De indringende droomfotografie van de Afrikaanse fotobiënnale

Aan tentoonstellingen over Afrika is in principe geen gebrek in Europa, maar volgens Samuel Sidibé, directeur van het Nationaal Museum in Mali, geven die vaak wel een beetje een achterhaald beeld van het continent. “Het is vooral traditioneel en etnografisch, met maskers en beelden.”

Het Afrika Museum in Berg en Dal heeft het wat dat betreft helemaal anders gedaan, door de Afrikaanse fotobiënnale te presenteren. Een primeur, want dit prestigieuze podium voor Afrikaanse fotografie is nooit eerder buiten ‘s werelds grootste continent gehouden. Veertig hedendaagse kunstenaars geven hun visie op het huidige Afrika, door niet alleen visueel interessante, maar ook geëngageerde en kritische werken te laten zien. Ik belde museumconservator Annette Schmidt op om te vragen wat je sowieso moet gaan bewonderen.

Afgelopen december kon je de Afrikaanse fotobiënnale nog in het Malinese Bamako bezoeken, maar die werd niet zo goed bezocht. “De situatie in Mali is instabiel en daardoor was de tentoonstelling niet erg toegankelijk,” vertelt Schmidt. “Zonde, want het is een belangrijk platform voor de deelnemende fotografen, om te laten zien waar ze mee bezig zijn.”

De titel Afrotopia is gekozen door Marie-Ann Yemsi, artistiek directeur van de fotobiënnale, en verwijst naar het gelijknamige boek van filosoof Felwine Sarr uit Senegal. “Sarr benadrukt dat Afrika geen hulpeloos continent is dat achter het westen moet aanlopen, maar haar eigen pad moet volgen,” licht Schmidt toe. “Hij stelt dat denkers en kunstenaars een grote verantwoordelijkheid hebben, omdat zij de mogelijkheden van Afrika kunnen laten zien.” Nu is ‘Afrika’ natuurlijk nogal een breed begrip, maar de werken in de expositie laten elk op hun eigen manier een stukje van die Afrikaanse droom zien.

Sarah Waisa is geboren in Oeganda en werkt in Kenia. Zij legde de Keniaanse Florence Kisombe vast, een jonge activist met albinisme, en weet als geen ander hoe verschillend men daar in Oeganda en Kenia over denkt. “In Oeganda zou Kisombe kunnen worden vermoord voor haar huid, omdat ze er geloven dat die magische krachten bezit,” vertelt Schmidt. “Maar in haar thuisland wordt ze gediscrimineerd, en worstelt ze met gevoelens van pijn en schaamte.” Hoewel het begrijpelijke redenen zijn om je op de vlakte te houden, staat ze op de foto’s krachtig te schitteren met haar paarse lokken en haar modieuze kleren.

De Tunesische Hela Ammar zet zich in tegen de stempel van ‘gelukszoekers’ die vluchtelingen vaak krijgen. “Ze vindt het frustrerend om te zien dat ze vaak worden neergezet als mensen die rijkdom komen jatten,” vertelt Schmidt. “Volgens haar wordt er te weinig geluisterd naar hun verhalen.” Ammar vroeg mensen die de oversteek naar Europa waagden waarom ze dat deden, en de antwoorden die ze kreeg, toont ze op beeldschermen, onder het geluid van de oceaan. “ Because even their jails are better than ours,” bijvoorbeeld, of “ Because I am already dead here.”

Een kunstenaar die wel toekomst ziet in zijn thuisland is de Zuid-Afrikaanse Athi-Patra Ruga. Hij staat bekend om zijn extravagante performances en foto’s waarmee hij speelt met sociale normen. Op een foto is bijvoorbeeld een prachtige vrouw te zien die op een troon zit met een sjerp waar “Miss Azania” op staat. Of nou ja, vrouw: eigenlijk is hij het gewoon zelf. Miss Azania is een parodie op de seksistische manier waarop er door mannen naar vrouwen wordt gekeken, en een middelvinger naar het patriarchaat.

Azania verwijst naar de naam die een kleine groep zwarte nationalisten voorstelde als alternatieve naam voor Zuid-Afrika na de afschaffing van de apartheid in 1994, zegt Schmidt. “De naam staat symbool voor een nieuwe toekomst, en de kunstenaar ziet die hoopvol in.” In de droom van Athi-Patra Ruga is iedereen gelijk, ongeacht huidskleur, afkomst, religie, gender of seksualiteit.

Dat is een droom die ook in andere werelddelen nog lang niet is uitgekomen. Gelukkig zijn er in al die werelddelen getalenteerde kunstenaars die de goede weg proberen te wijzen.

‘Afrotopia’ is nog tot en met 2 september te zien in het Afrika Museum. Lees hiermeer informatie, en bekijk hieronder meer foto's.