FYI.

This story is over 5 years old.

rouw

Ik wil na mijn dood niet nog rondzwerven op Facebook

Ping. Een Facebook-notificatie verschijnt bovenin mijn telefoonscherm. “Noel is vandaag jarig. Wens hem een fijne verjaardag.” Maar mijn vriend Noel is overleden en ik wil hem zo niet herdenken.
Facebook
Foto door Ray Clipart 

Hij zou vandaag dertig jaar zijn geworden, een leeftijd waar hij jarenlang tegenop keek. Het ergste was dat ik destijds achter zijn overlijden kwam op Facebook, de meest onpersoonlijke plek om dit nieuws te horen.

Noel en ik leerden elkaar twee jaar geleden in Amsterdam kennen. Ik werd op slag verliefd op zijn morbide humor: een eigenschap die hij wilde omzetten in een carrière als stand-up comedian. Hoewel ik me tot hem aangetrokken voelde, wist ik dat het nooit iets zou worden omdat hij in Noorwegen woonde. Ondanks de afstand bleven we vrienden en praatten we wekelijks op Messenger. Soms fantaseerde ik dat ik kriskras door Scandinavië zou rijden om hem te zien. Toen Noel in 2017 weer een reis naar Amsterdam plande, voelde ik me net een puber die voor het eerst verliefd was. Maar op de dag dat we hadden afgesproken, liet hij opeens niks meer van zich horen. Ik besefte dat ik achter iemand aan zat die niet hetzelfde voelde en besloot het contact te verminderen.

Advertentie

App-gesprek van de auteur

“Dit is echt heel raar, ik had je vorige week nog gezien. Rust in vrede.”

Twee maanden later zag ik een condoleance-bericht op zijn Facebook-profiel. “Dit is echt heel raar, ik had je vorige week nog gezien. Rust in vrede.” Daaronder prijkte een foto van Noel met zijn vrienden. Was dit een slechte grap? Maar toen ik door zijn profiel scrollde, zag in totaal eenentwintig condoleance-berichten. Alles werd wazig. Pas toen ik met een vriend van hem belde om zijn dood te bevestigen, besefte ik dat we elkaar nooit meer zullen zien en begon ik aan de telefoon heel hard te huilen. Een jaar later kijk ik af en toe nog naar zijn oude berichten en foto’s op Facebook, maar het duurt nooit lang voordat ik weer verdrietig word.

Het is bijna een jaar geleden en Noels profiel is nog steeds actief. Ik begon me af te vragen: wat gebeurt er eigenlijk met iemands Facebook-profiel als hij of zij overlijdt? Er zijn blijken twee mogelijkheden te zijn. Allereerst kunnen nabestaanden het profiel verwijderen als zij het wachtwoord hebben. Een andere optie is om bij Facebook een aanvraag te doen om het profiel te veranderen naar een ‘memorial page’. In feite verandert er dan weinig. Boven de naam van de overledene komt 'Remembering' te staan, en het profiel is alleen te zien zijn voor bevestigde vrienden. Zij kunnen berichten op de pagina posten, maar het is niet meer mogelijk om op het profiel in te loggen. Noels profiel is niet omgezet naar een memorial page, waardoor het lijkt alsof hij nog leeft en elk moment weer online kan komen. Dit kan ongemakkelijke situaties opleveren, want hij verschijnt nog steeds als suggested friend voor potentiële kennissen en duikt op in zoekresultaten. “Een in memoriam-pagina is voor iedereen helder,” zegt rouwdeskundige Daan Westerink. “Soms laten mensen verjaardagsberichten achter op iemands profiel, zonder te weten dat die persoon is overleden. Dit gebeurt vooral als de overledene veel online vrienden heeft.”

Advertentie

Maar niet iedereen ziet het zitten om meteen een in memoriam-pagina aan te vragen. Beatrice (22) verloor begin dit jaar haar moeder aan een onverwachtse hartaanval. Omdat het nog zo kort geleden is, weet ze nog niet wat ze met haar moeders profiel wil doen. “Misschien wil ik het in de toekomst omzetten naar een in memoriam-pagina, als ik niet meer zo vaak moet huilen, en als ik naar het woord ‘Remembering’ boven mijn moeders naam kan kijken met affectie en blijdschap.” Toen ze haar moeders telefoon na haar overlijden checkte, zag ze dat ze actief was in veel Messenger-groepschats om te communiceren met vrienden en familie in de Filipijnen, waar ze vandaan komt. Ze kan het niet over haar hart verkrijgen om haar moeders telefoonnummer eruit te halen. “Het voelt een beetje morbide om haar in die groepen te houden, maar ik wil niet dat mensen haar vergeten.” Het zijn vooral de kleine dingen die je mist, zegt Beatrice. “Zoals toen ze me tagde bij grappige foto’s van honden of Pokémon.”

“Als iemand overleed, ging je naar de kerk. Facebook is een nieuw middel om je te uiten, om openlijk te erkennen dat die ander belangrijk is.”

