Dit klimaatonderzoek is zo deprimerend dat mensen ervan in therapie gaan

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

Wat als ik je zou vertellen dat er een document over klimaatverandering bestaat dat zo deprimerend is, dat de kans groot is dat je na het lezen een praatgroep op moet zoeken, of misschien wel per direct ontslag wil nemen om in een hutje op de hei te gaan wonen?

Nou, dat document bestaat dus ook, en het luistert naar de onheilspellende naam Deep Adaptation: A Map for Navigating Climate Tragedy. Het is een academisch paper, maar wel een andere dan de meeste andere academische papers. Dat is bijvoorbeeld te zien aan het taalgebruik (“We staan op het punt om Russisch roulette te spelen met het hele menselijke ras, en we hebben twee kogels geladen”) en de zwarte humor (“Het was maar deels een grapje toen ik me eerder afvroeg waarom ik dit paper eigenlijk nog schreef”). Maar het is vooral anders omdat er opmerkelijk grimmige conclusies in worden getrokken over onze toekomst, met als belangrijkste punt dat het inmiddels onmogelijk is om nog te voorkomen dat klimaatverandering onze wereld op korte termijn zal vernietigen.

Hoe kort is die termijn? Een jaar of tien.

Het paper is geschreven door Jem Bendell, een hoogleraar duurzaamheid aan de Universiteit van Cumbria. Hij schreef het nadat hij eind 2017 een sabbatical had genomen om de laatste ontwikkelingen rondom klimaatwetenschap eens goed op een rijtje te zetten en te begrijpen.

Zijn bevindingen maakten hem doodsbang. “Het bewijsmateriaal dat voor me ligt, wekt de indruk dat ons een ontwrichtende en oncontroleerbare mate van klimaatverandering te wachten staat, met hongersnood, vernietiging, migratie, ziektes en oorlog tot gevolg,” schrijft hij in het paper. “Ook onze gedragsnormen – wat wij ‘beschaving’ noemen – zullen daardoor worden afgebroken.”

“Het wordt tijd dat we gaan nadenken wat het betekent dat we te laat zijn om een wereldwijde klimaatramp te voorkomen, een catastrophe die deze generatie nog gaat meemaken,” voegt hij daar nog aan toe.

Zelfs een leek als ik weet wel iets van het bewijsmateriaal dat Bendell gebruikt om zijn punt te maken. Je hoefde maar de straat op te gaan om te merken dat de afgelopen jaren de warmste sinds tijden zijn. In 2017 liet zelfs Fox News wetenschappers aan het woord die waarschuwden dat de zesde massa-uitsterving in de geschiedenis van de aarde op komst was.

Erik Buitenhuis, senior onderzoeker aan het Tyndall Center for Climate Change Research, snapt dat de conclusies van Bendall nogal extreem kunnen klinken, maar is het wel eens met de algehele strekking van het rapport. “Ik denk dat de ineenstorting van de samenleving inderdaad onvermijdelijk is,” zegt hij. “Maar ook dat dit proces nog wel tientallen jaren tot eeuwen in beslag zal nemen.”

Volgens Buitenhuis is het belangrijk dat we beseffen dat de negatieve effecten van klimaatverandering al geruime tijd te merken zijn. “Het lijkt me veel waarschijnlijker dat de achteruitgang net zo geleidelijk zal blijven verlopen als het al deed, dan dat er ergens de komende tien jaar plotseling een allesvernietigende ramp plaatsvindt.”

“Jems onderzoek is over het algemeen goed onderbouwd en wordt ondersteund door gerenommeerde klimaatwetenschap,” zegt professor Rupert Read, hoofd van de denktank Green House en hoogleraar filosofie aan de Universiteit van East Anglia. “Daarom ben ik het ook met hem eens over de basisprincipes. En steeds meer mensen zijn dat.”

