Is de Pinksterkerk een radicale sekte of een nobel geloof?

Voor de documentaire Zondagskinderen: de opkomst van radicale christenen dook VICE in de wereld van de Pinksterkerk (hieronder geëmbed). Te zien is hoe mensen op straat worden genezen, hoe jonge mannen op een grasveld samen bidden in ‘tongentaal’ en hoe een jonge vrouw gedoopt wordt, nadat ze haar depressie overwon door zich over te geven aan God. De kerk is de snelst groeiende tak binnen het christendom, met name onder jongeren, en telt wereldwijd meer dan een half miljard leden. Tegelijkertijd is er ook nogal wat controverse rondom de kerk, aangezien die in verband wordt gebracht met sektarisme en misbruik.

Zo raakte onlangs de Pinksterkerk House of Heroes, in Nijkerk, in opspraak, toen bleek dat een aantal misbruikzaken binnen de gemeente onder het tapijt waren geveegd. Een man die zich een profeet van God noemde misbruikte zes jaar lang een meisje dat op vijftienjarige leeftijd bij zijn gezin in huis was komen wonen. Toen ze samen in de kerk werkzaam waren ging het misbruik door. Een ander kerklid vergreep zich tijdens het oppassen aan twee meisjes van vijf en zes. De kerk keurde een gang naar de politie in beide gevallen af en riep de betrokkenen op elkaar te vergeven. Ik schreef er een verhaal over voor de Correspondent.

Eerder, in 2012, interviewde ik jongens die in een weeshuis van de kerk in Oeganda zouden zijn misbruikt door de voorman van het weeshuis. Ook werkte ik met collega Robin de Wever aan een stuk over The Blessing, de gemeente van televisiedominee David Maasbach. Oud-leden en oud-medewerkers van de kerk vertelden hoe ze moesten breken met vrienden en familie om bij de kerk te blijven horen.

Ook met geld gaat het geregeld mis in Pinksterkerken. Gemeenten laten leden contracten tekenen waarin ze beloven tenminste tien procent van hun inkomen aan de kerk af te staan. En de kerken staan - zeker in Amerika - bekend om hun dwingende stijl van collecteren. Als je aan de kerk en aan de voorganger geeft, dan zul je later zelf financieel worden ‘gezegend’, zo beloven ze je vanaf het podium of in slick geproduceerde tvshows. Dit staat bekend als het ‘welvaartsevangelie’.

Wat is ondanks dit alles aantrekkingskracht van deze kerk? Als kijkwijzer voor bij deze film leg ik hieronder aan de hand van zeven vragen uit wat de Pinksterkerk nu precies is, en wat pinksterchristenen voor mensen zijn.

Klopt, in sommige plaatsen in Noord-Holland vieren ze met Pinksteren zelfs het luilakfeest. Daarbij worden mensen die te lang uitslapen wakker getoeterd of gerateld, wordt er boter op de ramen gesmeerd, en loopt het soms weleens uit op vernielingen. De feestdag komt, zoals de meeste westerse feestdagen, uit de Bijbel en vindt elk jaar plaats op de vijftigste dag na Pasen.

Een lang verhaal kort: met Goede Vrijdag wordt Jezus’ dood herdacht, met Pasen Jezus’ opstanding uit de dood. Veertig dagen later wordt het moment herdacht dat Jezus naar de hemel ging (Hemelvaartsdag). Weer tien dagen later wordt in kerken gevierd dat God de Heilige Geest heeft ‘uitgestort’ over de gelovigen die zonder hun leraar Jezus op aarde waren gebleven.

Begin vorige eeuw vonden er overal ter wereld opnieuw ‘uitstortingen’ van de Heilige Geest plaats. Gelovigen stortten tijdens speciale manifestaties ter aarde, lachend, huilend, of ‘genazen’ mensen van hun kwalen.

Bijvoorbeeld in een kerk in Los Angeles, waar dominee Seymour in het betreffende kerkblad verslag van deed. Via dit kerkblaadje ging de stroming als het ware ‘viral’: een jaar later werd in Amsterdam de eerste Nederlandse pinkstergemeente opgericht.

Aanvankelijk zagen andere Nederlandse christenen hen als sekte en moesten ze er weinig van hebben, maar in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw werd de kerk alsnog een massabeweging, met grote manifestaties op onder andere het Malieveld. Inmiddels zijn er in Nederland zeker honderdduizend pinksterchristenen, maar heeft de beweging ook grote invloed op het geloofsleven van honderdduizenden andere gelovigen.

