Wat gebeurt er als Trump verliest maar de verkiezingsuitslag niet erkent?

Tijdens het laatste presidentiële debat zei Donald Trump tegen moderator Chris Wallace dat hij niet automatisch de uitslag zal erkennen als hij de verkiezingen verliest. "Ik hou je nog even in spanning, oké?" zei hij.

Zoals Wallace al tegen Trump zei, is het in Amerika gebruikelijk om gewoon je verlies te slikken en de verkiezingsuitslagen te respecteren. Verliezers roepen altijd hoe belangrijk en geweldig het democratisch proces is – zelfs als ze maar op het nippertje verliezen, zoals Al Gore, of als ze in hetzelfde schuitje zitten als Dick Tuck (ja, dat is echt z'n naam) die toen hij in 1966 niet werd verkozen tot senator van Californië, grapte: "De kiezers hebben gesproken, de klootzakken."

Heeft iemand weleens geweigerd om een verkiezingsuitslag te erkennen, en wat zou er gebeuren als iemand dat deed? Om antwoord te krijgen op die vragen, belde ik met James McCann, een politicoloog aan de Purdue University die gespecialiseerd is in concessiespeeches – de speech die de verliezende kandidaat geeft nadat de verkiezingsuitslag bekend wordt waarin hij de winnaar erkent – en vergelijkende politiek.

VICE: Is er ooit een belangrijke Amerikaanse presidentskandidaat geweest die de uitslag niet erkende nadat hij de verkiezingen verloor?
James McCann: Nee. De concessie wordt altijd gedaan, maar de kandidaten maken wel bepaalde keuzes in de manier waarop ze een concessiespeech geven. Dus een manier om dat te doen is bijvoorbeeld zoals Al Gore [die George W. Bush wel belde om hem als winnaar te erkennen, maar geen openbare toespraak gaf, red.]. Zelfs als er iets ongebruikelijks gebeurt, toon je een soort gemeenschapszin door de uitslag te erkennen en publiekelijk het belang van de democratie te erkennen – zelfs als er onregelmatigheden waren of er rare dingen gebeurden tijdens de verkiezingen en het tellen van de stemmen. Anderen gebruiken de concessiespeech om alvast vooruit te kijken naar een volgende verkiezing, en zeggen dingen als: "Ja, ik erken dat we verloren hebben, maar de strijd gaat door. Onze ideeën zullen niet verloren gaan. Onze tijd komt nog." Dat soort dingen. En dat is ook begrijpelijk. Dit zijn mensen die van politiek hun carrière hebben gemaakt. En dan ben je altijd bezig met de volgende stap.

Maar Trump is geen carrièrepoliticus. Hij heeft nog nooit een openbare functie bekleed.
In Trumps geval weet ik niet wat zijn volgende stap zou zijn. Hij heeft niet die prikkel om grootmoedig te zijn. Als hij zegt dat dit een eenmalig iets is en hij nooit meer een gooi naar het presidentschap gaat doen, maar zichzelf wel wil positioneren voor een andere professionele activiteit, zoals een nieuw medianetwerk opzetten dat kan concurreren met Fox News, dan heeft hij juist een reden om zich recalcitrant op te stellen.

Wat gebeurt er als hij de uitslag gewoonweg niet erkent of zegt dat er met de stemmen gesjoemeld is?
Stel dat hij beweert dat er sprake is van verkiezingsfraude of onregelmatigheden in de stemmen of spionage of iets dergelijks. Als dat zijn argument is, dan hangt daar een zware bewijslast aan. Je kan dat niet zomaar roepen. Je hebt bewijs nodig als je overtuigend wil zijn.

Als iemand die verkiezingswaarnemer is geweest en bekend is met het systeem hier in Amerika, kan ik je vertellen dat het knap lastig is om grootschalige verkiezingsfraude te plegen. Ons stemsysteem is zo gefragmenteerd. Het stemproces gebeurt uiteindelijk vooral op lokaal niveau. Daar kunnen allerlei fouten in sluipen: een kiezer kan bijvoorbeeld per ongeluk een stem uitbrengen op een kandidaat die hij of zij niet wil. Maar ik kan me niet echt systematische fraude voorstellen.

Zou Trump de kiesraad kunnen aanklagen, en zou dat het proces vertragen?
Hij zou een rechtszaak kunnen aanspannen – bij welke rechtbank dat dan moet hangt af van de aard van de aanklacht. Je kan overal wel een rechtszaak van maken. Als Trump op verschillende punten advocaten erbij wil halen en als hij genoeg geld heeft om veel gerechtelijke stappen te ondernemen, dan kan dat aardig wat uitdagingen opleveren. Maar uiteindelijk heb je altijd bewijs nodig. Hij is dit nu al min of meer aan het uitvechten in het publieke debat. Hij claimt dat de hele wereld tegen hem is, dat de media hem tegenwerkt. Dat is natuurlijk niet iets dat je kan aanvechten bij de rechter. Dat is gewoon een retorische bewering.

Maar ik denk niet dat Trump kan tegenhouden dat de nieuwe president aantreedt. In feite is de electorale stemming de enige die telt. En de kiesmannen [de leden van het Kiescollege dat formeel de president kiest, red.] hebben in principe, op een soort abstract niveau, de vrijheid om te stemmen hoe ze willen. Er is een mogelijkheid voor een rechtszaak, denk ik, als Trump wil twisten over onregelmatigheden bij de selectie van de kiesmannen, of als hij de uitslagen van bepaalde staten in twijfel wil trekken. Het hangt er allemaal vanaf hoe de stemming er uiteindelijk uit gaat zien.

Maar ik betwijfel dat [een weigering van Trump om de uitslag te erkennen] het democratisch proces echt zal verstoren. Het kan wel erg destabiliserend zijn. We hebben al veel onrust gezien, wat brandbommen, dat soort dingen [tijdens deze campagne]. Dus het worstcasescenario zou zijn dat Trump op een heel algemene manier beweert dat er fraude is gepleegd en dat hij bedonderd is en zo mensen aanzet tot geweld en er rellen uitbreken – dan wordt het een probleem voor de openbare orde.

Is de concessiespeech dan niet meer dan een symbolisch gebaar?
Nou, een symbolisch gebaar kan wel belangrijk zijn. Het is net zoiets als American Football-spelers die niet opstaan tijdens het zingen van het volkslied – dat betekent iets, het geeft belangrijke informatie over een mening die ze hebben en mensen praten erover. Maar de erkenning van de verliezer van de democratische normen is een big deal.

Laat ik het zo zeggen: als je een vergelijkende politicoloog bent die de kwaliteit van een nieuwere democratie in het buitenland evalueert, dan is een van de indicators waar je op let of de verliezers hun verlies accepteren, of dat ze druk gaan uitoefenen buiten de formele instituten om. Als je dat laatste ziet, dan is dat een teken dat een democratie aan het veranderen is in iets anders – autoritarisme of een dictatuur of iets dergelijks. Er zit een ceremonieel aspect aan de verkiezingen, dat volgens mij van cruciaal belang is als het gaat om het handhaven van een democratisch systeem, want uiteindelijk moet er een zekere mate van vertrouwen en goede wil zijn, en het vermogen om in je lot te berusten.