Maar in tegenstelling tot Bendell, gelooft Read er wel degelijk in dat we nog tijd hebben om iets tegen klimaatverandering te kunnen doen. “Ik denk dat het hoogmoed is om te denken dat we de toekomst kunnen voorspellen,” zegt hij. Maar dat betekent volgens hem niet dat de aannames van Bendell niet kloppen. “Ik zie Deep Adaptation als een soort voorschot op de mogelijkheid – of eerder de waarschijnlijkheid – van een ineenstorting,” zegt Read. “De vraag die het paper stelt is eigenlijk: wat moeten we doen als we serieus rekening moeten houden met zo’n verval?’”

Wanneer ik Bendell bel, zegt hij dat hij Deep Adaptation meer ziet als ethisch en filosofisch raamwerk, en niet zozeer als accurate voorspelling van de toekomst. “Hoe langer we weigeren om klimaatverandering te zien als iets dat al deel uitmaakt van onze dagelijkse realiteit, en iets dat impact heeft op onze manier van leven, hoe minder tijd we hebben om de schade te beperken,” benadrukt hij.

Wat hij precies met schade bedoelt? “Hongersnood, om te beginnen.” Hij wijst naar de zwaar tegenvallende graanoogst in Europa in 2018, als gevolg van de droogte, die het gevolg had dat er bijna zes miljoen ton tarwe minder werd geoogst. “In de wetenschap wordt aangenomen dat 2018 een uitzondering was, maar als je het iets breder bekijkt, zou ik zeggen van niet. Het zou me niet verbazen als de oogst van 2018 zelfs de nieuwe norm wordt.” Dat betekent volgens Bendell dat regeringen met noodmaatregelen moeten komen, zoals het telen en opslaan van voedsel.

In zijn paper formuleert hij het nog wat directer: “Als ik het heb over hongersnood, vernietiging, migratie, ziektes en oorlog, dan heb ik het over dingen die wijzelf nog gaan meemaken. Een situatie waarbij er ineens geen water meer uit de kraan komt, en je afhankelijk bent van je buren voor voedsel en warmte. Een wereld waarin je ondervoed kunt raken, niet weet of je op je plek moet blijven of moet weggaan, je misschien wel aangevallen wordt of zult vergaan van de honger.”

Betekent dit dat mensen bunkers moeten bouwen en kogelvrije vesten moeten inslaan? “Er is maar één manier waarop we dit kunnen overleven: samen. We moeten ervoor zorgen dat mensen toegang tot voedsel en water blijven houden, en zoveel mogelijk voorkomen dat er onrust ontstaat.”

Bendell is niet altijd zo neerslachtig over de staat van de wereld geweest. Hij werkte voorheen bij het Wereld Natuur Fonds, en in 2012 richtte hij het Institute For Leadership And Sustainability (IFLAS) op aan de Universiteit van Cumbria. Hij maakt ook deel uit van de Young Global Leaders, een organisatie die het doel heeft om mondiale problemen aan te pakken, en daarbij samenwerkt met het World Economic Forum. Waarom heeft uitgerekend zo iemand een paper geschreven waarin hij waarschuwt voor het einde van de wereld?

“Ik ben al een milieuactivist sinds mijn vijftiende,” vertelt hij. “Ik ben een echte workaholic, en heb mijn leven gewijd aan duurzaamheid, op zowel professioneel als persoonlijk vlak.” Toen hij zich er nog uitgebreider in verdiepte, realiseerde hij zich echter dat de situatie een stuk schrijnender was dan hij dacht, en dat veel op dit gebied inmiddels irrelevant aan het worden was. “Ik was ineens een stuk minder enthousiast over grootschalige recyclingprogramma's van grote multinationals. De schaal waarop we moeten werken is zoveel groter.”

Wat hij niet verwachtte, was dat zijn paper zo wijdverspreid raakte. “Mijn paper was gericht aan mensen binnen mijn professionele netwerk,” zegt hij. “Toen ik ‘m uitbracht verwachtte ik niet dat-ie gelezen zou worden door vijftienjarige scholieren uit Indonesië.” Sinds Deep Adaptation is uitgegeven door IFLAS, is het volgens hem meer dan 110.000 keer gedownload.

