Exposeren in de kelder van de kapper

In Utrecht staan de kelders blank van de kunst. Nou, eigenlijk maar negentien. Dit jaar organiseert Utrecht Down Under tentoonstellingen in de werfkelders van de stad, waardoor je nu zomaar bij de kapper, in vergaderzalen en tweedehands winkels kunstwerken kan vinden. Voor de kunstenaars bleek het soms nog een opgave te zijn om een keertje niet in de gewoonlijke spierwitte galerie te werken, maar dat zorgt wel voor interessante presentaties.

Ik ging er zelf kijken en één ding viel alvast erg op: onder Utrechtse kunstenaars lijken lichtbakken een trend. Hieronder een greep uit het werk dat er te zien is.

Joyce maakt zachtroze knuffelpistolen en andersoortige zachte wapens. In deze tentoonstelling heeft ze die op een draaiende tafel heeft gepresenteerd, omdat het haar doet denken aan een presentatietafel waar een juwelier zijn glimmende pronkstukken op legt. Dit kitscherige geheel staat behoorlijk in contrast met de wapens die erop liggen. En mag je ze nu aanraken of niet? Zelf ben ik vooral geïntrigeerd door die gekke zachte boksbeugel, die een beetje doelloos ronddraait op het glazen tafeltje. Het ziet er gewoon totaal niet afschrikwekkend uit. Het werk lijkt duidelijk een commentaar op de wapenindustrie, maar volgens Joyce is het vooral aan de kijker om hier een invulling aan te geven.

Joyce vertelt me dat het idee van zachtroze wapens is ontstaan nadat ze een keer een oude kapotte luchtbuks – dat was toen nog volkomen legaal – naar de kunstacademie vervoerde. Om het wapen te verbergen voor de buschauffeur had ze er maar een roze doek overheen gegooid.

Onder de luifel van de ingang van de kelder waar Joost zijn werk presenteert staan rode lichtbakken. Het lijken van die lichtbakken die je in een shoarmatent hebt, waarop de kebabschotels worden aangeprijsd. Maar Joost verkoopt geen kebabschotels. Hij heeft er al het werk dat in zijn kelder staat – er is trouwens ook werk van Rabi Koria, Jessica Skowroneck, Jop Vissers Vorstenbosch en Cecilia Rebergen – op afgebeeld.

Joost woont in Antwerpen en daar haalt hij ook zijn inspiratie vandaan, bij voorkeur uit obscure barretjes. In één zo'n cafeetje nam hij laatst een gesprek op van een paar vreemden, die een discussie hadden over wat er nou eigenlijk belangrijk is in het leven. Van deze opname maakte hij een werk, dat ook te zien is in de werfkelder. Het is een beetje smerig – met hoestende en proestende mensen – en een donkere en vochtige werfkelder lijkt een uitstekende plek om zijn werk te bekijken.

Veel van de werfkelders zien er wat groezelig uit, maar Lea mag haar werk in een vrij typische vergaderruimte presenteren. Zo één met witte muren, een televisiescherm en een grote tafel waar wat terracottakleurige stoelen omheen staan. Achter de grote vergadertafel prijkt een projectie van een uitgebloeide paardebloem, waar de pluisjes er één voor één af geplukt worden met een pincet. Als ik in de ruimte kom, loopt er net een moeder met haar twee kids naar binnen, die gillend binnen komen hollen alsof ze liever de gracht in duiken dan dat ze kunst komen kijken. "Nu gaan we even één minuut stil zijn," zegt de moeder tegen zoonlief. Er volgt ruim vijf seconden stilte. Lea vertelt later dat dit eigenlijk precies is waar haar werk over gaat: hoe lang houden mensen het vol om naar een kunstwerk te kijken? Gefascineerd staar ik naar het repetitieve leegplukken van de paardebloem, maar uiteindelijk blijk ik toch een typisch voorbeeld van de gehaaste internetgeneratie: het einde van de film heb ik gemist.

Sybrandt is de eigenaar van een werfkelder en daar staat nu het werk van Goof. Dat de ruimte als opslag wordt gebruikt is meteen wel duidelijk, de spinnen lopen er zeer waarschijnlijk over alle stoffige curiosa. Ik laat me vertellen dat de ruimte vroeger gebruikt werd om lijken in op te baren. Achterin de kelder zijn wat geluiden horen en gaan de lampen aan en uit, waardoor het allemaal best een beetje griezelig wordt.

