Engeland wordt overspoeld door een golf van racisme na de Brexit

Dit artikel verscheen eerder op VICE UK.

Het duurde een paar dagen voor Shafiqul Islam de brief opende. Er komt sowieso weinig interessants meer binnen via de post. Shafiqul had de witte envelop — iets van een bank of een rekening, dacht hij — opzij gelegd, op de stapel met post voor zijn restaurant Bindi. Ik lees 'm wel een keertje op een rustige zondagavond, dacht hij.

Nu is het zondagavond en Shafiqul zit in het kantoor boven zijn restaurant in Newcastle, dat hij al vijftien jaar zelf runt. Hij opent de envelop met een briefopener. In de envelop zit een opgevouwen kopie van de menukaart. Hij krabt op zijn hoofd, vouwt de kopie open en ziet dat iemand er "MOSLIMS ZIJN ZWIJNEN!" op geschreven heeft.

Groot-Brittanië is veranderd na het referendum. Nadat we op 23 juni mochten stemmen over ons EU-lidmaatschap lijken de haatsluizen af en toe vol open te staan. In Tunbridge Wells hebben mensen anoniem brieven verstuurd waarin ze de Poolse ontvangers oproepen "om op te kankeren naar Polen." Bij een Duitse vrouw is hondenpoep tegen haar voordeur gesmeten - ze kreeg van haar buren te horen dat ze daar niet meer welkom is. Een Brits-Aziatische moeder in Manchester werd aangevallen door een man toen ze haar kind naar school bracht. De man zei: "Ik heb gestemd dat jij weg moet, dus wat doe je hier nog?"

Het is verleidelijk om dit af te doen als op zichzelf staande incidenten, maar het bewijs is meer dan anekdotisch. In de week voor en de week na het referendum zijn meer dan drieduizend haatmisdrijven gemeld bij de politie, een toename van 42 procent ten opzichte van dezelfde periode het jaar ervoor. Mark Hamilton, hoofd van de National Police Chiefs' Council, beschrijft de toename als "waarschijnlijk de ergste piek" ooit gemeten. Hij twijfelt er niet aan dat het aan het referendum ligt. "Voor sommige mensen was dat een reden om zich racistisch of discriminerend te gedragen," vertelde hij TheGuardian. "We kunnen de uitslag van het referendum niet los zien van de toename in gemelde haatmisdrijven."

Het is verleidelijk om Groot-Brittanië te zien als een tolerant land. Zanger Sam Smith werd uitgelachen toen hij afgelopen januari op Twitter zei dat hij geschokt was nadat een vriend van hem in Londen racistisch bejegend was. Zijn reactie was misschien naïef, maar reflecteert een breedgedragen sentiment, namelijk dat racisme nog wel bestaat, maar dat de tijd van openlijk racisme en openlijke xenofobie achter ons ligt. Maar als je op straat luistert naar mensen en hun racistische uitlatingen, is die instelling ontstellend naïef te noemen. Als je door de oppervlakte van politieke correctheid heen prikt, zijn opvattingen over ras in het VK dan eigenlijk wel veranderd?

Priska Komaromi was een van de mensen achter het twitteraccountPostRefRacism. Ze vertelde me dat de retoriek tijdens de campagne voor het referendum, en tijdens de overwinning van het Leave-kamp, de weg vrijgemaakt heeft voor discriminatie. "Mensen voelden zich aangemoedigd en hadden het idee dat meer dan de helft van het land hun racistische ideeën deelde," zei ze. Natasha Blank, mede-oprichter van deWorrying Signs-groep die meldingen van misbruik op Facebook verzamelde, is het daarmee eens: "Ik denk niet dat racisme iets nieuws is, maar mensen denken nu dat het halve land het met ze eens is."