Onderzoekers van het Institute for Public Policy Research (IPPR), een gerenommeerde progressieve denktank, raadpleegden het paper voor een van hun recentste onderzoeken. Laurie Laybourn-Langton, de hoofdauteur, vertelt over de mail: “Ik waardeerde de directheid van het onderzoek, en dat er kwesties worden besproken waar veel andere onderzoekers en beleidsmakers zich niet over uit durven te spreken. Maar we zijn het niet eens met het idee dat het einde van onze samenleving onvermijdelijk is.”

“Het is heel moeilijk te voorspellen wat er precies staat te gebeuren. We hebben het hier over een complex en onzeker samenspel van klimaatverandering enerzijds, en aan de andere kant onze sociale en economische systemen. Dat weten we gewoonweg niet. Los daarvan moeten we natuurlijk rekening houden met potentiële negatieve gevolgen, en daarom pleiten we er ook voor dat we ons beter voorbereiden op zulke veranderingen.”

Niet iedereen was meteen onder de indruk van het paper. Toen Bendell het indiende bij Sustainability Accounting, Management en Policy Journal ( SAMPJ), een gerespecteerd academisch tijdschrift, had hij weinig succes. Er waren “grote herzieningen” nodig geweest om het publicabel te maken. Bendell vatte dat op als een afwijzing, en publiceerde het uiteindelijk via IFLAS en zijn blog. Hij had ook zijn conclusie fundamenteel moeten aanpassen, zegt hij. “Maar ik wilde mijn paper niet volledig herschrijven en zeggen dat ik ineens niet meer denk dat een instorting onvermijdelijk is. Ze vroegen eigenlijk om een heel ander paper.”

Op zijn blog presenteert Bendell zijn paper als “het onderzoek over het verval waarvan ze (nog) niet willen dat je het leest”. Bij Emerald, de uitgeverij van SAMPJ, vinden ze dat problematisch. “We hebben de beslissing genomen op basis van de waarde van het ingestuurde artikel, en het intercollegiale toetsingsproces, dat een integraal onderdeel vormt van de academische wereld en de vooruitgang van kennis,” laat een woordvoerder weten. “We zijn trotse leden van de Commissie Publicatie Ethiek (COPE) en hechten aan onze standaarden. We zien geen bewijs dat ons verzoek tot grote aanpassingen een politieke reden had.”

“Emerald heeft verzocht dat de auteur zijn blog aanpast om de juiste feiten weer te geven. Dit verzoek werd helaas genegeerd. Daardoor wordt nu nog steeds geïmpliceerd dat de paper werd verworpen omdat het te controversieel werd geacht. De paper werd echter niet afgewezen, er werd enkel gevraagd om aanpassingen, zodat het zou voldoen aan de strenge eisen van het tijdschrift.”

Bendell zegt dat hij wel heeft gereageerd op het verzoek van Emerald om zijn blogpost aan te passen – maar alleen als ze hem zouden vertellen waarom en door wie zijn paper in eerste instantie was afgekeurd. (Het ging om een dubbelblinde peerreview, waarbij de redacteuren anoniem blijven.) “Die titel is op meerdere manieren te interpreteren,” zegt hij. “Het is een paper waarvan de reviewers niet wilden dat men het zou lezen. Ze wilden het niet publiceren.”

Somberheid over het klimaat is niks nieuws, natuurlijk – ‘doomsday preppers’ verzamelen al decennialang blikken bruine bonen in hun schuilkelders. Maar Bendells paper heeft wel iets losgemaakt, zeker als je beseft dat een gemiddeld wetenschappelijk paper slechts door een handjevol mensen wordt gelezen. Rupert Read zegt dat hij het paper door drie verschillende academici toegestuurd had gekregen. Maar toch is het niet viral gegaan op social media of gedeeld door een bekende naam. Naast een korte verwijzing in Bloomberg Businessweek is er eigenlijk maar weinig over geschreven.

