"Ik vind het zo erg voor de vrouwen. De mannen uit hun familie zetten ze enorm onder druk, en ze zijn bang om verstoten te worden – of nog erger, ze worden slachtoffer van fysiek geweld of zelfs moord." Dokter Walter* pauzeert. Al jarenlang behandelt de Duitse chirurg patiënten die hun maagdenvlies (of hymen, in medisch jargon) willen laten herstellen. Het gaat dan meestal om jonge moslima's. Maagdelijkheid is een belangrijk gegeven binnen de Islam – de Koran verbiedt expliciet seks voor het huwelijk.
Walter zegt dat zo'n operatie uiteraard niet echt van medisch belang is. Maar de familie verwacht bebloede lakens na de eerste huwelijksnacht. Haar patiënten staan meestal op het punt om te gaan trouwen, maar hebben al seks gehad. De chirurg herinnert zich zelfs een paar gevallen waarbij de vriendjes meekwamen naar haar praktijk – dan was het een gezamenlijke beslissing. Soms vraagt ze zich af waarom mensen niet gewoon hun vingers aan een naald prikken. "Op de een of andere manier willen ze het op de 'juiste' manier doen," zegt ze.
Het maagdenvlies kan in een half uur worden hersteld tijdens een operatie. Soms is het zelfs mogelijk om de resten van het maagdenvlies opnieuw te gebruiken voor de operatie. Het weefsel groeit snel terug en kan nog bloedvaatjes bevatten die voor bloed kunnen zorgen tijdens de seks. Maar het is geen garantie – het maagdenvlies is een dun laagje weefsel dat alleen tijdelijk de opening van de vagina dicht. Het verschilt per vrouw of het echt resultaat zal boeken.
Er zijn vrouwen waarvan hun maagdenvlies nog steeds intact is nadat ze voor het eerst seks hebben; en omgekeerd werkt het zo dat er vrouwen zijn die een gebroken of gescheurd vliesje hebben en nooit seks hebben gehad. Het idee dat de penis zich een weg door het maagdenvlies moet banen om binnen te komen, klopt niet en heeft vooral te maken met de patriarchale kijk op seks. Het maagdenvlies hoeft niet per se te breken tijdens de eerste keer, en daarom bloeden sommige meisjes ook niet nadat ze een operatie hebben ondergaan.
Volgens een onderzoek door Pro Familia in 2013 bloedt grofweg de helft van de vrouwen niet tijdens de eerste keer seks. De organisatie zegt dat de maagdenmythe al generaties lang wordt doorgegeven. "Dokters die deze operaties uitvoeren, zitten met een dilemma: ze willen niet dat vrouwen onnodig operaties ondergaan, en ze willen geen mythes en vrouwonvriendelijk gedrag in stand houden. Aan de andere kant zijn ze zich bewust van het feit dat deze operatie vrouwen serieuze consequenties kan besparen."
De meeste patiënten zijn bang dat hun familie hen verstoot als ze achter hun seksuele verleden komen, legt Walter uit, en daarom blijft ze deze operaties uitvoeren. Zolang het vrouwen beschermt, houdt ze er niet mee op. De dankbaarheid van patiënten maakt veel goed.
De families van de patiënt zijn meestal minder dankbaar. Walter heeft in het verleden wel eens doodsbedreigingen gehad. "Soms belt een woedende broer of neef die wil weten wat er aan de hand is. We brengen ook onszelf in gevaar."
Advertentie
De druk op de dokters en hun patiënten is enorm. "De meisjes communiceren met ons via allerlei verschillende telefoonnummers," zegt Walter. "Zij komen indirect met ons in contact." Volgens een onderzoek van de Dutch Society of Obstetricians and Gynecologists naar vrouwen die een operatie aan hun maagdenvlies willen ondergaan, zegt 12 procent van de onderzochte vrouwen dat ze bang zijn voor eerwraak, en heeft 6 procent geprobeerd om zelfmoord te plegen, omdat ze hun maagdelijkheid al voor het huwelijk waren verloren. Het is ook belangrijk om te vermelden dat eenderde van de vrouwen hun maagdelijk niet met toestemming verliest, maar door verkrachting of onder dwang.
