Wat ik leerde door met mijn patiënten over hun seksleven te praten

Ik ben klinisch psycholoog en werk al een aantal jaar in een medisch centrum. Mijn patiënten lijden aan een breed scala van angststoornissen, maar het valt me op dat veel van deze angsten op de een of andere manier verbonden zijn aan seksualiteit.

Sommigen van hen zouden er nooit met me over durven praten, maar voor veel van hen is het onderwerp van cruciaal belang en zo nauw verbonden met hun problemen, dat ze het niet zomaar kunnen negeren. Ik ben altijd verrast door het grote aantal seksuele problemen waar mensen tegenwoordig mee te maken hebben, en de psychologische effecten die deze problemen kunnen veroorzaken. We leven in een wereld vol porno, waarin het lichaam geseksualiseerd wordt en de druk om te presteren groot is; een gevolg daarvan is dat veel jonge mensen problemen ondervinden met hun eigen libido.

Zoals G., een 26-jarige patiënt van me. "Ik had een vrij saai seksleven, totdat ik M. ontmoette," vertelde ze me. "Ik was 23 en hij was 35. Ik was helemaal weg van hem en in het begin hadden we geweldige seks. Maar toen begon hij steeds dwingender te worden op seksueel gebied. Zo dwong hij me bijvoorbeeld anale seks te hebben, waarbij ik dan speciaal ondergoed aan moest doen – ondergoed dat ik zelf nooit zou uitkiezen. Ik deed het maar, omdat ik verliefd was en hem niet kwijt wilde raken. Ik had niet door dat ik hem ondertussen toestemming gaf onze hele seksuele relatie op te bouwen en te definiëren, enkel en alleen op zijn wensen gebaseerd."

Nu het zes maanden uit is tussen mijn patiënt en deze man, gaat ze door een identiteitscrisis heen. Als je alleen maar de wensen van je partner probeert te vervullen, en als je helemaal geen grenzen voor jezelf stelt, dan heb je geen zicht meer op wat jijzelf wel en niet wil. We hadden de seksuele ervaringen van G. al tijdens een aantal sessies besproken, toen ze zei: "Eerst dacht ik dat het prima met me ging, dat ik gewoon nieuwe dingen aan het uitproberen was. Maar hoe langer het bezig was, hoe meer ik me realiseerde dat dit niet goed voor me was. Uiteindelijk ging ik weg, omdat ik eindelijk inzag dat ik al die dingen alleen maar deed om ervoor te zorgen dat hij niet bij me weg zou gaan voor een ander meisje, iemand die wel bereid was dingen te doen waar ik geen trek in had."

De maatschappelijke druk om te presteren in bed kan ervoor zorgen dat seks in een wedstrijd om succes verandert. Als je ten koste van alles alleen maar gefocust bent op het bevredigen van je partner om jezelf onvervangbaar te maken, is het makkelijk om uit het oog te verliezen wie jijzelf bent.

Zoals je je misschien wel kunt voorstellen, doen de mannen in mijn praktijk het niet veel beter. F., 24 jaar, oogde heel fragiel toen hij me toevertrouwde dat zijn seksleven naar eigen zeggen een regelrechte ramp is. "Ik heb een paar seksuele ervaringen gehad en het was elke keer afschuwelijk. Ik blijf me maar voorstellen hoe zo'n meisje toch nooit klaar zal komen, dat ik slaapverwekkend ben, dat ik haar niet op de goede plekken aanraak, of juist op alle verkeerde plekken." Hij kan deze eindeloze stroom aan gedachten tijdens de seks maar niet voorkomen, al sinds de eerste keer dat hij seks had, vijf jaar geleden. Dit geeft de kern van faalangst goed weer. Faalangst kan er goed inhakken bij jonge mensen die een plekje proberen te veroveren op de werkvloer en in hun sociale levens, maar ook in bed. In het geval van G. en F. zei ik dat ze meer op zichzelf gefocust moesten zijn. Alhoewel het in de kern goed is om aandacht te besteden aan de verwachtingen van anderen, is het niet nodig om dat in extreme mate te doen. Onze seksualiteit is niet iets wat we zomaar weg kunnen geven. Je kunt het beter beschouwen als een soort tuin waar twee of meer mensen voor moeten zorgen. Als je iemand iets wil geven in de hoop dat ze je daarna aardig zullen vinden, bak dan gewoon een taart voor ze.

Een ander probleem dat vaak voorbijkomt in mijn praktijk is niet de kwaliteit van het presteren zelf, maar eerder het totale gebrek aan seks. H., 29 jaar, is momenteel vier jaar samen met zijn vriend en heeft de laatste paar maanden geen zin in seks gehad. Dat was voornamelijk de reden voor zijn eerste consultatie. "Ik houd van m'n vriend," vertelde hij me. "We zijn heel gelukkig samen, we zorgen voor elkaar en we vinden het fijn om samen tijd door te brengen. Ik denk dat we samen gelukkig zijn, en ik heb ook niet de behoefte om vreemd te gaan."

