De nieuwe generatie dronepiloten zijn verwoede gamers

Een Zweedse Dronepiloot kijkt toe hoe een jongetje zijn game demonstreert. Foto door Lucian Muntean

Tijdens het White House Correspondents' Dinner in 2010 verzocht Barack Obama de Jonas Brothers weg te blijven bij zijn dochters. "Twee woorden: predator drones. Je ziet ze nooit aankomen,"zei hij. Het publiek lachte hysterisch.

In 2010 waren drones nog om te lachen. Tegenwoordig zou eenzelfde grapje van de Amerikaanse president niet meer in zulke goede aarde vallen. Obama heeft inmiddels al acht keer meer drone-aanvallen uitgevoerd dan Bush in zijn hele tijd als president. Er wordt nauwkeurig bijgehouden hoeveel onschuldige burgerslachtoffers er vallen tijdens drone-aanvallen. Daardoor kwamen in 2012 de 'double taps' aan het licht: twee aanvallen, snel na elkaar, om ervoor te zorgen dat vrienden en familie die hun geliefden proberen te redden ook gedood worden.

Ik sprak met regisseur Tonje Hessen Schei, die de documentaire DRONE maakte. In de docu kijkt ze naar hoe dronepiloten worden gerekruteerd via games en onderzoekt ze de relatie tussen het leger en de entertainmentindustrie.

Tonje Hessen Schei

VICE: Hoi Tonje. Waarom wilde je deze documentaire maken?

Tonje Hessen Schei: Ik kreeg het idee voor DRONE toen ik met mijn vorige film Play Again bezig was. Ik volgde een groep tieners in de Verenigde Staten die het grootste gedeelte van hun tijd besteden aan het spelen van games. Ik ontmoette een jongen die met zijn middelbare school was gestopt om – met zijn gameskills – dronepiloot te worden bij het leger.

Doordat ik de impact van games op onze hersenen heb bestudeerd, en ook heb gekeken naar de relaties tussen de entertainmentindustrie en het leger, was ik bezorgd. Toen Obama het droneprogramma invoerde en zonder enige transparantie of verantwoordelijkheid zich in de strijd stortte, besloten we de film te maken.

Je vertelde over dat kind dat met school stopte. Gebeurt dat vaker?

Nou, niet alle dronepiloten zijn gamers, maar een hoop jonge mensen zijn gamers en veel dronepiloten zijn jong. Het Amerikaanse leger gebruikt virtual reality en videogames al langer als een manier om te rekruteren. Ze hebben daarvoor zelfs hun eigen spel ontwikkeld: America's Army. Je voert je gegevens in en begint te spelen. Ze hebben echte geluiden gebruikt en proberen je het gevoel te geven dat je echt in een gevecht zit.

Oh ja, dat spel was behoorlijk populair toch?

Ja, het was eigenlijk bedoeld als rekruteermiddel, maar uiteindelijk speelden negen miljoen mensen het wereldwijd. Gamers kunnen multitasken, inspelen op interfaces op het scherm en hebben goede ooghandcoördinatie. In het begin van het droneprogramma was de training die de piloten kregen minimaal.

De jongen waarop ik mijn verhaal heb gebaseerd werd op zijn negentiende instructeur voor dronepiloten, zonder enige training. Al is dat nu wel veranderd. De dronepiloten die we volgen in de film hebben ongeveer dezelfde verhalen. Ze werden puur toevallig in het droneprogramma geplaatst, omdat er piloten nodig waren. Dus werden ze overal vandaan getrokken.

Is dit buiten Amerika ook gaande?

In de film kijken we naar hoe dit zich naar andere landen verspreidt. We filmen in Zweden en Noorwegen tijdens gameconferenties waar het leger actief bezig is met rekruteren. We zagen daar zelfs kinderen van twaalf.

Hoe ziet zo'n training eruit? Lijkt het veel op een game?

De piloten die we gesproken hebben, dachten allemaal eerst dat het supercool zou zijn omdat ze dachten dat net als gamen zou zijn. Daar hadden ze allemaal een achtergrond in. Maar het werk als dronepiloot kan behoorlijk saai zijn, dus dat was vaak nogal een teleurstelling voor ze. Ze moeten bijvoorbeeld een huis of plek maanden in de gaten houden. Het kan goed dat er dan helemaal niets gebeurt. Dat is een van de dingen die de Amerikaanse luchtmacht moet gaan accepteren: de saaiheid van het dronepilotenbestaan.

Maar er zijn ook verhalen van dronepiloten die gamen terwijl ze aan het werk zijn en hun werkkoptelefoons gebruiken als ze thuis gamen. Toen het leger de software ontwikkelde die ze voor drone-operaties gebruiken, hebben ze bovendien overlegd met mensen in de game-industrie die verstand hadden van hoe jongeren denken, zodat ze aan de hand daarvan de beste interface konden ontwikkelen.

De trailer van DRONE

Hoe dachten de piloten zelf over hun werk?

De piloten die we volgden tijdens de film zijn geen onderdeel van huidige CIA-operaties. Ze hebben wel over Osama Bin Laden gevlogen, maar maakten niet daadwerkelijk deel uit van de operatie. Ze waren het totaal niet eens met de manier waarop het programma vanuit een grondrechtelijk standpunt wordt uitgevoerd. Ze vinden dat de drones ontzettend krachtige wapens zijn die eigenlijk alleen voor observaties zouden moeten worden gebruikt. Je zou het niet moeten gebruiken om mensen te vermoorden. Dat is iets wat we van veel mensen hebben gehoord tijdens de productie: de techniek wordt verkeerd gebruikt. Er zijn serieuze vragen rondom oorlogsmisdaden en over hoe de aanvallen worden uitgevoerd.

Zou je de term 'double-tap' kunnen uitleggen?

Natuurlijk. Het gaat om het uitschakelen van mensen die slachtoffers proberen te redden, in een tweede aanval. Het is verschrikkelijk. Tijdens de productie van de documentaire kwamen we erachter dat het vaak voorkomt. Je hebt dus de eerste aanval, waarna er mensen komen die de slachtoffers ter plaatse proberen te helpen en verzorgen. Dan volgt er een tweede aanval. We hebben verhalen gehoord over slachtoffers die hun redders in nood smeken weg te rennen. Mensen zijn daarom gestopt met het redden van hun geliefden.

Kun je je voorstellen dat je uren moet luisteren naar het geschreeuw en gehuil van je geliefden, maar te bang bent om ze te gaan helpen? Dat is een oorlogsmisdaad. We hebben ook gesproken met het Rode Kruis, waarvan medewerkers volgens een protocol werken waardoor ze zes uur lang niet in een drone-aanvalsgebied mogen komen. Ze zijn er dus zeker van op de hoogte.

Wat is de toekomst van drones in oorlog?

Dit is nog maar het begin. Er zijn landen over de hele wereld met deze technologie bezig. De toekomst is doodeng, vind ik. En het is cruciaal dat we onszelf nu gaan afvragen waar we naartoe gaan.