We vroegen filosofen of het verwerpelijk is om te stelen bij de zelfscankassa

In de jaren negentig, begonnen Engelse supermarkten de eerste zelfscankassa’s te introduceren, stond niemand stil bij de impact die ze zouden hebben. De geautomatiseerde kassa's maakten het kopen van melk, vitaminepillen en doosjes condooms absoluut een stuk minder gênant, maar oh man, wat waren ze irritant. Die bazige robotstem die je commandeerde, “Neem alsjeblieft je boodschappen mee,, ook al ben je dat verdomme overduidelijk aan het doen, toch!? Of die keer toen één citroen telkens weer als twee stuks gescand werd, terwijl je toch echt bleef intikken dat het er maar één was en het personeel je uit de Sainsbury's op Old Street moest escorteren omdat je begon te huilen. Super!

Ondanks de gebreken van de zelfscankassa, was er één groot voordeel: de grote groenten-wisseltruc. Die gaat ongeveer zo. Neem je avocado mee naar de kassa, en kies, wanneer het scherm vraagt wat voor soort groente er wordt gewogen, voor ‘wortelen’. Plaats je avocado heimelijk op de schaal, als een soort Robin Hood van de peulvruchten. De machine weegt de avocado, denkt dat het een paar wortels zijn, en die zijn nou eenmaal een stuk goedkoper. Lekker. Voor. Je. Grote. Supermarktketen.

Britten zijn inmiddels wel zo goed geworden in deze winkeldiefstal op kleine schaal, dat het winkels wel wat geld kost. Recentelijk meldde The Times dat er elk jaar voor meer dan 3,4 miljoen euro aan eten wordt gestolen bij de 50.000 zelfscankassa's in Groot-Brittannië. En hoewel het best makkelijk is om een luxe tomaat of biologische stronk broccoli aan te slaan als een goedkope wortel of ui, maar toch hebben mensen ook veel grotere dingen gestolen, zoals hele kippen of zelfs een hele supermarkt .

Criminologe Emmeline Taylor, hoofddocent aan de City University in Londen, vertelde de krant dat ze voor het eerst bekend werd met het fenomeen van zelfscanmisdaad in Australië. "Ik werkte samen met winkeliers om winkeldiefstal te verminderen toen een grote supermarkt ontdekte dat ze meer wortels hadden verkocht dan ze ooit op voorraad hadden gehad,” aldus Taylor. “Toen ze, verbaasd over deze ontwikkeling, gingen inventariseren werd ontdekt dat klanten in sommige gevallen in één keer 18 kilo wortels kochten. Helaas bleek het geen grootschalige, plotselinge omschakeling naar een gezondere manier van leven, maar een vroege indicatie van het ontstaan van een nieuw type winkeldiefstal.”

Maar is het nog steeds een winkeldiefstal als je voor het artikel betaalt, zij het met een ongeoorloofde korting? Als je net zo erg bent als ik en je minstens drie keer bent vreemdgegaan en altijd vergeet je moeder terug te appen, dan is ietsjes minder betalen voor een zoete aardappel nauwelijks een zwaar misdrijf te noemen. Voor anderen – waaronder Taylor – is het echter objectief, moreel verkeerd.

Maar het is niet aan mij of een criminoloog om te beslissen of het oplichten van de lokale super je een slecht persoon maakt. Ik nam contact op met een aantal ethici en moraalfilosofen om precies te bepalen hoe moreel dubieus zelfscanfraude nou eigenlijk is. Moet je je echt schuldig voelen over de paar centen die je hebt bespaard door een chocoladecroissant te scannen als een gewone?

Grace Lockrobin, een docent filosofieonderwijs aan de Universiteit van Leeds en oprichter van filosofieorganisatie Thinking Space, denkt dat het voor de gek houden van je lokale supermarkt veel zegt over wat je doet als niemand kijkt.