Een gezamenlijk analyse van incidenten lijkt deze stelling te ondersteunen. Komaromi werkte samen met Worrying Signs, deiStreetWatch-campagne en het Institute of Race Relations omeen rapport op te stellen over de toename van racistisch en xenofoob gedrag na het referendum. Uit haar analyse van 636 individuele meldingen van een haatmisdrijf bleek dat daders in 51 procent van de gevallen specifiek verwezen naar het referendum. Een typisch voorbeeld is een blanke man van middelbare leeftijd die op de dag na het referendum een bar binnen loopt en tegen een jonge Brits-Aziatische vrouw zegt: "We hebben ervoor gekozen om Europa te verlaten maar we hadden ervoor moeten kiezen om jullie er allemaal uit te trappen. Jullie zullen nooit echt Brits zijn."

Het incident was ook op een andere manier typisch. Het rapport keek ook naar de etniciteit van slachtoffers. Dat bleken vooral zwarte mensen van buiten Europa, Aziaten en etnische minderheden te zijn. Er is geen reden om aan te nemen dat meer dan een kleine minderheid van de Leave-stemmers haatmisdrijven hebben gepleegd. Toch lijkt het erop dat sommige stemmers geloofden dat de uitslag van het referendum een boodschap had, namelijk dat het een protest was tegen elke vorm van immigratie. Dit denkbeeld wordt geïllustreerd door een Brexit-stemmer die in Essex op de foto gezet is met een shirt met daarop de slogan: "Yes! We hebben gewonnen! Stuur ze nu maar terug."

Ik zoek contact met Caroline Donnelly nadat ik op Facebook naar berichten over de Brexit en immigratie heb gezocht. Haar tijdlijn is een mix van artikelen over Brexit, immigratie en anti-Islamitische memes. Ik stuur haar een privébericht met de vraag of ik eens met haar kan praten over haar ideeën over wat er met immigranten zou moeten gebeuren na het referendum. Ze stuurt me meteen een beleefde reactie terug. "Ik spreek graag met je af," zegt ze. "Het is iets dat ik heel belangrijk vind."

De volgende dag bel ik met haar. Donnelly vertelt me dat ze vijftig jaar oud is en in Cumbernauld woont in de buurt van Glasgow in Schotland. Immigratie, zo zegt ze, is geen groot probleem in haar regio. Maar ze is bezorgd over de impact van immigratie op overheidsdiensten in heel Groot-Brittannië, op het zorgstelsel, het onderwijs en de woningmarkt, en wat ze "het Moslimprobleem" noemt.

"Er zijn tegenwoordig te veel mensen in Groot-Brittannië, en in delen van Engeland waan je je in het Midden-Oosten," zegt ze. Ik vraag wat ze van recente aanvallen op immigranten vindt. "Ik denk niet dat het juist is voor mensen om het heft in eigen hand te nemen."

Volgens Donnelly was het referendum een oordeel over immigratie. "Ik wil dat de grenzen meteen dicht gaan," zegt ze. "Ze zeggen, 'We moeten rekening houden met de gezamenlijke markt'. Sorry hoor, maar daar hebben we niet over gestemd. We hebben 'Leave' gestemd, we willen dat de grenzen volledig dicht gaan. Als dat gebeurt is dan moeten we massadeportaties van criminelen, van mensen die aan groepsverkrachtingen doen, organiseren. Gewone, hardwerkende mensen mogen blijven. Dat is prima. Maar ik zie wel graag massadeportaties, en niet alleen binnen de EU maar ook buiten de EU. We moeten de controle weer in eigen handen nemen en luisteren naar wat de mensen zeggen."

Ik vraag haar wie ze denkt dat er baat heeft bij massadeportaties. "Er is een enorm probleem met kinderlokkers en — laten we het beestje bij de naam noemen — het merendeel daarvan zijn Moslims," zegt ze. "Er zijn honderdduizenden van hun mee bezig." Ik onderbreek haar om te checken of ik het goed begrepen heb. Honderdduizenden? "Ik heb er veel over gelezen," zegt ze. "Natuurlijk is dat slechts mijn eigen mening, ik weet het niet precies zeker. Maar wat we nu zien is slechts het topje van de ijsberg. Ja, ik geloof dat het probleem veel en veel groter is dan ze ons willen laten geloven."

