Waarom hou ik ervan om af en toe naar gruwelijke youtubefilmpjes te kijken?

Je zou bibliotheken kunnen vullen met alle prachtige films, kunst, series en boeken die de mensheid heeft gecreëerd, en ik zou er iedere minuut van mijn toekomstige leven aan kunnen besteden. Toch zijn er minuten, soms zelfs uren, die ik besteed aan het kijken naar dingen waar ik bijna onpasselijk van word; televisieprogramma's en youtubefilmpjes waarvan de lelijkheid zo intens is dat ik er gefascineerd naar moet kijken. Filmpjes waar ik een vreemde fysieke reactie bij voel, ergens ter hoogte van mijn buik en slokdarm, waarvan ik niet zo goed weet of het prettig of onprettig is.

Je kunt dit afdoen als een cynische, misschien wat treurige karaktereigenschap, maar de drang naar walgelijke dingen is niet iets waar alleen ik last van heb. Instagramaccounts als Urban Cancer – vol stadsfoto's van bijvoorbeeld duiven die in de kots pikken en bebloede tampons in dixi's – of Terrible Feet – vol met blind makend lelijke schoenfashionkeuzes – zijn slechts voorbeeldjes van de vele plekken waar mensen lelijke dingen verzamelen. Ook splatterfilms, zoals Saw, zijn puur bedoeld om lekker bij te sidderen en te walgen.

Hoewel het bekijken van een horrorfilm over een enge, moordende pop iets totaal anders is dan bijvoorbeeld sidderen om een televisieprogramma waar een ultiem onuitstaanbaar kind het bloed onder je nagels vandaan haalt, is er blijkbaar iets waardoor mensen negatieve emoties niet per se altijd willen vermijden, en soms zelfs opzoeken.

Ik wilde dit verder uitzoeken en sprak Joshua Tybur. Joshua is associate professor en werkt bij de VU in Amsterdam, bij de afdeling social and organizational psychology. Hij heeft een PhD in evolutiepsychologie en hij doet vooral onderzoek naar emoties, met name negatieve emoties, zoals walgen. Hij vertelt dat hij ooit een tv-programma zag waarin een soort wedstrijd plaatsvond en waarbij de verliezer een glas zweet uit de hoofdband van een dikke man op een loopband moest opdrinken. Dat was een reden om gefascineerd te raken in walgen – waarom de een veel meer walgt van een plas kots dan de ander, en wat de effecten zijn op je gedrag.

Josh stelt me al vrij snel teleur door te zeggen dat er in de psychologie, voor zover hij weet, geen sluitende antwoorden zijn op waarom mensen soms plezier scheppen uit walgen. Maar hij kan er wel interessante dingen over zeggen.

Allereerst: onze aandacht gaat sneller uit naar negatieve dingen dan naar positieve. Onderzoeken hebben aangetoond dat het reactievermogen van mensen minder snel is als je ze voor een scherm zet, ze vraagt om zo snel mogelijk op een vierkantje dat verschijnt te klikken, en ze kort daarvoor een walgelijke of nare foto laat zien. Blijkbaar blijft de aandacht hangen bij het nare plaatje.

Een andere observatie: mensen doen regelmatig aan een soort zelfkastijding,
dingen die richting marteling gaan. Bijvoorbeeld in de achtbaan stappen, abseilen van iets vreselijk hoogs, horrorfilms kijken – maar ook heel pittige gerechten eten, die letterlijk pijn veroorzaken. De kans is groot dat dit soort dingen een bepaald voordeel opleveren, maar een eenduidig antwoord op de vraag wat dat voordeel dan precies is, is er niet. Ook is een concert bekijken dat je heel lelijk vindt op een andere manier onprettig dan genieten van bijvoorbeeld gruwelijke onthoofdingen.

Het zou kunnen dat kijken naar walgelijke youtubefilmpjes iets te maken heeft met wat in de psychologie Schadenfreude wordt genoemd: het prettige, tevreden gevoel dat een mens kan hebben wanneer-ie getuige is (of hoort) van het falen of vernederd worden van een ander. Niet dat die man van de Counting Crows zich op het podium staat te schamen voor zijn volstrekt onacceptabele kapsel – wat hem overigens wel zou sieren – maar het ongemak dat je vóór hem voelt zou in je brein met hetzelfde te maken kunnen hebben.

Ik dacht zelf dat het bekijken van gruwelijke filmpjes zoals hierboven prettig kan zijn omdat je daarmee haarscherp definieert bij welke groep mensen je niet hoort, en daarmee ook bij wie je wel hoort. Josh zegt dat groepsidentiteit zeker een grote rol zou kunnen spelen in dit proces. Door te kijken en luisteren naar leden van een andere, wellicht zelfs rivaliserende groep, kom je aan informatie over diegene en diens groep. Die (negatieve) informatie is nuttig, omdat je die informatie kunt verspreiden. Roddelen is iets wat iedereen doet en waar duidelijk voordelen aan kleven, omdat je de status van andere mensen kunt verlagen, én je eigen positie in jouw groep kunt verbeteren. Roddelen (of praten over hoe verschrikkelijk je bijvoorbeeld een bepaalde comedian vindt, of filmpjes ervan delen) doe je alleen met mensen die je vertrouwt, en dat kan vriendschappen en relaties versterken. Zij voelen dan meer dat jij onderdeel uitmaakt van hun groep - namelijk de mensen die deze comedian óók verschrikkelijk vinden.

Toch ben ik er niet héél open over, vertel ik. Ik wil namelijk ook niet bekendstaan als die cynische guy die plezier schept in het kijken naar dingen die hij haat, en ik voel me er soms slecht over. Ook dat is inherent aan roddelen, vertelt Josh. Je voelt je er achteraf soms schuldig over, bent bang dat je te gemeen bent geweest. En, wat ook kan, is dat je ergens bang bent dat degene over wie je roddelt erachter komt, doordat er geroddeld wordt over jouw roddel. Nou is de kans niet zo groot dat die guy van de Counting Crows erachter komt dat jij met je vrienden lacht om onder andere zijn haar, maar ons brein is de afgelopen honderdduizend jaar zo geëvolueerd dat je denkt dat die kans er wél is, en onze hersenen werken nou eenmaal niet altijd rationeel. Overigens ervaar ik deze angst toch wel echt een beetje met deze filmpjes, aangezien ik dit allemaal het internet op slinger.