Hoe het is om in coma te liggen

Stephanie Savage bracht twee jaar geleden haar vakantie door op Sicilië, toen ze een aanhoudend hoestje ontwikkelde. Eerder was ze al gediagnosticeerd met dermatomyositis: een zeldzame spierziekte met symptomen als lichte koorts en ontstoken longen. De medicijnen die ze daarvoor kreeg, onderdrukten ook haar immuunsysteem, en zo liep ze de veteranenziekte op, een zware vorm van longontsteking.

Toen ze terugkwam van vakantie leed Savage aan bloedvergiftiging en kreeg ze meerdere beroertes. Uiteindelijk gleed ze in een zes weken durende coma. Ze zegt dat ze tijdens dat coma dromen had die deels de realiteit leken weer te geven, deels bestonden uit verzonnen scenario's en deels beïnvloed werden door haar eigen gedachten.

Nu, twee jaar later, revalideert Savage nog steeds. Ze lijkt geen geheugenschade te hebben opgelopen. Ze schrijft over haar bijna-doodervaring, zowel op haar blog en in het nieuwste nummer van het tijdschrift Skeptical Inquirer. De observaties van Savage bieden een fascinerende blik op zowel het bewustzijn als bijna-doodervaringen. Ik nam contact met haar op om meer te weten te komen over haar ervaringen.

VICE: Je coma duurde zes weken. Wat weet je nog van die tijd?
Stephanie Savage: Mijn eerste herinnering is van toen ik in de MRI-scanner lag. Ik herinner het me als een stem zonder lichaam. Ik herkende het omdat ik eerder een MRI-scan had gehad. De stem zei: "Houd je adem in, en adem uit." Ik herkende de stem, het was een behoorlijk unieke stem. Ik vroeg me af of het een soort seriemoordenaar was, want het klonk als iets uit een film. De exacte woorden herinner ik me niet meer, maar de stem wel.

Later hoorde ik weer een mannelijke stem, ook weer zonder dat ik een lichaam kon ontdekken dat erbij hoorde. Ik vroeg me af of hij een chip in mijn hersenen had gestopt zodat ik hem kon horen. Ik snapte niet wat er gebeurde. Uiteindelijk vervormde die stem zich tot mijn 'nieuwe' vriendje. Hij vertelde dat we een cruise naar Alaska zouden gaan maken, omdat we hadden genoten van het uitzicht toen we over de gletsjers van Groenland vlogen. Ik dacht dat het niet echt mijn daadwerkelijke vriend Keith was: hij had een volle baard, terwijl Keith slechts een sikje had – ook al leek hij verder sprekend op Keith. Toch vroeg ik me af waarom zijn bril er hetzelfde uitzag als die van Keith. Ik vond het vreemd, want natuurlijk was het Keith. Het was een soort vage droomlogica.

Op welke manier verschillen comateuze dromen van normale dromen?
Ik had lucide dromen. De 'realiteit' in mijn dromen kon ik opeens aanvullen en aanpassen alsof ik een schrijver was. Het ene moment was ik lucide, wist ik dat ik droomde en kon ik daarom mijn droom veranderen, en dan was ik ineens weer terug in mijn 'droomwerkelijkheid', waar ik geen invloed op had.

Ik vond tijdens mijn research informatie over de REM-intrusiontheorie ('REM-intrusion' is de ervaring van een REM-slaaptoestand terwijl je wakker en bij bewustzijn bent. Dat resulteert in hallucinaties of lucide dromen. Uit onderzoek van Kevin Nelson is gebleken dat REM-intrusion verantwoordelijk is voor een aantal subjectieve bijna-doodervaringen. Dat suggereert dat bijna-doodervaringen een neurofysiologische basis hebben, red.) Er zijn andere vormen van REM-intrusion, maar wat ik ervan ervoer bestond uit die lucide dromen.

Waar droomde je over?
In plaats van engelen, demonen of dode familieleden zag ik, als oerskepticus, dingen die mijn mentale landschap beïnvloedden – zoals bijvoorbeeld sciencefictionfilms. Ik denk dat dat de inspiratie was voor sommige van de voorvallen in mijn comateuze dromen.

