Rio zit in de lift

De favela Cantagalo (links) en de rijke wijk Ipanema (rechts).

Vanaf Diego Baronio’s balkon heb ik een prachtig uitzicht op Cantagalo, een sloppenwijk in Rio de Janeiro. Het is een wirwar van onafgewerkte rode bakstenen huisjes. Op de daken staan blauwe watertonnen; elektriciteitskabels en waslijnen domineren het beeld. Daarnaast ligt de rijke wijk Ipanema, met één van de populairste stranden van Rio de Janeiro. Je vindt er ook een Best Western-hotel, een Starbucks, Havaianas en opgepompte lijven.

Terwijl men hier doorgaans een berg beklimt of zich met een kabelbaan naar een bergtop laat vervoeren, stapte ik in een lift om Cantagalo te bereiken. Deze lift is in 2010 opgeleverd. Het is een ambitieus project om de favela (sloppenwijk) te verbinden met de rest van de stad.

De lift.

Veel favela’s zijn tegen de heuvels gebouwd. De rijke burgers wonen veelal rond de witte stranden. De overheid probeert de favela’s met het oog op het WK in 2014 en de Olympische Spelen in 2016 te pacificeren, en ze tot veilige gebieden te ontwikkelen. De keuze voor Cantagalo is strategisch geweest, omdat het vlakbij de populaire stranden ligt. Stranden die tijdens het WK voetbal van 2014 en de Olympische Spelen van 2016 druk bezocht zullen worden door sportfans en zonaanbidders.

Het voelt onwennig om in deze voorheen gevaarlijke omgeving te zijn. Tussen de twee favela’s op deze heuvel, Cantagalo en Paváo-Paváozinho, woedde een oorlog. Twee drugsbendes waren er aan de macht. Er waren geregeld schietpartijen en er vielen talloze doden. De inwoners van Ipanema timmerden planken voor hun ramen als beschutting tegen kogels.

In 2009 is de favela gepacificeerd door de vredespolitie (UPP), wat inhoudt dat de UPP aan de macht is in plaats van de drugsbendes. De criminele bazen zijn dood of zitten in de gevangenis. Het imago van Cantagalo is opgevijzeld. “Het is hier veiliger dan in Copacabana en Ipanema,” zegt Diego. “Aan de stranden zijn bijvoorbeeld veel berovingen, en dat komt hier nauwelijks voor.”

Diego op zijn balkon.

De lift is voornamelijk gebouwd voor de inwoners van Cantagalo. Het was voorheen een flinke klim, zo’n zevenhonderd traptreden. “Dat was een probleem als je veel boodschappen mee moest nemen, of ziek of slecht ter been was. Bovendien was de route slecht verlicht en daarmee vooral ’s avonds onveilig.”

Je kunt zien dat de inwoners tevreden zijn, want de liften zien er nog netjes uit. Er is niets vernield en er is geen graffiti gespoten. De liftbediendes worden gerespecteerd. “Ze krijgen soms taart van buurtbewoners als blijk van dank.” De lift is ook bedoeld om toeristen te trekken. Zij houden van mooie uitzichten en de meeste favela’s hebben dat.

Diego geeft af en toe een rondleiding door Cantagalo en zorgt dan dat toeristen respectvol blijven. “Ik begin altijd door te zeggen dat dit geen dierentuin is. Toeristen mogen foto’s maken van mensen, maar ze moeten dat eerst vragen.” Sommige inwoners zijn sceptisch over dit nieuwe bezoek. “Nu komen ze, nu het steeds beter gaat met onze buurt. Toen we in de problemen zaten, deed niemand iets aan de gevaarlijke situatie in Cantagalo.”

Diego wil inwoners juist laten profiteren van de toeristen. Hij is niet van plan om een groot hotel te bouwen. Wel studeert hij toerisme, op kosten van de overheid. “De bus erheen is gratis en de studenten krijgen een maaltijd. Voor sommigen is het de enige goede maaltijd per dag.”

Diego zet daarnaast een bed and breakfast-project op. Veel huisjes in Cantagalo hebben twee kamers en een keuken. Hij wil bewoners voorstellen om één kamer te verhuren als bed and breakfast. Hij laat me een kamer zien met een stapelbed. “Het is een begin. Toeristen zien zo meer dan alleen het beroemde Copacabana. Het is goedkoper dan een hotel en ze hebben een prachtig uitzicht. En de inwoners van Cantagalo verdienen zo op een leuke manier aan hun huis.”

Ik loop steile kronkelweggetjes op. Er zijn veel bouwwerkzaamheden in Cantagalo. Omdat de lift een succes is, wordt er op dit moment een weg aangelegd om de favela nog beter te verbinden met de stad. Net als de lift, zal de weg veel betekenen voor zowel de bewoners als het toerisme. Taxi’s kunnen de wijk dan eindelijk bereiken. Winkels en restaurants hebben nu nog moeite met hun bevoorrading, maar met een auto of bestelbus zal dit sneller gaan. Er kan zo ook nog beter worden ingespeeld op het toerisme. Nu komen toeristen bijvoorbeeld rondkijken en gaan ze vervolgens een hapje eten op de boulevard van Ipanema. Ze zouden dit geld ook in Cantagalo kunnen besteden. Diego en ik eten samen een pastel—een populaire Braziliaanse snack—bij Diego’s favoriete barretje.

Het is opmerkelijk hoe Cantagalo in korte tijd van een gevaarlijke drugswijk is getransformeerd tot een relatief veilige omgeving. De lift heeft een sneeuwbaleffect gehad op ontwikkelingen in de buurt. Bewoners die ik spreek zijn positief over hun toekomst en zijn blij met de kansen die de overheid biedt. Eén probleem: Cantagalo is slechts één van de zevenhonderd favela’s in Rio.

Het kan nog even duren voordat alle probleembuurten van een verbeterde infrastructuur zijn voorzien, en veiligere plekken zullen zijn, maar het begin is er. Het is echter de vraag of de aandacht voor het pacificeren van de favela’s standhoudt als de grote stroom van toeristen na 2016 weer naar huis is.