebben wij getest met knikkers: we keken hoe snel iemand knikkers kon pakken en kon doorgeven van hand tot hand, zowel in als uit het water. Knikkers die niet in het water lagen, werden net zo makkelijk opgepakt door gerimpelde als niet-gerimpelde vingers. Maar knikkers die onder water lagen, werden sneller van hand tot hand doorgegeven met gerimpelde vingers. We konden er geen grote conclusies aan verbinden, maar het lijkt er dus wel op dat de rimpels voor meer grip zorgen in het water.

Hebben alleen mensen deze rimpels, of zie je dit ook terug bij andere diersoorten?
Als mensen deze rimpels hebben omdat het ooit voor onze voorouders belangrijk was om bijvoorbeeld natte bomen te beklimmen, dan zou je verwachten dat chimpansees het ook hebben, of orang-oetans of gorilla’s. Maar of dat zo is weten we niet, omdat er nooit onderzoek naar is gedaan.

Een andere mogelijkheid is dat inderdaad alleen mensen rimpelhanden krijgen. Er bestaat een theorie dat we ooit voorouders hadden die in water naar voedsel zochten. Mensen die daarin geloven denken ook dat we hierom minder lichaamshaar en meer vet onder ons vel hebben dan andere mensapen. Ik weet niet of dit waar is, maar als het rimpelen van de huid inderdaad uniek is bij mensen, dan zou dat wel pleiten voor het bestaan van die water-aap.

Een water-aap. Ik ben wel benieuwd nu, eigenlijk.
Ja, ik wil dat ook wel weten. Die Japanse makaken, die sneeuwapen, brengen heel veel tijd door in vulkanische bronnen. Dát zijn eigenlijk de apen die we moeten bestuderen, want die zitten continu in warm water. Je kunt echter niet zomaar naar ze toe wandelen en vragen of je hun vingers mag bekijken, want het zijn gewoon wilde apen.

Zou de temperatuur van het water ook niet uit kunnen maken?
Ik denk het wel, warm water gaat volgens mij sneller. Ik weet niet of dat door de temperatuur zelf komt, of doordat het dicht bij onze lichaamstemperatuur moet liggen. Misschien heeft het ook wel te maken met hoe snel het water door je huid wordt opgenomen, of juist hoe snel je bloed afkoelt of warmer wordt. We weten het niet.

Er is dus nog flink wat te onderzoeken?
Ja, de vraag is alleen wie dat gaat doen. Iedereen vindt het interessant, maar het is niet een onderwerp waar de overheid veel geld voor vrij gaat maken.

Jammer. Bedankt!