De onderzoekers volgden 82 vrouwen gedurende het consultatieproces in twee klinieken in Amsterdam. Hun doel was om richtlijnen op te stellen om dokters te helpen met de procedure. Patiënten en dokters dienen nu vier afspraken te hebben met de patiënt voordat de operatie uitgevoerd kan worden. De onderzoekers kwamen erachter dat meer dan de helft van de patiënten slecht geïnformeerd was over het vrouwelijke voortplantingssysteem, en allerlei foute aannames met betrekking tot het maagdenvlies hadden, zoals dat het maagdenvliesweefsel de vagina compleet bedekt. De meeste vrouwen waren daarnaast ook bang dat de man door zou hebben dat ze wel of geen maagd waren.
Hoewel de dokters inzagen dat deze jonge meisjes hulp zochten, ligt de oplossing niet altijd bij een medische procedure. In het onderzoek kregen vrouwen de keuze om hun bekkenspieren te trainen, zodat de vagina strakker lijkt. Ze kregen ook een klein flesje bloed mee, wat ze op hun lakens konden sprenkelen. Andere opties variëren van de kans op bloeden te vergroten door te stoppen met de pil, of om iets vaginaal in te brengen met rode kleurstof, vlak voordat je seks gaat hebben.
Maar deze opties werken niet altijd, zegt Walter. Vaak wordt er met 'maagdelijkheidstesten' gedreigd. Deze worden uitgevoerd door een dokter of een familielid uit het moederland. Andere families vragen om een 'certificaat van maagdelijkheid'.
"Een keer kwamen er allemaal feestgangers van een bruiloft 's avonds langs in het ziekenhuis en vroegen of ik door middel van onderzoeken wilde bevestigen dat de bruid maagd was," vertelt dokter Michael P. Lux van het vrouwenziekenhuis in Erlangen in Duitsland. "Ik vroeg aan haar of ze mee ging naar de onderzoekskamer en stuurde alle andere familieleden naar buiten. Ik praatte een tijdje met haar en bevestigde na vijf minuten dat ze maagd was." Het feit dat een dokter helemaal niet kan zien of een vrouw wel of geen maagd is, was irrelevant. Op dat moment, zegt Lux, is het de taak van de dokter om het meisje te beschermen.
Helaas, zegt Walter, hebben de dokters die deze operaties uitvoeren ook bescherming nodig. Ze weet niet hoeveel langer ze nog patiënten kan helpen die deze operatie willen ondergaan. De vraag en de daaruit voortvloeiende wanhoop is groot – medische fora staan vol met mensen die hulp zoeken, of dat nu in de vorm van een discrete chirurg is of een 'certificaat van maagdelijkheid' voor de toekomstige schoonouders. Dokters kunnen deze fora gebruiken om anoniem in contact te komen met deze vrouwen. Een van Walters patiënten vond haar via een maatschappelijk werker uit Somalië, die ook was behandeld door Walter. Zij was een slachtoffer van vrouwelijke genitale verminking in haar moederland en vroeg om een operatie. De afgelopen jaren is er sprake van een groeiend aantal vluchtelingen uit Afrikaanse landen die om deze procedure vragen: Walter behandelt hen gratis.
Maar dat is niet het geval met andere zorginstellingen. Patiënten moeten oppassen dat ze niet bij de verkeerde dokter terechtkomen: Pro Familia waarschuwt dat privé-instellingen er geld uit proberen te slaan en soms duizenden euro's per operatie rekenen. Bovendien proberen ze de patiënten niet eens uit de operatie te praten. Elke medische procedure heeft zo zijn risico's, zegt Lux. Littekens, afnemende gevoeligheid en de kans op infectie nemen toe als een operatie verkeerd gaat. De genitaliën hebben meer gevoelige zenuwen dan welk lichaamsdeel dan ook. Bovendien is er geen een standaardprocedure voor een herstel van het maagdenvlies, dus trainen de meeste dokters zichzelf erin.
Lux zegt dat patiënten er zeker van moeten zijn dat ze geholpen worden door een medisch expert of plastische chirurg met bewezen ervaring. In Duitsland kan iedere dokter 'plastisch chirurg' op zijn deur zetten, ook al hebben ze er geen ervaring in. In Nederland moet je daar een erkend certificaat voor hebben.
In Nederland staat er in de richtlijnen dat er altijd geadviseerd wordt om de operatie niet te ondergaan, tenzij het een absoluut laatste reddingsmiddel is – met de juiste voorlichtingen kunnen vrouwen overgehaald worden om toch voor een andere optie te gaan. De eerste vrouw van Profeet Mohammed was tenslotte ook geen maagd toen ze trouwden – tegen de tijd dat zij elkaar ontmoetten had ze al twee ex-mannen en drie kinderen.* Walters echte naam is bekend bij de redactie