"Het interessante aan het voorbeeld met de wortels is wat het blootlegt over de redenen achter ons morele gedrag," vertelt ze me in een e-mail. "Wat volwassenen zelden zeggen (hoewel kinderen dat bijna altijd doen!) is dat stelen ertoe kan leiden dat je op heterdaad betrapt wordt, en dat schaamte, vernedering of zelfs straf daarop volgt. Vaak is dit de echte reden dat mensen niet stelen. De scanners van de supermarkt bieden de mogelijkheid om relatief risicovrij en zonder gevolgen te stelen."

Ze vervolgt: “Sommige mensen jatten dure groenten omdat ze denken dat het niet zo erg is; de supermarkten zijn immers rijk genoeg, of dat het een misdaad zonder slachtoffers is; of dat ze wel íéts betalen, en het dus helemaal niet echt stelen is. Maar sommige mensen zullen het gewoon doen omdat het kan. We zijn lang niet zo goed als we graag denken."

Andere filosofen zeggen dat het Grote Zelfscan-Dilemma van 2018 het idee uitdaagt dat beslissingen die bij de wet verboden zijn, zoals stelen, altijd moreel fout zijn.

"Het voelt intuïtief juist om te zeggen dat opzettelijk een zelfscankassa voor de gek houden, stelen is. Stelen is de wet overtreden, het overtreden van de wet is verkeerd, en daarom is het verkeerd," zegt dr. Iain Brassington, hoofddocent bij het Centrum voor Sociale Ethiek en Beleid aan de Universiteit van Manchester. "Maar… nou ja, soms is het overtreden van de wet niet verkeerd. Sommige wetten zijn onrechtvaardig."

Voor Brassington draait het probleem rond zelfscankassa’s om beweegredenen en uitkomsten: “Allereerst, omarmen we het idee dat stelen altijd en overal verkeerd is? Ten tweede, accepteren we het idee dat stelen fout is afhankelijk van de gevolgen? Of moeten we gevallen van diefstal beoordelen op basis van het karakter of motivatie van de dief in kwestie?"

Pekka Vayrynen, een hoogleraar morele filosofie aan de Universiteit van Leeds, heeft een duidelijkere grens wat betreft de morele geloofwaardigheid van zelfscanfraude. Hij zegt: “Het kent geen sociaal voordeel op de manier dat, bijvoorbeeld, een leugentje om bestwil dat wel doet. De meeste instellingen en systemen, zowel publiek als privé, functioneren het best wanneer er uit kan worden gegaan van wederzijds vertrouwen, dat de meesten van ons meestal het juiste zullen doen.”

“Het stelen van dure groenten is het zoveelste dat dat vertrouwen langzaam doet afbrokkelen,” aldus Vayrynen. “Het is niet zomaar te rechtvaardigen, ook niet als je er bewust van bent dat winkels best weten dat het vervangen van caissières door zelfscankassa’s, betekent dat sommige klanten daar misbruik van zullen maken.”

Het is dan ook geen grote verrassing, aangezien het hier gaat over het grootste morele dilemma van het menselijk bestaan, dat er geen eenduidig antwoord bestaat om goed en kwaad te definiëren. Waar is je hoofdstuk over supermarkten voor de gek gek houden door misbruik te maken van geautomatiseerde verkoopmachines? Hè, Immanuel Kant?

In een laatste poging om uit te zoeken of zelf kassaatje spelen je een monster maakt of niet, poogde ik Big Brother zelf te bereiken: Supermarktketens Morrisons, ASDA, Sainsbury's, Tesco en Waitrose. Ondanks de duidelijke financiële verliezen die dit soort oplichting voor deze bedrijven kan veroorzaken, zouden ze misschien de vindingrijkheid van zelfscannermisbruik kunnen waarderen?

Helaas had op het moment van publiceren geen van de supermarkten gereageerd op mijn smeekbede voor morele duidelijkheid. We kunnen daarom voorlopig alleen maar concluderen dat zelfscanfraude waarschijnlijk wel oké is.

Volg MUNCHIES op Facebook, Instagram en Flipboard.