Hoe de makers van X Factor het stemgedrag van kijkers manipuleren

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

Marcus*, een producent die tussen 2012 en 2014 bij de Britse versie van dit programma heeft gewerkt, legt uit hoe het bij hem in zijn werk ging. “We gaven geen aandacht aan de mindere kanten van de deelnemers, en versimpelden het hier en daar wat. We lieten juist de dingen zien die je wel sympathiek móest vinden: bijvoorbeeld iemand die het niet breed heeft maar er het beste van probeert te maken, of iemand die tegen de kanker vecht. Ook zij hebben heus wel mindere kanten, maar als je dat ook laat zien wordt het alleen maar verwarrend voor het publiek.” Marcus vertelt dat de verhalen van de deelnemers vaak al lang zijn uitgeplozen voordat ze voor de jury verschijnen.

Toen deelnemer J-Sol bijvoorbeeld vorig jaar voor de jury verscheen, wisten ze precies welk onderwerp ze moesten aansnijden. Hij zong een nummer dat hij had geschreven over de dood van zijn moeder – iets waar hij eigenlijk nooit expliciet over had willen vertellen. “Ik vind het niet prettig om erover te praten,” vertelt hij me. “Het vergt heel veel van me.” Jurylid Simon Cowell begon er vervolgens wel over, tot verbazing van J-Sol. “Ik had zoiets van: hoe weet je dit? Hoe wist je dat het nummer hierover ging?”

Dat bijzondere aspecten van deelnemers worden uitvergroot gebeurt natuurlijk wel vaker bij realityshows, maar de mensen die meedoen aan talentenjachten als X Factor willen echt popsterren worden – en voor de productie is die wens eigenlijk maar bijzaak, omdat zij vooral gewoon een leuk programma willen maken. Daarom krijgen sommige achtergrondverhalen veel aandacht, en andere juist totaal niet. En de deelnemers hebben in principe geen enkele zeggenschap over de manier waarop hun leven wordt gepresenteerd.

Neem Anton Stephans, die in de twaalfde reeks van de show in het Verenigd Koninkrijk verscheen. Hij was open over zijn drugsverleden, en ook het feit dat hij was geadopteerd leverde een goed achtergrondverhaal op. En aangezien hij al achtergrondzanger was geweest voor Tina Turner, Elton John en Sting, werd hij neergezet als iemand die al dicht bij de roem was geweest, en nu eindelijk de sprong zou wagen. Dat hij ook al had opgetreden in West End werd dan weer níet door de productie benoemd – dit succes paste namelijk niet in het romantische plaatje van de achtergrondzanger die het tot solist wist te schoppen.

Tijdens zijn eerste auditie was de jury enthousiast, maar in de vierde week van de liveshows werd hij door jurylid Nick Grimshaw “fake” genoemd. Stephans vertelt dat hij het gevoel heeft dat de producenten hem hadden neergezet als iemand die niet authentiek was – het productieteam zou hebben gelekt dat hij zogenaamd over zijn adoptie had gelogen.

“Ik was erg boos op de productie; ze wisten precies wat ze aan het doen waren,” zegt hij. “Ze zijn dikke maatjes met de tabloids.” Stephans denkt dat hij expres minder sympathiek werd neergezet, zodat andere deelnemers dat juist meer werden. En voordat je denkt dat hij een slechte verliezer is: hij is niet de enige met zo’n verhaal. In 2018 schreef oud-jurylid Gary Barlow in zijn autobiografie dat producenten voorstelden dat hij deelnemer Misha B een pestkop zou noemen. Twee andere juryleden, Louis Walsh en Tulisa Contostavlos, deden dit ook echt – en in dezelfde week werd Misha naar huis gestuurd.

“Het programma heeft deelnemers nodig waar het publiek zich mee kan identificeren – ze kijken niet naar mensen die ze niet mogen,” zegt Amelia, een producent die het programma vorig jaar verliet. “Dus soms moeten we ze een handje helpen. We zaten uren met de deelnemers, al leverde dat uiteindelijk maar een paar minuten beeldmateriaal op. Als je ze maar lang genoeg naar hun gevoelens blijft vragen, vertellen ze uiteindelijk wel iets waar de kijkers wat mee kunnen.”

Voordat ze auditie deed, droeg Talia Dean (een deelnemer van het veertiende seizoen) bagage voor bekende mensen bij de luchthaven Heathrow, waaronder Nicole Scherzinger en Sharon Osbourne. Dat leverde een mooi verhaal op, van “een waterdrager die van een hulpje uitgroeide tot een potentiële ster”, zoals ze het zelf omschrijft.

Dean werd gevraagd om hierin mee te gaan. In de clip die rondom haar auditie werd vertoond, was te zien dat ze in een sociale huurwoning woonde, al zong sinds ze heel jong was en haar baby vasthield. Vlak voordat ze voor de jury ging zingen, zei ze met een trillende stem dat ze “geen bagage meer wil dragen”. Het resultaat: een popster die iedereen mocht. “Ze hadden me veel sympathieker neergezet dan hoe ik in het echt ben,” vertelt ze me.

Op een gegeven moment liet de jury haar niet door naar de volgende ronde, maar deze beslissing werd teruggedraaid omdat het publiek bleef joelen dat ze terug moest komen. Vervolgens ging ze in eerste instantie ook niet door naar de liveshows, maar in tweede instantie alsnog wel, doordat de kijkers hadden gestemd dat zij de wildcard moest krijgen. Ze zegt dat ze gebruikt werd als het “sympathieke personage waar de productie aan kon trekken, zodat het publiek haar zou steunen. ‘Het leuke meisje met het kind’, dat was een beetje mijn rol.” De manier waarop ze door het programma werd weggestuurd en door het publiek weer teruggehaald, maakte twee dingen duidelijk voor haar: “Ik was de publieksfavoriet, maar niet de favoriet voor het programma.”

Net als Anton Stephans, denkt ze dat de productie voor haar eliminatie heeft gezorgd. Voor de favoriete deelnemers werd alles perfect geregeld, maar voor haar “werd niet echt veel moeite gestoken om haar performance te versterken. Ik was niet degene die ze vooruit wilden helpen.”

Dean zegt ook dat ze weinig steun van haar mentor kreeg vergeleken met de rest, en dat ze daar flink mee heeft geworsteld. In de tweede liveshow werd ze uiteindelijk weggestemd.

Nadat een deelnemer geëlimineerd wordt, krijgen ze vaak de vraag of ze nog iets willen zeggen. Meestal zeggen ze dan dat we nog wel wat van ze zullen horen, maar dat is zelden het geval. Ook de winnaars worden vergeten: kijk alleen al naar de Nederlanders die de talentenjacht wonnen (Sharon Kips, iemand? Haris Alagic?). Toch blijven mensen zich altijd weer aanmelden voor dit soort talentenjachten, in de hoop dat het hun leven zal veranderen.

*De namen van de producenten zijn veranderd omdat ze een geheimhoudingsovereenkomst hebben getekend.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE UK.