En precies dat maakt Deep Adaptation een uniek geval: een academische paper dat volledig viral is gegaan via mond-op-mondreclame.

Nadat de 31-jarige loopbaancoach Nathan Savelli het paper las, kwam hij in een zwart gat terecht. “Op een bepaalde manier voelde het alsof er een dodelijke ziekte bij me was vastgesteld,” zegt hij. “Ik werd er verdrietig van, en ook heel boos.”

Savelli had het er zo moeilijk mee dat hij naar een praatclub ging van de wereldwijde klimaatbeweging 350.org. “Ik ben in het verleden weleens in therapie geweest voor andere problemen, maar nog nooit in groepsverband. Ik dacht dat het misschien wel nuttig zou zijn,” vertelt hij. Of het geholpen heeft? “Ik weet niet zeker of het mijn verdriet verholpen heeft, maar het was absoluut geruststellend om met mensen te zijn die begrepen wat ik doormaakte.”

En daar ligt ook het probleem met Deep Adaptation: als je accepteert dat het een correct beeld van de toekomst schetst, hoe ga je daar dan mee om? En hoe kom je dan überhaupt nog uit je bed?

“Ik ben me bewust van de heftige emoties die het losmaakt,” erkent Bendell. “Als je na het lezen verdrietig of wanhopig bent, lijkt dat me een heel natuurlijke reactie. Dat hoeft ook niet erg te zijn, want dood gaan we allemaal wel. Het leven draait om vergankelijkheid.” Op zijn blog staat een lijstje met verschillende bronnen voor psychologische ondersteuning, waaronder verschillende groepen op Facebook en LinkedIn waar mensen te vinden zijn die hulp bieden aan mensen die met de conclusies uit het onderzoek worstelen.

Bendell voegt eraan toe dat het lezen van het paper voor sommige mensen ook een positieve werking kan hebben. “Mensen kunnen er juist kracht uit putten, om meer uit hun leven te halen. Om meer te doen wat ze eigenlijk écht willen, in plaats van dat uit te stellen.”

Dit was bijvoorbeeld het geval bij Alison Green, die na het lezen van het paper besloot om haar functie als vice-chancellor op te zeggen en de stad te verlaten. In december 2017 las ze het IPCC-rapport, waarin werd gewaarschuwd dat we niet eens in de buurt komen van het afwenden van wereldwijde temperatuurstijgingen, en vervolgens het National Climate Assessment (van maar liefst 1.656 pagina’s dik) waarin de dagelijkse effecten van klimaatverandering worden toegelicht. En toen las ze Deep Adaptation.

Die drie dingen motiveerden haar om haar leven drastisch om te gooien, vertelt ze. “Ik wilde de academische wereld verlaten en de stad uit. Ik ben van plan om een klein boerderijtje te beginnen en meer in de natuur te leven.”

Het lezen van het paper bevestigde haar toenemende onbehagen over de snelheid waarmee, en de schaal waarop klimaatverandering plaatsvindt. “Wat me opviel aan dit onderzoek, was dat het van een sociaal wetenschapper afkomstig was – niet een of ander randfiguur, maar een professor die verbonden is aan een gerenommeerd instituut. Dat had een groot effect op mij.”

Ze is niet de enige. Bendell zelf zegt ook dat hij nog steeds niet zo goed weet hoe hij zijn werk als academicus kan rijmen met zijn conclusies over de toekomst.

“Misschien is mijn paper zo populair geworden omdat het de eerste keer is dat een sociaal wetenschapper zulke dingen gewoon zegt. We zitten schijnbaar nog steeds in de ontkenningsfase. Maar nu is het tijd om dat taboe te doorbreken en om serieuze gesprekken te voeren over wat we nu moeten doen."

@misszing