We kletsen nog wat en dan bedank ik haar voor haar tijd. "Ik heb geen hakenkruizen in mijn huis hoor," verzekert ze me, lachend, net voor we afscheid nemen. De volgende dag post ze een bericht op haar Facebook over ons gesprek: "Ik zie ernaar uit om te zien of hij mijn ideeën neerzet als zorgen voor het VK, of dat hij me neerzet als een 'extreem rechtse nazi' lol. De tijd zal het leren." Een paar uur later post ze: "ER BESTAAT NIET ZOIETS ALS EEN BRITSE MOSLIM. ER BESTAAN ALLEEN MOSLIMVARKENS."

Onze ideeën over ras en racisme komen niet tot stand in een vacuüm. In 2012 zette Theresa May, toen staatssecretaris en nu premier, haar doel uiteen om "een echt vijandig milieu" te creëren "voor illegale immigratie." Een jaar later zette het Britse Home Office — het overheidsdepartement voor immigratie, veiligheid en politie — zes bussen in met boodschappen erop voor illegale immigranten: "Ga naar huis of je wordt opgepakt." Liz Feteke, directeur van het Institute of Race Relations, zei onlangs: "Als een 'vijandig milieu' al door de politiek wordt ingebed, dan kan het niet verbazen dat het ook wortel schiet in de cultuur." Priska Komaromi schreef in haar rapport dat bij ongeveer een kwart van de gemelde incidenten de campagnetermen "go home" of "leave" zijn gebruikt.

Carl Miller is onderzoekshoofd van het Centrum voor Analyse van Social Media bij Demos. Hij heeft onlangs onderzoek gedaan naar Twitter-updates tijdens het referendum. Daaruit bleek Twitteraars het tijdens het referendum vooral over immigratie hadden. Er was ook een piek in het aantal xenofobische uitspraken. Tussen 19 juni en 1 juli zijn er 16.151 xenofobische of anti-immigratietweets gedaan, de meeste op de dag van het referendum zelf.

Tegelijkertijd werd Twitter ook door slachtoffers van mishandeling gebruikt om hun ervaringen te delen, zoals ook benadrukt werd door de PostRefRacism-campagne. Tussen 25 en 29 juni werden er 2.413 meldingen gedaan op het platform. "Over de gehele linie kunnen we concluderen dat haatmisdrijven, of het nou om xenofobie of om moslimhaat gaat, verbonden zijn aan gebeurtenissen, zoals Brexit of terroristische aanslagen. Er is vaak een sterke stijging en meestal daalt het dan weer in de dagen of weken daarna."

Politiecijfers suggereren dat de groei in gemelde haatmisdrijven na het referendum nu aan het krimpen is. In de praktijk is het moeilijk om te zeggen wat dit betekent. Alom wordt aangenomen dat het ware aantal incidenten veel hoger is dan het aantal meldingen. Er wordt ook gesuggereerd dat de groei in het aantal gemelde incidenten de afgelopen weken komt doordat steeds meer slachtoffers melding maken, omdat het probleem van anti-immigratie steeds meer aandacht krijgt. Als het aantal incidenten daalt, hoe weten we dan wanneer het weer stijgt? De omstandigheden die een stortvloed aan haat veroorzaken kunnen zich plotseling voordoen. Maar houdingen veranderen duurt veel langer.

Voor Shafiqul Islam, eigenaar van restaurant Bindi in Newcastle, was de bekladde menukaart niet zijn eerste ervaring met racisme. "Jaren geleden had ik het al eens meegemaakt, maar sinds het referendum over de EU is het weer begonnen," vertelde hij me. Het gebeurt nu frequenter. Zijn medewerkers hebben zogenaamd lollige en overduidelijk hatelijke telefoontjes gekregen. Twee weken na het referendum, toen hij het centrum van Newcastle bezocht met zijn gezin, riepen vier mannen racistisch dingen naar hem en noemden ze hem en zijn familie "paki's".

"Ik ben niet eens Pakistaans, snap je?" zei hij. "We zijn allemaal hier in dit land geboren. Hoe kunnen ze nou beweren dat wij er niet bijhoren?"