Ik bezocht het Belastingmuseum om te kijken of ze het daar wél leuker kunnen maken

Het is heus niet zo moeilijk om een beetje cultureel verantwoord bezig te zijn - je moet vooral gewoon even met je luie reet van die bank af. En natuurlijk weten waar je al die cultuur kunt opsnuiven. Daarom is er op Creators rondom de Nationale Museumweek extra aandacht voor museumcultuur, bijzondere pronkstukken en pareltjes van musea waar je waarschijnlijk nooit eerder bent geweest, maar waar je jezelf toch echt een keer naartoe zou moeten slepen.

Als er iets saaier klinkt dan “belasting”, dan is het wel “een museum over belasting”. Een museum bezoeken is op z’n tijd best een aardige afwisseling van het alledaagse leven, maar een bezoek aan het belastingmuseum ligt dan niet meteen voor de hand. Maar ergens is het ook geen gek idee: aangifte doen is een hele kunst, en kunst kom je vaak tegen in een museum. Bovendien heeft de belasting een lange geschiedenis, zo oud als de beschaving zelf. Om uit te zoeken of belasting echt zo “prachtig” is als minister Wiebes ons wilde doen geloven, bezocht ik het Belasting & Douane Museum in Rotterdam.

Voor de gelegenheid trok ik een blauw-wit geruit overhemd aan – de kleur precies die van blauwe brieven, de ruitjes zo groot dat je erin kunt optellen en aftrekken. Voor me in de trein naar Rotterdam zat een vrouw heel hard te bellen met een collega. Ze had het over haar team, geld, management. Irritant, zo’n luid gesprek, maar ik troostte me met de gedachte dat ook zij voor 1 mei haar aangifte inkomstenbelasting moet doen. We spelen voor hetzelfde team, Team Nederland. Samen vullen we de schatkist. Er is eigenlijk geen beter moment om naar het belastingmuseum te gaan dan vóór 1 mei.

Het belastingmuseum zit in een statig pand, tussen kantoren van advocaten en consultants en andere mensen met dure auto’s die hun belasting waarschijnlijk goed geregeld hebben. Door een piepende sluisdeur kom je in de aankomsthal, waar een geweldig mooi kinetisch kunstwerk aan het plafond hangt. Ik wil de baliemedewerkers een slimme vraag stellen, maar kom niet verder dan of ik foto’s mag maken. Het mag. Ik twijfel aan mijn bestaansrecht als schrijvende zzp’er. Misschien moet ik eens solliciteren op een baantje als baliemedewerker? Je aangifte is al gauw een stuk makkelijker, mits je een contract krijgt. “Bovenaan beginnen en dan naar beneden lopen,” legt een aardige mevrouw me uit. Makkelijker kunnen ze het niet maken.

Het risico bij het schrijven over een museum is dat je alles gaat opsommen. Laat ik dat deel vooral kort houden: op de derde etage was de tentoonstelling Van farao tot fiscus te zien. Met afbeeldingen, voorwerpen en informatieborden wordt de geschiedenis van de belasting verteld, van Mesopotamië tot de val het Romeinse Rijk. Vanuit het perspectief van de aarde gezien bestaat belasting nog helemaal niet zo lang: pas ongeveer tienduizend jaar. Eigenlijk zijn we nog steeds Mesopotamiërs, maar dan met DigiD en startersaftrek.

Op de tweede en de eerste etage vind je de Nederlandse belasting- en douanegeschiedenis, en op de begane grond is een zaaltje met portretten van “de helden uit de belastinggeschiedenis”. Ik wist ook niet dat ze bestonden.

In een hoekje van de tijdelijke tentoonstelling Van farao tot fiscus zit een mysterieuze deur verstopt met ‘slikkerstoilet’ erop, een mooi woord dat vragen oproept. Hoort dit erbij? Is het een ruimte voor gelegenheidsgebruikers? Wat heeft belasting met ontlasting te maken? Ik geef de deur een duw en ontdek een klein hoogtepunt van het museum: een plee die op Schiphol gebruikt is door de douane, van ‘93 tot ‘03. Niet om zelf de drugshond op uit te laten, maar voor echte bolletjesslikkers. Slikkers én duwers. Er staat een spoelbak om de stront van de knikkers te spoelen, en op de muren staan allerlei weetjes.