Als ik hem hoor praten, heb ik het idee dat het probleem vooral van buitenaf komt. "Ik durf m'n vrienden niet te vertellen dat we al een paar weken geen seks hebben gehad, en dat we er gewoon niet zoveel interesse in hebben. Ik heb het ze een of twee keer geprobeerd te vertellen, en ze geven altijd hetzelfde antwoord: ze stellen trio's voor, of zeggen dat we speeltjes moeten gebruiken of aan rollenspellen moeten doen – alsof niet seksen een soort ziekte is."

H. is van zijn eigen partner niet vervreemd, maar sociaal gezien is hij dat wel. Van wat ik heb begrepen is zijn vriend zeer begripvol; mogelijk ziet hij het als een fase in hun relatie. In die context is het geen serieus probleem – een relatie is niet alleen gebaseerd op het aantal keren dat je seks hebt. Maar H. voelt zich schuldig en heeft het idee dat hij de realiteit voor zijn vrienden verborgen moet houden. Hij kwam echter snel over zijn angsten heen, door zich te focussen op de kwaliteit van zijn relatie. Het gebrek aan lust zorgt voor problemen, maar het gebrek aan kansen om seks te hebben doet dat ook. Ongeveer een derde van mijn cliënten bestaat uit mensen die op seksueel gebied vergeten worden. R. bijvoorbeeld, is een vrouw van 26 jaar die zich in een vrij afgesloten sociale en professionele omgeving bevindt, met een beperkte vrienden- en kennissenkring. Na een ontelbare keren teleurgesteld te zijn door online dating, heeft ze het helemaal gehad. "Op de zeldzame momenten dat ik uitga, kom ik wel eens mannen tegen die ik leuk vind, maar ze blijken altijd homo of bezet te zijn." Nog erger vindt ze het gevoel dat ze nooit gekozen of opgemerkt wordt, waardoor ze het idee heeft dat ze een mislukkeling is. Afgezien van de one night stands die ze af en toe had op de universiteit, is het vier jaar geleden dat ze seks met iemand heeft gehad.

"Ik maakte me nooit zoveel zorgen om de toekomst van mijn liefdesleven," vertelde ze me. "Maar elke keer dat ik echt zin had in seks, realiseerde ik me dat ik niemand heb om het mee te doen. Ik voelde me zo waardeloos." Afwijzingen op liefdesgebied zijn altijd lastig, maar structurele, seksuele afwijzing en de eenzaamheid die daaruit volgt kunnen ons ook diep raken. Die afwijzingen kunnen op psychologisch vlak een gewelddadige boodschap afgeven – als in: "Jouw lichaam verdient het niet om zich voort te planten."

Die pijn is universeel, iets wat mijn mannelijke patiënt A. kan bevestigen. Hij is 28 jaar, opgegroeid in een erg mannelijke omgeving en vertelde me over – wat hij beschouwt als – zijn mislukte pogingen om contact te maken met vrouwen. "Mijn collega's hebben vriendinnetjes of one night stands, maar ze hebben in elk geval iets. Ik weet gewoon dat ik, elke keer dat ik afgewezen word, daar totaal niet sterker uitkom – ik word alleen maar banger om nog een poging te doen." Seksuele eenzaamheid is niet alleen frustrerend voor het individu dat het doormaakt, maar het verandert ook hoe we bekeken worden door onze vrienden, familie en andere mensen die de toch al aanwezige, persoonlijke schaamte alleen nog maar erger maken.

Wat zeg je dan in zo'n geval? Soms vrij weinig. Seksuele druk en seksuele competitie maken deel uit van jong zijn. Ik adviseer patiënten die dit soort schaamte en angsten doormaken altijd om hun aandacht op henzelf en hun persoonlijke ontwikkeling te richten. De mening van de wereld daarbuiten zal toch niet veranderen; wat wel moet veranderen, is hoe de persoon in kwestie met de situatie omgaat. We moeten mensen de wapens geven die ze nodig hebben om met de publieke opinie om te kunnen gaan. Tijdens onze sessies probeer ik de schade die is aangericht ongedaan te maken, en nieuwe dynamieken te creëren om zo een plekje in de patiënt te vinden, waar hij of zij in vrede met zichzelf kan leven. Als deze jonge mensen me benaderen, zie ik de sterke grip die bepaalde culturele en sociale fenomenen op hen hebben, waar ik overigens heel verdrietig van word. Seksualiteit, een natuurlijk en schitterend iets, wordt ontdaan van zijn spontaniteit en moet vervolgens aan allerlei regeltjes voldoen, die elkaar ook nog eens tegenspreken. Deze regels adviseren op een heel paradoxale manier dat we relaxed en open moeten zijn, en "naar onszelf moeten luisteren," terwijl we ondertussen wel maandelijks met minstens drie mensen het bed moeten delen en vier standjes per nacht moeten uitproberen.

De mensen die ik spreek verliezen hun eigen inbreng in hun seksualiteit of relatie, en wanneer dat gebeurt, kan ik alleen maar concluderen wat ik in veel andere situaties ook zou concluderen: je moet constant bij jezelf nagaan wat jijzelf wil, wat jouw eigen wensen zijn. Dat is waar je comfort met je eigen seksleven begint en eindigt – en dat geldt eigenlijk ook voor je leven in het algemeen. Weten wat je wel en niet wil is een van de meest sexy eigenschappen.

De patiënten van dr. Colbert hebben allen toestemming gegeven om anoniem in dit artikel beschreven te worden.