Facebook als digitaal altaar gebruiken is een voortzetting van oude tradities, zegt rouwdeskundige Daan Westerink. “Als iemand overleed, ging je naar de kerk. Je stuurt kaartjes en bloemen om aan andere nabestaanden te laten merken dat je meeleeft. Facebook is een nieuw middel om je te uiten, om openlijk te erkennen dat die ander belangrijk is.”

Advertentie

Voor Sanne (24) is Facebook een manier om een overleden vriend in ere te houden, omdat ze in België woont en niet zomaar naar zijn graf in Nederland rijden. “Het is kut dat hij dood is,” zegt ze. “Maar ik vind het fijn dat er een plek is waar je nog zijn foto’s kan zien, aangezien heel weinig mensen nog analoge fotoalbums gebruiken.” Ook Cynthia (22) vindt het fijn om oude foto’s en berichten te zien van haar opa, die drie jaar geleden overleed. “Mijn zusje van vier heeft hem weinig meegemaakt, dus ik vind het belangrijk dat ze weet wie opa was voordat hij ziek werd.”

Soms krijg ik de neiging om een privé-bericht aan Noel te schrijven, al weet ik dat hij niet zal reageren. Begin ik langzaam door te draaien? “Nee, berichten achterlaten voor overleden dierbaren is ook van alle tijden,” zegt Westerink. “Je ziet het terug in katholieke kerken, waar mensen in boeken hele brieven schrijven aan overledenen. In therapie wordt brieven schrijven aan een overledene als techniek gebruikt in het rouwproces: welke gevoelens zijn er nog en waar loop je tegenaan?” Westerink benadrukt dat dit niks te maken heeft met iemand niet los kunnen laten. Het is een behoefte die nabestaanden hebben, zoals het neerzetten van kleine herdenkingsplekjes in huis waar ze tegen praten. “De band is nog steeds voelbaar.”

We zijn de eerste generatie die met de dood om moeten gaan in het sociale mediatijdperk. Er zijn geen vaste normen en regels, dus hoe moeten we ons online gedragen nadat iemand overlijdt? “Ten eerste moet je je niet verplicht voelen om een berichtje achter te laten op iemands Facebook,” zegt Westerink. “Omdat de berichten voor alle Facebook-vrienden te zien zijn, zijn sommige mensen bang dat ze commentaar krijgen als ze niks posten,” zegt Westerink. Een kaartje of bloemetje sturen, of langsgaan bij de directe nabestaanden is soms beter.

Advertentie

“Soms laten vage kennissen lange berichten achter, waardoor het lijkt alsof ze beste vrienden waren met de overledene.”

Als je toch een bericht wil plaatsen, moet je volgens Westerink eerst bedenken: wie was jij en wie was die ander voor jou? “Soms laten vage kennissen lange berichten achter, waardoor het lijkt alsof ze beste vrienden waren met de overledene. Of een geheime geliefde die publiekelijk laat weten dat ze een relatie hebben gehad. Het moet geen show worden,” zegt Westerink. Soms vliegen posts door hoog oplopende emoties uit de bocht. “Zoals een familieruzie die online werd uitgevochten, omdat een oom opeens van zich liet horen terwijl hij al jaren geen contact had gehad met de overledene, en niet eens wist dat degene ziek was.”

Als iemand recent is overleden, is het logisch als je een persoonlijk bericht op hun profiel wil schrijven. Maar in de jaren daarna is het wellicht beter om op de sterfdag de familieleden privé je steun te betuigen, in plaats van grote reacties achter te laten die voor iedereen te zien zijn. “De overledene leest het niet. Hun familieleden wel.”

Tijdens mijn gesprek met rouwdeskundige Westerink realiseer ik me dat ik nooit aan een digitaal testament heb gedacht. “Stel, je komt te overlijden. Wat mogen jouw ouders van jou weten? Heb je een lijstje met wachtwoorden? En mag alles opgeheven worden? Het is een hele confronterende vraag, ook voor nabestaanden,” zegt Westerink. Het ongemak dat mensen online ervaren met overledenen komt omdat er van tevoren niet over nagedacht is. Zelf heb ik mijn ouders bewust niet op sociale media, dus ik moet er niet aan denken dat ze na mijn dood ook nog geconfronteerd worden met mijn uitgaansfoto’s en grove posts op Facebook, Twitter en Instagram. Mijn ouders hoeven niet alles van mij te weten, net zoals mijn vrienden niet alle familiegeheimen hoeven te weten. Voor Westerink zelf mag alles na haar dood van het net af, zodat ze niet in algoritmes belandt. „Stekker eruit. Ik wil niet na mijn dood rondzwerven op internet met de tekst ‘Hey, ken je Daan Westerink?’”

Op Noels profiel zie ik een nieuwe stroom aan hartjes, foto’s en herinneringen van zijn dierbaren. Het is zijn eerste verjaardag na zijn overlijden. Bijna een jaar later voel ik nog steeds een ongemak als ik zijn naam en foto in mijn vriendenlijst te zien: alsof hij elk moment online kan komen om een Pokémon-meme te sturen. Na lang aarzelen open ik ons chatvenster en tik ik: „Ik mis je.“ Natuurlijk weet ik dat hij dit niet zal zien. Toch voelt het alsof hij nu gewoon ergens is zonder WiFi.