Waarom je brein naar sigaretten snakt als je alcohol drinkt

Je kent het gevoel: je hebt twee, drie drankjes op en krijgt plotseling een speciaal soort honger. Het is een koude, duistere leegte waarvan je je eerder nog niet bewust was, en er moet iets ranzigs in. Iets dat zo goor en smerig is dat je er spijt van zult hebben als het voorbij is, maar lieve god ik besteed mijn hele leven al aan het niet doen van dingen waar ik spijt van krijg dus geef me verdomme gewoon dit ene ding. Alsjeblieft.

Het raarste aan het gevoel is dat je eigenlijk niet rookt. Of nauwelijks. Je kunt in ieder geval weken zonder problemen van de tabak afblijven, maar zodra er alcohol ingaat heb je ineens nicotine nodig.

Wat is er aan de hand? Waarom flikt je brein je dit?

Volgens dr. John Dani, een neurowetenschapper en verslavingsdeskundige aan de University of Pennsylvania, is deze drang om te roken tweeledig. Enerzijds is het een gevolg van de manier waarop nicotine invloed heeft op het geheugen, anderzijds verlaagt nicotine in combinatie met alcohol je dopaminegehalte. Die twee mechanismen zorgen er samen voor dat sigaretten ineens verrukkelijk lijken.

Laten we daar even wat verder induiken, te beginnen met de effecten op het geheugen.

In 2009 publiceerde dr. Dani's team een onderzoek over hoe nicotine de opbouw van geheugenpaden beïnvloedt. Het onderzoek bestond uit een hok met twee compartimenten, waar de onderzoekers muizen doorheen lieten rennen. In het ene compartiment kregen de muizen een onschadelijke dosis zoutoplossing, terwijl ze in het andere nicotine toegediend kregen. Dat de muizen al snel meer tijd gingen doorbrengen in het nicotinegedeelte was niet erg verrassend. De invloed van de nicotine op het muizenbrein was daarentegen op z'n minst gezegd opvallend.

"Vergeleken met de injecties met zoutoplossing versterkte de nicotine de neurale verbindingen tot soms wel 200 procent," vertelt dr. Dani. "Die versterking ligt ten grondslag aan nieuwe geheugenvorming. We kwamen erachter dat nicotine de neurale synaptische verbindingen alleen kon versterken als de zogeheten beloningscentra een dopaminesignaal afgaven. En dat was precies wat er nodig was voor het tot stand brengen van geheugenassociaties."

Dus aan de ene kant bevestigt de studie iets dat we al wisten: activiteiten die je een goed gevoel geven, wil je nogmaals ondernemen. Maar aan de andere kant toont het op neurologisch niveau aan hoe onze herinneringen aan roken in ons brein worden opgeslagen. Bovendien blijken al deze bijbehorende herinneringen – zoals drinken en met vrienden zijn – allemaal gebundeld te worden in dezelfde, door nicotine versterkte, geheugenpaden.

"Ik weet nog dat een collega en ik na het afronden van een experiment naar de kroeg gingen," vertelt dr. Dani. "Ik kende hem al jaren en had nooit geweten dat hij rookte, maar die avond gaf hij toe dat hij zin had in een sigaret. Hij vertelde dat hij sinds de middelbare school, twintig jaar geleden, niet gerookt had. Maar na een paar drankjes voelde hij ineens het verlangen naar een sigaret opkomen."

De geheugenassociaties verklaren deels waarom je een sigaret bij je biertje wilt, maar er is nog een reden. Eentje die opnieuw verklaard kan worden aan de hand van dr. Dani's knaagdierenexperimenten.

Dat alcohol en nicotine apart van elkaar de hoeveelheid dopamine in de hersenen vergroten, is al langer bekend. Dr. Dani en zijn team verwachtten daarom dat de combinatie van nicotine en alcohol een nog groter dopaminegehalte tot gevolg zou hebben. Het tegendeel bleek waar. Hoewel de ratten die nicotine toegediend hadden gekregen meer alcohol bleken te consumeren, stagneerde hun dopamineniveau.

Verrast herhaalden dr. Dani en zijn team het hele experiment, maar de resultaten bleven hetzelfde. Nadat ze zich lange tijd achter de oren hadden gekrabd, realiseerden ze zich dat de combinatie van nicotine en alcohol een afgifte van stresshormonen in gang zette, die de afgifte van dopamine een halt toeriep. Simpel gezegd maken zowel drank als sigaretten je dus gelukkig, zolang je ze maar niet combineert.

De reden dat mensen blijven roken en drinken is om dat geluk te herwinnen. Theoretisch gezien is het een cyclus die begint wanneer alcohol die positieve herinneringen aan roken oproept. Maar het roken van een sigaret na het drinken laat je dopaminegehalte weer zakken. Daardoor ontstaat weer de neiging om meer te drinken om het dopamineniveau te herstellen en begint de cyclus opnieuw.

Volgens dr. Dani ligt deze hypothese op één lijn met andere observaties rondom roken en drinken. "Ik werd geïnspireerd door een onderzoek uit Noorwegen. Het toonde aan dat je kon voorspellen of een automobilist met drank op zou worden aangehouden, aan de hand van of ze in hun jeugd gerookt hadden," vertelt dr. Dani.

Uiteindelijk blijven we zitten met de belangrijkste vraag: gaat het roken van een sigaret bij je biertje je doodmaken? Zoals altijd is het antwoord alleen te vinden in vrij twijfelachtige kansstatistieken. In plaats van een antwoord te geven besluit dr. Dani af te sluiten met een advies: "Veel mensen noemen zich een 'sociale roker' – iemand die alleen onder bepaalde omstandigheden een sigaret opsteekt. Ik zou je willen aanraden het gewoon niet te doen. Het komt heel vaak voor dat deze gewoonte verandert in regelmatig gebruik. En dan wordt het heel moeilijk om weer te stoppen."