Klimaatverandering is overal. Maar waarom zijn er dan geen tv-series over?

In een aflevering van de HBO-serie Big Little Lies werd het onderwerp op een onverwachte manier aangesneden, toen de dochter van Laura Dern’s personage een paniekaanval kreeg over de toekomst van onze planeet. Het was maar een subplot, maar het bracht een hoop reacties, analyses en artikelen teweeg. Grist besprak de vraag hoe je met je kinderen moet praten over klimaatverandering. Esquire noemde de scène, waarin de tiener een paniekaanval heeft in een gangkast, “een metafoor voor het leven in 2019”. Vulture belde een kinderpsycholoog. En The Washington Post verklaarde: “Angst voor klimaatverandering hoort nu bij het opgroeien. Popcultuur begint dit eindelijk door te krijgen.”

Maar dat is dus eigenlijk niet het geval. In een tijdperk waar tv – met name dure, prestigieuze series als Stranger Things of Game of Thrones – de cultuur domineren, zijn er maar weinig series die iets doen met het onderwerp. John Mitchell, redacteur voor het Climate Reality Project van Washington D.C., ging afgelopen maart op zoek naar grote tv-series die klimaatverandering erkenden, en kon er maar drie vinden: G ame of Thrones, een documentaireserie van National Geographic: Life Below Zero, en de Noorse politieke thriller Occupied. Sinds april is de Netflix-serie Our Planet daar nog bijgekomen.

“Het verbaasde me wel hoe weinig het was,” zegt Mitchell. “We noemen dit de grootste uitdaging van onze tijd, dus je zou denken dat het wel wat meer aandacht zou krijgen in onze popcultuur.”

Een crisis die ieder aspect van onze levens zal hervormen wordt actief genegeerd op tv. Actievoerders denken dat het gebrek aan aandacht actief de kansen op echte, agressieve klimaatactie schaadt. Josh Healey is schrijver en producent voor de webserie The North Pole, en een activist voor Movement Generation. “Als we de politiek in dit land [de VS] willen beïnvloeden, moeten we beginnen bij de verhalen die we vertellen over deze zaken,” zegt hij. “We hebben iets nodig dat een hele hoop geleefde ervaringen omvat.”

“Hoe meer mensen over de klimaatcrisis praten, des te waarschijnlijker het wordt dat er actie wordt ondernomen,” zegt Stacie Paxton Cobos, woordvoerder van het Climate Reality Project. “Fictie kan mensen aan het denken zetten op een manier die het nieuws soms niet voor elkaar krijgt.”

De emotionele betrokkenheid die een goede dramatische verhaallijn kan veroorzaken kan het gedrag van mensen in hun dagelijks leven beïnvloeden. Lisa Holdsworth weet nog dat ze ooit een aflevering voor de populaire Britse soap Emmerdale heeft geschreven waarin een van de personages erachter komt dat hij zaadbalkanker heeft. “Niet lang daarna gingen veel meer mannen in het Verenigd Koninkrijk naar de dokter om zich te laten controleren,” vertelt ze.

Holdsworth denkt dat tv-makers de verplichting hebben om klimaatverandering te confronteren, op dezelfde manier als Emmerdale met zaadbalkanker omging. “De meeste mensen kijken nog steeds tv, terwijl ze ’s avonds op de bank zitten, vaak samen met anderen,” zegt ze. “Als we een voorbeeld geven van hoe mensen kunnen helpen in de klimaatcrisis, dan kan dat de norm worden.”

Er is geen bewijs te vinden dat er mensen in Hollywood zijn die dit actief tegenwerken. Grote namen als James Cameron en Darren Aronofsky hebben immers documentaires helpen maken over klimaatverandering en het milieu. Maar fictieve tv-series – die we met z’n allen bingewatchen en dan later met z’n allen bespreken – gaan maar zelden over klimaatverandering.

Waarschijnlijk is het gebrek aan prestigieuze tv-series over klimaatverandering te danken aan het feit dat het moeilijk is om een ecologische ramp te dramatiseren. Nathaniel Rich kreeg vorig jaar inzicht in deze manier van denken toen de productierechten van een artikel dat hij had geschreven voor het New York Times Magazine, Losing Earth: The Decade We Almost Stopped Climate Change uit 2018, door Apple werden gekocht.

“Hollywood barst van de mensen die iets geven om milieukwesties en het klimaat,” legt Rich uit. “Maar wat ik van dit hele proces met Apple heb geleerd is dat ze al jaren met de vraag worstelen hoe ze hier films [en tv-series] over moeten maken.”

Zelfs een schrijver als Charlie Brooker, wiens sciencefictionserie Black Mirror vaak over de helse schaduwzijde van social media gaat, denkt dat een verhaal schrijven over ecologische ineenstorting een gigantische taak is. “Het is moeilijk om er een verhaal in te zien,” zei hij in mei tegen de BBC.

Dat punt bewees Star Trek: The Next Generation al in 1993. De hitserie had al complexe onderwerpen als automatisering, seksisme en kolonialisme behandeld in voorgaande afleveringen, maar toen de makers probeerden om een aflevering te maken over de ineenstorting van het milieu ( Force of Nature) leverde dat een flinke misser op. Schrijvers worstelden met het concept en waren gedwongen de aflevering aan te vullen met scènes over de kat van Data. De onthulling dat de warp drive heel schadelijk was voor de ruimte – de metafoor waar de hele aflevering over ging – kwam pas heel laat in de aflevering. “Het is niet bepaald hoogstaand drama,” zei Larry Nemecek, de auteur van Star Trek: The Next Generation Companion. “Het is verre van de beste aflevering.” Zelfs de makers waren teleurgesteld: “Ik denk dat mensen oprecht een beetje het spoor bijster waren,” wist Star Trek-schrijver en producent Jeri Taylor zich later te herinneren. “Maar het blijft een belangrijk idee, en onze bedoelingen waren goed.”