In de Bijbel (Handelingen 2:1-13) staat het eerste Pinksterfeest beschreven. Alle gelovigen waren bij elkaar gekomen in Jeruzalem, toen uit de hemel het geluid van een hevige windvlaag te horen was, dat het huis waarin ze zich bevonden geheel vervulde. Op de hoofden van de gelovigen waren volgens dit verhaal een soort vlammen te zien. Ze begonnen vervolgens op luide toon in allerlei vreemde talen te spreken. Zo luid, dat de buren even kwamen kijken of het allemaal wel goed ging. “Ze zullen wel dronken zijn,” zeiden sommige buren spottend.

Sinds dat eerste Pinksterfeest blijven er verhalen de rondte doen over dit soort wonderbaarlijke gebeurtenissen. In Pinksterkerkdiensten kun je mensen zien lachen, vallen, rollen en krijsen. Gelovigen spreken daarnaast soms van vreemde geur- en smaaksensaties, of - in incidentele gevallen - van gouden vullingen in je mond of goudstof in je bijbel. Minder uitzonderlijk is het fenomeen tongentaal, dat ook in de documentaire te zien is. Het is een niet-menselijke taal, die alleen voor een select groepje gelovigen (die over de gave van het vertalen beschikken) te verstaan is. Deze woorden - in gewone oren bizar gebrabbel - worden vaak als woorden van God begrepen, zogenoemde profetieën.

Een andere veelvoorkomende praktijk (met name in Afrika en Latijns-Amerika, maar tegenwoordig ook steeds meer in Nederland en Europa) is die van ‘bevrijding’ van allerlei demonische bindingen. Gelovigen schreeuwen het tijdens dit soort sessies soms uit, vallen voorover of rollen over de grond.

Weer anderen hebben de gave van genezing ontvangen, waarbij door gebed mensen van allerlei ziektes kunnen worden genezen.

De meeste pinksterchristenen zien al dit soort ‘tekenen en wonderen’ als voortekenen van de terugkeer van Jezus naar de aarde. Hoe meer van dit soort tekenen, hoe sneller de wederkomst, is vaak de gedachte.

Traditionele protestanten zien het geloof als een ‘stellig weten’ en een ‘vast vertrouwen’ in wat je niet kunt zien, traditionele katholieken spreken over het ‘mysterie’ van het geloof. Pinksterkerken danken veel van hun aantrekkingskracht aan de belofte dat je God ook echt kunt ervaren in het hier en het nu.

Een ander verschil is de manier waarop de kerk bestuurd wordt. Bij katholieke christenen staat de paus in Rome aan het hoofd van de kerk. Zijn besluiten worden door kerken overal ter wereld uitgevoerd. Vijfhonderd jaar geleden kwam een Duitse monnik - Maarten Luther - daartegen in opstand. Volgens hem was elke gelovige een priester die direct met God in contact kon staan. Deze opstand was het begin van wat we nu de protestantse kerk noemen - hervormden, gereformeerden, evangelischen en alles daar tussenin. Maar al gauw werden ook protestantse kerken instituten, met eigen regels en gezagsdragers.

Pinksterkerken zijn wars van kerkelijke regels en structuren, die volgens gelovigen de Heilige Geest alleen maar in de weg zitten. En dus richten ze overal ter wereld hun eigen kerken op, elke generatie opnieuw. Vaak staat een zogenoemde ‘apostel’ aan het roer van zulke kerken: charismatische jonge mannen die door hun enthousiasme een groep gelovigen aan weet te spreken.

Deze kerken zijn de status van merkwaardige, marginale sekte binnen het christendom inmiddels flink ontgroeid. In Afrika, Latijns Amerika en Zuid-Oost Azië zijn de afgelopen decennia duizenden kerken en kerkjes ontstaan. Maar ook in Europa en Noord-Amerika blijven de kerken in omvang groeien. In verschillende Nederlandse steden zijn de afgelopen jaren succesvolle nieuwe pinksterkerken gelanceerd - met namen als Jong en Vrij, Hillsong, Vineyard, House of Heroes en Thousand Hills. Ze zitten vol met jonge mensen.

Ook Donald Trump is fan, en laat zich geregeld filmen en fotograferen met bekende voorgangers uit die wereld. Zo was voorganger Paula White een van de voorgangers die hem inzegende bij zijn inauguratie. Zij noemt zich Trump’s persoonlijke geestelijke adviseur. Veel Amerikaanse pinksterchristenen zien in Trump een door God zelf gezonden leider, die het land terugbrengt tot haar christelijke wortels, bijvoorbeeld door het aanstellen van conservatieve rechters die de wetgeving rond abortus terugdringen. 81% van de Amerikaanse ‘evangelicals’, waar de pinksterchristenen onder vallen, stemde om deze redenen op Trump.

Daarmee is de pinksterbeweging van de marge in het midden van de macht beland.