Wist je dat bolletjesslikkers voor 1993 in een plastic zak moesten poepen? En wist je dat het record op naam staat van een Surinaamse vrouw? Ze slikte 2.092 gram bolletjes en duwde ook nog eens 422 gram in haar vagina en 680 gram in haar anus. Bedenk dan even dat het vanuit Paramaribo al gauw zo’n tien uur vliegen is.

Sinds 1992 zijn tienduizenden bolletjesslikkers in de Nederlandse gevangenis terechtgekomen, wat de overheid honderden miljoenen gekost heeft. En daarvoor betaal je dus ook belasting.

Terug naar Mesopotamië en verder. Schrijvers hebben betere tijden gekend, leer ik in het deel van de expo dat over het oude Egypte gaat. Schrijvers inden in die tijd de belasting, en hoefden zelf niets af te dragen. Dat waren nog eens tijden! Goed, niemand kon toen lezen, dus romans of stukjes voor het internet schrijven had weinig zin. Dat werd voor zover bekend ook niet gedaan. Schrijvers waren belastingmannetjes, het doel van schrijven was de boekhouding van de farao op orde te houden. Mensen kregen zelfs een beeldje van een schrijver mee in hun graf, zodat ze na de dood ook een mannetje hadden. Handig!

In het oude Griekenland betaalde je ook belasting, behalve als je de Olympische Spelen had gewonnen of leraar Grieks was. Een voordeeltje voor leraren, daar moet je nu mee komen. Xerxes, Solon en Alexander de Grote komen ter sprake, net als Jezus Christus. Mensen vroegen de Verlosser om belastingadvies. Hij was een soort Kees de Boekhouder avant-la-lettre. “Geef wat van de keizer is aan de keizer,” sprak Jezus tot de mensen, “en geef aan God wat God toebehoort.” (Marcus 12:17). Mooi gesproken, Jezus. Zijn de kosten van dit consult aftrekbaar?

De tweede etage staat in het teken van het Nederlandse belastingstelsel. Op een aanraakscherm kan ik door antwoord te geven op twintig vragen mijn eigen stelsel ontwerpen. Na de eerste poging blijk ik de VVD rechts in te halen, dus ik pas mijn antwoorden zo aan dat het stelsel gunstiger is voor Jan Modaal. Op een volgend scherm lees ik dat deze Jan Modaal 35 duizend per jaar verdient. 35 duizend! Ik voel me een loser, want daar kom ik bij lange na niet aan.

Op de muren staan woorden als ‘kadaster’, ‘verponding’ en ‘tol’. Ik begin spontaan het lied Schipper mag ik overvaren te neuriën. Verderop gaat het over accijnzen en importrechten, en op het eind hangt een mooie fotoserie van rokende en drinkende medemensen, die door accijnzen op drank en rookwaar meebetalen aan hun eigen dubbele bypassoperaties.

Ik heb het nooit geweten, maar ook het belastingstelsel kent helden. Hun portretten hangen in een heuse “galerij der groten”. Allemaal witte mannen met schijnheilige koppen en namen als Willem Treub, Dirk III en Filips de Goede. Zij hadden hun zaakjes waarschijnlijk goed op orde. De heldendaad van Willem Treub was de introductie van de blauwe envelop, en de Wet Inkomstenbelasting. Van Dirk en Filips weet ik niet precies wat ze gedaan hebben, maar ze zullen in heldenmoed niet onderdoen voor meneer Treub.

Als ik mijn jas weer heb aangetrokken, staat er een schoolklas klaar om rondgeleid te worden door een jonge vrouw. “Duurt het echt een heel uur?!” vraagt een scholier. Een begrijpelijke vraag, waarop ik je het antwoord kan geven: een uur hou je het in dit museum best uit, en twee of drie ook wel. Saai is het zeker niet. De belasting is van ons allemaal, en de geschiedenis ervan wordt hier mooi verteld, vanaf de eerste akkers in Mesopotamië tot de blauwe envelop die binnenkort weer bij je op de mat valt. De enige vraag die nu nog rest: is een bezoek aan het Belasting & Douane Museum aftrekbaar als investering in je eigen bedrijf? Vraag het aan je boekhouder.

Het Belasting & Douane Museum in Rotterdam is van dinsdag t/m zondag geopend van 11.00 tot 17.00 uur. Tip: op 27 mei is er een speurhondendemonstratie, voor als je van drugshonden houdt. Zie https://www.bdmuseum.nl/ .