Rampen als gevolg van klimaatverandering zijn nu destructiever dan ooit, en de gevolgen worden acuter en door meer mensen ervaren. De achterliggende wetenschap is ook angstaanjagender geworden. Het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, heeft berekend dat we maar elf jaar hebben om wereldwijde emissies te halveren, en dat we anders het risico lopen om atmosferische opwarming onomkeerbaar te maken, met een permanente destabilisering van de menselijke beschaving als gevolg.

Maar hoe zou effectieve tv over klimaatverandering eruitzien? Het zou bijvoorbeeld kunnen gaan over historische vergelijkingen, zoals Craig Mazin deed in zijn veelgeprezen serie Chernobyl. Hij maakte de vergelijking tussen de kernramp in zijn serie en klimaatverandering expliciet in een interview met Refinery29: “We kunnen onszelf proberen wijs te maken dat klimaatverandering niet bestaat. Het klimaat maakt het niks uit. De kernreactor in Tsjernobyl maakte het ook niets uit dat de Sovjets bleven aanhouden dat er niets mis mee was.”

De metafoor voor een transformatie van het klimaat kan ook minder expliciet gemaakt worden. Het was bijvoorbeeld nooit de bedoeling van auteur Tom Perrotta dat zijn boek The Leftovers een allegorie voor klimaatverandering zou zijn; het verhaal, waarin twee procent van de wereldbevolking plots verdwijnt, was meer een wereldlijke variant op het evangelisch-christelijke einde der tijden. “Ik had een soort plotselinge verstoring van de normale staat van de wereld in mijn hoofd,” zegt hij. “En ik dacht aan de dood van mijn vader in een auto-ongeluk, en wat het betekent als iemand er heel plotseling niet meer is.”

Maar toen zijn boek een gevierde serie op HBO werd, linkten een aantal critici het verhaal aan klimaatverandering. Het is een vergelijking waar Perrotta niet bang voor is. “ The Leftovers gaat over het moment waarop het oude narratief geen steek meer houdt,” zegt hij. De personages in de serie worstelen met schuldgevoelens, ontkenning en nihilisme. Het einde van een logische relatie tussen oorzaak en gevolg, een verlies van betekenis. “Ze worden in deze situatie gedwongen om een narratief te creëren dat het onverklaarbare moet verklaren,” zegt hij.

Dat klinkt misschien vaag, maar een simpel verhaal vertellen over klimaatverandering is moeilijk. Er zijn immers geen duidelijke, direct herkenbare helden en schurken aan te wijzen. Het is ook een zeer langzaam proces, en dat leent zich niet goed voor een tv-serie. “Het is een ramp die zich in slow-motion voltrekt,” zegt Perrotta. “Terwijl drama juist afhangt van urgentie, een tikkende klok. Voor de normen van tv en film tikt deze klok uitzonderlijk langzaam.”

Dit waren ook dilemma’s waar Rich tegenaan liep bij het schrijven van Losing Earth voor NYT Magazine. Het artikel van 30.000 woorden (en de serie voor Apple TV+, waar Rich uitvoerend producent van is), vertelt het verhaal van milieulobbyist Rafe Pomerance en klimaatwetenschapper James Hansen. Het vindt plaats in de cruciale tien jaar tussen 1979 en 1989, toen de wereld de kans had om de ergste gevolgen van de wereldwijde temperatuurstijging af te wenden – maar dat niet deed.

“Dit was een van mijn zorgen bij het schrijven van het stuk, dat de dramatiek zou worden ondermijnd omdat je toch al weet dat hun inspanningen voor niks zouden zijn,” zegt Rich. “Mijn strategie was om zo diep mogelijk in te gaan op hun levens, hun ervaringen en de tijdsgeest.” Dit helpt om het gevoel te creëren dat het lot van de wereld op de schouders van Pomerance en Hansen rust. Het stelde Rich ook in staat om morele vraagstukken te formuleren waar geen duidelijk antwoord op is – zoals of het ethisch verantwoord is om kinderen te nemen, nu we weten wat voor toekomst hen staat te wachten.

Innerlijke dilemma’s als deze zijn voor Rich de kern van het stuk, “niet zozeer de onthullingen over hoe dicht ze in de jaren tachtig in de buurt zijn gekomen van daadwerkelijk beleid erdoorheen krijgen,” legt Rich uit. De positieve reacties op het stuk, en natuurlijk het feit dat Apple er een serie van gaat maken, waren voor Rich genoeg bewijs dat er “een groot verlangen bestaat onder mensen om zich met klimaatverandering bezig te houden op een meer diepgaande manier dan alleen maar vertellen op welke kandidaat je moet stemmen”.

Het is nog te vroeg om te weten of Losing Earth als serie zal slagen in de ogen van critici, of dat de serie over klimaatverandering die echt doorbreekt naar de mainstream nog langer op zich zal laten wachten. Maar het is in ieder geval een goedbedoelde poging om met een abstract maar existentieel vraagstuk te worstelen, en daadwerkelijk nieuwe wegen in te slaan.

“Er zijn zoveel nare corporaties waar je het over kan hebben,” zegt Holdsworth. “Ik denk dat het probleem ligt bij massale overconsumptie en luiheid van grote bedrijven, en dat is gewoon erg moeilijk om te dramatiseren – maar dat betekent niet dat we het niet moeten proberen.”