Sybrandt is nogal gehecht aan zijn spullen, waardoor hij het liefst wilde dat er helemaal niets verplaatst zou worden in de kelder. Dat maakt het exposeren van een kunstwerk niet per se makkelijker. Goof vertelt dat het ook een hele opgave was om zijn video- en lichtinstallatie te plaatsen in een kelder die tot de nok toe gevuld was met oude meuk. Het is een opname van een interactieve installatie die hij tijdens een residentie in Subbacultcha, samen met Hannah Carpenter heeft gemaakt. Hier bouwden ze in één zaal een podium en in een andere de tribune. Op de tribune kon het publiek een live-opname bekijken, van wat er op het podium in de andere zaal gebeurde.

Deze twee kunstenaars hebben voor hun deelname aan Utrecht Down Under de handen ineen geslagen. In de werfkelder hebben ze een vervreemdende installatie gemaakt, waar de graszoden over de kelder verspreid liggen en de muren zweven ongeveer tien centimeter boven de grasmat. Thijs vertelt me dat de zwevende muren Jonathan's idee waren, die vaker architectonische installaties maakt, met nauwe gangetjes waar je in kunt klimmen en verdwalen. Voorin de kelder hangt één van de sculpturen van Thijs, hij vertelt dat deze machine de reflectie van de zon op het water nabootst. In eerste instantie zag ik in de sculptuur vooral iets machinaals, maar als Thijs vertelt dat het een natuurfenomeen nabootst, wordt dit meteen duidelijk door de reflecties en het schaduwspel op de muren, wat versterkt wordt door de Utrechtse grachten.

Het werk van Jop staat in een donkere vochtige kelder, die normaal een tweedehands designwinkel is. Er staan nog een paar banken en tafels in de hoek geschoven. Het lijkt mij een ruimte waarin je niet zomaar een schilderij kan hangen. Jop heeft dit opgelost door zijn werk tegen een zelfgebouwde muur te zetten. Deze constructie is opgebouwd uit planken en heeft daardoor een open structuur, die door het kleurgebruik eenzelfde sfeer uitstraalt als de groezelige keldermuren. In het midden prijkt een lichtbak waarop een zonsondergang in een onstuimige zee is geschilderd. Jop laat weten dat de trilling van de gele tl-lamp in de lichtbak de golfslag verbeeldt.

Ook vertelt Jop dat zijn serie met lichtbakken is geïnspireerd op zijn verblijf in de vervallen industriestad Detroit. Daar vielen hem de reclameborden op, die flink aangetast waren door zwaartekracht, tijd en het nodige vandalisme, waardoor de gelaagde structuur van die borden zichtbaar werd. De zeelandschappen die hij op de lichtbakken heeft geschilderd, zijn een ode aan de Tres Hombres, een paar vrienden die met een cargo zeilschip naar de andere kant van de wereld varen om rum te verkopen. De lichtbak van Jop is een soort reclameposter voor die mensen.

Het eerste dat me opvalt aan de films van Johan is dat er veel, heel veel tijd in gaat zitten. Je ziet een porseleinen bord dat ooit kapot is gevallen, maar nu met elastische draadjes aan elkaar hangt. De scherven veren de hele tijd op en neer. Johan heeft dus flink wat tijd gestopt in het – soort van – repareren van een bord, maar dat had hij er allemaal voor over. "Wanneer je de interne structuur van iets wilt ontdekken of gewoon wilt weten hoe iets in elkaar zit, moet je het in veel gevallen eerst met geweld in stukken breken," vertelt hij.

Al deze opnames heeft Johan gemaakt met behulp van een roterende camera-installatie, en de boel heeft hij voor deze video weer aan elkaar geplakt.

UtrechtDownUnder is tot en met 10 september te bekijken, met werk van: Elise 't Hart & Nils Davidse, Vincent de Boer, Britt Dorenbosch, Nathalie Duivenvoorden, René Eicke, Joost Elschot, Isabel Ferrand, Daniëlle Frenken, Jasper Hagenaar, Paul Klemann, Goof Kloosterman, Rabi Koria, Bas Lobik, Adriaan Luteijn, Romy Muijrers, Natalia Ossef, Joyce Overheul, Cecilia Rebergen, Thijs Rijkers, Johan Rijpma, Lea Schiess, Walter Simon, Jessica Skowroneck, Eva Spierenburg, Jonathan Straatman, Jhonie van Boeijen, Kim van Erven, Inge van Heerde, Jorn van Leeuwen, Anna van Suchtelen, Roy Vastenburg, Ellis Veth, Jop Vissers Vorstenbosch, Guy Vording, Jonas Wijtenburg, Halina Zalewska