Vrouwen worden in de wetenschap stelselmatig en onterecht onderschat

In 2013 publiceerden drie mannelijke wetenschappers van de McMaster Universiteit in Canada het artikel Mate Choice and the Origin of Menopause. In dat artikel beargumenteerden ze dat vrouwen in de overgang komen omdat mannen van elke leeftijd oudere vrouwen niet meer aantrekkelijk vinden – zelfs oude mannen niet. Daarom zou vruchtbaarheid overbodig zijn.

Ergens aan de andere kant van de Atlantische Oceaan las wetenschapsjournalist Angela Saini deze theorie, en ze werd stante pede vervuld met woede. Toen ze erop ging letten zag ze nog veel meer pseudo-wetenschappelijke, seksistische onzin, en daarom schreef Saini het boek Inferior: How Science Got Women Wrong – and the New Research That's Rewriting the Story.

Het boek heeft als uitgangspunt dat de wetenschap net zo goed bijdraagt aan seksistische genderstereotypes als iedere andere discipline. Daardoor zijn vrouwen volgens haar altijd al, door de hele geschiedenis, ondergewaardeerd.

Volgens Saini heeft de wetenschap een status binnen onze samenleving vergaard als enige bron voor objectieve, nauwkeurige waarheden. Wij, de gewone burgers, hebben geen flauw benul wat wetenschap inhoudt. Wetenschappers zijn mannen in witte labjassen die ingewikkeld werk doen. En als we duidelijk willen maken dat iemand belangrijk, intelligent en volledig op de hoogte van belangrijke feiten is, zeggen we maar dingen als: "Ben je een gekke geleerde ofzo? Hahaha."

Het is geen verrassing dat deze mythe vaak door wetenschapper zelf in stand wordt gehouden. Het helpt ze namelijk om hun onschendbare status in de samenleving te behouden. Die status is net zo vooraanstaand als de status die Bill Cosby niet zo lang geleden nog had. Ik studeerde literatuur op de universiteit, en studenten natuurwetenschappen staken niet onder stoelen of banken dat hun studie superieur was. Hun onderzoeksveld ging namelijk over de objectieve waarheid, in plaats van over gekke menselijke trekjes en dat soort ongein.

Gelukkig zorgde mijn kennis van literatuur ervoor dat ik een kritische geest heb. Daardoor kon ik door de onzin van het trio van McMaster heen prikken en de boel eens goed analyseren. Thanks, literatuur! Inferior is een boek dat geschreven moest worden; het verbaast me alleen dat het zo'n aanloop heeft gehad.

"De wetenschap is altijd al seksistisch geweest naar vrouwen toe. Dit heeft invloed op wat onderzoek ons vertelt over vrouwen," legt Saini uit in een telefoongesprek met Broadly. "Ik wilde het patriarchaat begrijpen vanuit het perspectief van de wetenschap."

Er zijn in de geschiedenis veel voorvallen geweest waarin vrouwen niet tot de wetenschappelijke gemeenschap mochten treden. In 1911 werd Marie Curie bijvoorbeeld niet toegelaten tot de Franse Académie des Sciences, terwijl dat hetzelfde jaar was waarin ze haar tweede Nobelprijs won. Daarnaast is er een enorm tekort aan vrouwen in technologische en wetenschappelijke functies. "Daardoor konden vooroordelen langzaamaan ontstaan," zegt Saini. Ze haalt hierbij prominente figuren zoals Darwin aan, wiens ideeën over vrouwen net zo vastgeroest waren als de fossielen die hij zo graag bestudeerde (zo meende hij onder andere dat vrouwen minder geëvolueerd waren dan mannen).

Hoewel Darwin dood is, houdt zijn gedachtegoed stand. Nog steeds wordt er veel wetenschappelijk onderzoek verricht dat vrouwenhaat in de hand werkt.

"Er zijn nogal wat beroerde studies binnen de evolutiepsychologie in omloop," zegt Saini. In die onderzoeken wordt beargumenteerd dat mannen betere leiders zijn door hun herkomst als jagers, of dat vrouwen van nature minder promiscu zijn dan mannen. Eigenlijk klopt het verhaal wat veel evolutiebiologen voorschotelen niet. Saini noemt als voorbeeld de vroege samenlevingen waarin mannen en vrouwen de taken eerlijk verdeelden en vrouwen net zoveel jaagden als mannen.

Maar niet alle evolutiepsychologie is belabberd. "Er zijn dappere vrouwen – zoals de feministische evolutiepsycholoog Sarah Blaffer Hrdy – die zich tegen seksisme verzetten," zegt Saini.

"Hoewel de wetenschap vrouwen vooruit zou moeten helpen, houdt het ze eigenlijk tegen," zegt Saini. "Er wordt gedacht dat de wetenschap de bron van subjectieve feiten is, maar eigenlijk moeten we wetenschap meer als een proces zien. Mensen moeten begrijpen dat de wetenschap niet een soort constante stroom van correcte feiten is. Soms kan het proces nogal in de verkeerde richting gaan. Experts zijn geen goden."

Een belangrijk punt dat Saini maakt is dat de kracht – fysiek en mentaal – van vrouwen altijd al ondergewaardeerd is door wetenschappers. "Vrouwen zijn ook sterk en het is verkeerd om vrouwen als het zwakke geslacht neer te zetten," zegt ze. Mannen zijn niet sterker omdat ze jagers zijn, vertelt ze me. Volgens haar zijn ze sneller en is hun bovenlichaam sterker omdat ze meer energie kunnen stoppen in het ontwikkelen van spieren – energie die vrouwen in menstruatie en bevallingen stoppen.

Bevlogen vertelt Saini dat het idee dat mannen jagers zijn die zich het meest fysiek inspannen en dat vrouwen huiselijk en zorgzaam zijn een sociaal construct is dat we onszelf hebben aangeleerd. Maar de realiteit, zowel van toen als wat we nu zien in ontwikkelingslanden, is heel anders.

"Vrouwen over de hele wereld werken net zo hard als mannen," zegt Saini. "Ik kom uit India. Als ik daar weer ben, zie ik dat vrouwen net zoveel werk doen – misschien zelfs wel meer – als mannen. Dat is al duizenden jaren oud, het bestond al voor het patriarchaat ontstond."

Het uiteindelijke doel van Saini is dat er een nieuw wetenschappelijk model ontstaat – een die wetenschappers niet langer ziet als onfeilbare mensen, maar als mensen die ook beïnvloed worden door vooroordelen, net als in elke andere discipline. Er zijn volgens Saini al dingen aan het veranderen.

"We zijn op dit moment bezig een nieuw 'verhaal' te schrijven, met een toenemende aanwezigheid van vrouwen in de wetenschap en een samenleving die steeds vrijer gaat denken," vertelt ze. "Ik wil dat vrouwen begrijpen dat gelijkheid niet alleen een politiek ideaal is. We zijn biologisch gezien tot net zoveel in staat als mannen."

En hoe komt het dat vrouwen in de overgang komen en ze veel langer leven dan mannen? Dat komt niet doordat ze lelijk en onaantrekkelijk zijn; het komt omdat we ze nodig hebben.

"Dat is de oma-hypothese," zegt Saini. "Oudere vrouwen zijn waardevol, niet alleen als het gaat om het opvoeden van kinderen, maar ook vanwege hun kennis, het werk dat zij verrichten binnen onze gemeenschap. Zij zijn het levende bewijs dat we vrouwen nodig hebben."