Andere dingen die ik in mijn dromen zag, leken haast series, zoals zichzelf herhalende delen van cartoons die je op zaterdagochtend op tv ziet. Vaak zag ik hetzelfde stukje film, maar dan met andere dialogen. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld de droom waarin ik reed op iets dat gedeeltelijk bestond uit zo'n fiets met grote wielen, en gedeeltelijk uit een ijscokarretje. De ene keer was ik een mens op die op die fiets zat, andere keren een ijsbeerwelpje. Soms, als ik een lucide droom had, dacht ik: Ik hoor helemaal geen ijsbeer te zijn! Dan veranderde ik vanzelf weer in een mens.

Waren er andere factoren die je dromen beïnvloedden?
Achteraf bleek dat mijn ziekenhuiskamer erg koud was, en ik nauwelijks werd bedekt. Ze pakten me soms ook in met ijs, vanwege de hoge koorts die door de veteranenziekte werd veroorzaakt. Ze dachten dat ik het niet zo koud had, dus namen ze de moeite niet om mij te bedekken. Ik denk dat die kou wel invloed had op mijn dromen, maar ik houd ook gewoon van softijs.

Veel zaken die ik belangrijk vond in mijn jeugd, zaten ook in mijn dromen. Ik denk niet dat dat toeval is. Volgens mij is dat vergelijkbaar met de soort 'je-leven-in-een-notendopfilm' die sommige mensen met een bijna-doodervaring voorbij zien flitsen. In mijn geval bevatten mijn dromen veel herinneringen uit mijn kinderjaren.

Ervoer jij dezelfde dingen tijdens je bijna-doodervaring als de meeste mensen met een bijna-doodervaring?
Ik denk dat veel mensen het horen van dokters en geliefden op zulke momenten opvatten als stemmen van engelen. Omdat mijn hersenen automatisch dingen ziet als natuurlijke verschijnselen, zag ik geen engelen. Ik ben opgevoed als agnost, het zit dus niet in mijn aard om engelen te zien.

De beelden die gelovigen zien tijdens hun bijna-doodervaringen worden beïnvloed door hun geloof. Hindoes zeggen dat ze Vishnu hebben gezien, christenen zagen Jezus. Hoeveel joden zien Jezus? Waarschijnlijk niet veel. Ik zag niets van dat alles, ik zag sciencefictionfilms.

In je artikel voor Skeptical Inquirer schreef je dat je zogeheten 'buitenlichamelijke ervaringen' kreeg wanneer verpleegsters je optilden om doorligplekken te voorkomen.
Klopt. Als mensen geneigd zijn dat zo te zien, denk ik dat ze dat inderdaad zo zouden omschrijven. Maar in dromen komt het vaker voor dat het voelt alsof je buiten je lichaam staat te kijken naar jezelf. Zo voelde het. Het voelde niet als een buitenlichamelijke ervaring. In mijn research kwam ik erachter dat je zo'n gevoel kan triggeren in je hersenen. Het is een neurologisch fenomeen. Er zijn veel andere dingen die het ook kunnen oproepen, zoals epilepsie en migraine, maar in mijn geval kwam het daar niet door.

Is er iets waarmee je een bijna-doodervaring kunt vergelijken, voor mensen die het nog nooit gehad hebben?
Ik heb nog nooit drugs gebruikt, maar in het boek The God Impulse las ik dat veel mensen een bijna-doodervaring hebben gehad na het eten van paddo's. Ze ervoeren een aantal gelijksoortige dingen. Ik gebruik nooit geen drugs, dus ik kan het niet zeker weten.

Denk je hierdoor anders over doodgaan?
Ik ben niet echt bang voor de dood, want ik denk niet dat er iets gebeurt als ik eenmaal dood ben. Ik ben wel bang om niet te bestaan. Ik wil zo lang mogelijk blijven bestaan. Ik ben na mijn ervaring wel iets minder bang voor de dood dan daarvoor, want ik heb zo ongeveer het ergst mogelijke meegemaakt, en het gaat prima met me. Ik denk dat ik zelfs veel positieve dingen heb overgehouden aan de ervaring.

Het was de spreekwoordelijke wake-up call. Ik besefte dat ik leefde alsof er leven na de dood is, ook al geloof ik dat niet. Ik werd te vaak afgeleid door dingen die leuk, maar niet belangrijk zijn. Ik gedroeg me als mensen die denken dat ze een nieuw leven krijgen wanneer ze sterven. Ik geloofde dat dit mijn enige leven was, maar ik gedroeg me niet zo. Nu neem ik de touwtjes in handen. Ik weet niet zeker of ik terug in de tijd zou willen gaan om de coma te voorkomen, als ik dat zou kunnen.