De verhuizing van de Amerikaanse ambassade, deze week in het nieuws, werd door sommigen als voorteken van Jezus’ terugkeer op aarde gezien.

Daar is niet echt eenduidig antwoord op. Tegenover elk schandaal staan honderden kerken die van grote betekenis zijn voor de gelovigen zelf en de steden waar ze in zijn gevestigd. Zo zetten pinksterchristenen zich van oudsher in voor bijvoorbeeld het bestrijden van armoede. Ook staan de kerken bekend om hun toegankelijkheid, in het bijzonder voor psychologisch kwetsbare mensen. Gelovigen ervaren hun entree in een pinkstergemeente vaak als een warm bad, en de boodschap dat ze Gods liefde in het hier en nu kunnen ervaren kan mensen mentaal sterker maken.

Wel komen er steeds meer verhalen naar buiten van mensen die zeggen financiële of psychische schade te hebben ondervonden door hun lidmaatschap van een pinksterkerk. Ze spreken bijvoorbeeld over manipulatie door het leiderschap, waardoor ze grote sommen geld aan de kerk hebben overgemaakt, of zich zo voor de kerk hebben ingespannen dat ze als het ware vrijwillig worden uitgebuit.

De harde kant van de pinksterboodschap is bovendien dat als de manifestaties van de Heilige Geest bij jou uitblijven, je de oorzaak bij jezelf moet zoeken. Wie niet genezen wordt, heeft bijvoorbeeld te weinig geloof. En wie ondanks trouwe kerkgang depressief blijft, stelt zich te weinig open voor Gods liefde. Als je dat maar vaak genoeg te horen krijgt, kan dat psychologisch ontwrichtend zijn.

In Zondagskinderen is te zien hoe een man op straat wordt genezen, en wordt gezegd dat mensen zelfs via Facebook Messenger beter kunnen worden gemaakt met de kracht van God. Misschien heb je zelf last van een kwaaltje of iets ergers – is het dan een slim idee om voor je te laten bidden in een Pinksterkerk?

Er zijn kerken die verstandig met het bidden voor zieken omspringen. In die kerken zal je als eerste worden verteld dat je gewoon naar de dokter moet als je ziek bent, en dat gebed dat nooit kan vervangen. Als je vermindering van je klachten ervaart, zullen ze je vertellen om ermee naar een dokter te gaan, zodat die het vermeende wonder kan bevestigen.

In andere Pinksterkerken moeten ze niets van dit soort scrupules hebben. Dit kan gevaarlijk zijn, omdat het kan betekenen dat patiënten hierdoor zorg gaan mijden die ze nodig hebben voor hun herstel. Omdat pijn een subjectieve ervaring is met een sterk psychologische component, is een verbetering van klachten op korte termijn zeker niet uitgesloten. Maar echte wonderen, daarvoor ontbreekt vaak iedere vorm van bewijs.

De Rooms-Katholieke kerk pakt dit anders aan: als je - bijvoorbeeld op bedevaart in Lourdes - op wonderbaarlijke wijze wordt genezen, dan wordt dit vervolgens uitgebreid en over een lange periode onderzocht. Pas als de experts van het kerkelijk bureau het met elkaar eens zijn kan een bisschop een gebeurtenis officieel tot een ‘wonder’ bestempelen.

Hoewel er honderdduizenden pelgrims per jaar in hoop op genezing naar Lourdes afreizen, hebben de afgelopen 150 jaar slechts een kleine 70 van dit soort getuigenissen na het onderzoek het stempel ‘wonder’ van de kerk gekregen.

Zonder zulke controle ligt bedrog extra snel op de loer. De Britse tv-maker Derren Brown toont in zijn documentaire Miracles for Sale aan hoe een gewone Britse scubaduikinstructeur in Amerika een praktijk als gebedsgenezer kan beginnen. Door het toepassen van tal van psychologische trucs kan hij een publiek van zijn kunsten overtuigen en bovendien laten getuigen dat ze door hem zijn genezen. De docu laat zien hoe gemakkelijk mensen middels hypnose in een toestand van massa-hysterie te brengen zijn.

Zondagskinderen laat zien dat achter dit alles wel degelijk goede bedoelingen schuil gaan. En dat gelovigen zeker ook gebaat zijn bij wat ze in Pinksterkerken aantreffen. Zeker op de korte termijn kan dit het verschil maken tussen een depressie en een gezond en vrolijk leven met leuke mensen om je heen.

In een wereld van ieder voor zich is de Pinkstergod er voor ons allen, en het verbaast dan ook niet dat dit geloof ook nu nog veel jonge mensen voor zich weet te winnen. Voor hen valt te hopen dat de kerk de meer manipulatieve en sektarische trekken snel van zich af weet te schudden.