Trans identiteiten zijn geen modegril, ze hebben altijd al bestaan

Gender- en identiteitskwesties staan vandaag al hoger op de publieke agenda dan gisteren, en (hopelijk) nog een pak lager dan morgen. Gelukkig maar, al zijn we er nog lang niet helemaal. Want wanneer dit soort onderwerpen een plaats krijgen in de publieke ruimte of de media, is dat nog te vaak in de vorm van persoonlijke verhalen. In plaats daarvan zou er meer aandacht moeten worden besteed aan de geschiedenis met een grote G - ook al werd die voornamelijk neergepend door de heersende klasse. Maar wat als we je vertellen dat trans personen eigenlijk altijd al hebben bestaan? Wat als we je zeggen dat trans identiteiten al meer dan 4000 jaar oud zijn? Wat als we de archieven en de historische expertise over dit onderwerp in handen zouden geven van de personen waar dit allemaal rond draait? Wel, dit artikel is ongeveer hoe dat eruit zou zien. 

VICE sprak met met Lexie: trans activist, kunsthistoricus, beheerder van het IG-account @agressively_trans en auteur van "Histoire de genres: guide pour comprendre et défendre les transidentités" dat dit jaar verscheen bij uitgeverij Marabout.

VICE: Mensen beschouwen trans identiteiten vaak als iets nieuws (als een ‘mode’ of ‘rage’) doordat ze steeds vaker aan bod komen in het publieke debat. Ga je akkoord met die stelling? 
Lexie : In zekere zin wel. Er is meer aanwezigheid, dat klopt, maar die aanwezigheid beperkt zich nog altijd tot bepaalde media, bepaalde onderwerpen en bepaalde invalshoeken. We zien geen trans personen: we zien cisgender personen die bepaalde interesses hebben over trans personen. Typisch voor de pers in Frankrijk is dat het quasi onmogelijk is om berichtgeving over dit onderwerp te vinden die niet gaat over de moorden en zelfmoorden, of geen schokkend dossier is over iemands transitie. De media denken dat zij dingen hebben beschreven die nog nooit eerder verteld werden, terwijl diezelfde stereotypen al sinds de jaren tachtig herhaald worden. Er is inderdaad steeds meer zichtbaarheid, maar dat is niet per se een goede zaak. We kunnen niet gewoon zeggen: "Trans mensen zijn meer en meer zichtbaar, mission accomplished". Want zichtbaarheid in een context waarbinnen we nog steeds vermoord worden, maakt dat we worden blootgesteld aan seksualiserende, fetisjerende en gewelddadige blikken.

Heeft je opleiding als kunsthistoricus een invloed gehad op het in vraag stellen van je eigen identiteit, en de deconstructie en reconstructie ervan?
Vanaf de middelbare school wist ik dat ik naar L’Ecole du Louvre in Parijs wilde. Ik waande me Lara Croft die op zoek ging naar oude artefacten. Eigenlijk is Lara Croft een grafrover en een vernieler van erfgoed, wat een schande! Ik heb drie jaar kunstgeschiedenis gestudeerd, en me gespecialiseerd in anthropologie. Ik twijfelde al aan mezelf, maar werd me pas echt bewust van mijn trans identiteit in L’Ecole du Louvre. Ik kwam er toen niet voor uit omdat de sociale omgeving daar vreselijk was. Het in vraag stellen en de bevestiging van mijn identiteit gebeurde in de onderzoeksomgeving. We bestudeerden vragen als ‘Hoe is een samenleving georganiseerd?’ en ‘Wat blijft er concreet nog van over, ook wat betreft de sociale groeperingen?’. In de kunstgeschiedenis zagen we bijna niets anders dan vorstelijke groepen en in L’Ecole du Louvre kwamen er amper twee vrouwelijke kunstenaars aan bod. Dit riep bij mij een heleboel vragen op, en het heeft mij er uiteindelijk toe aangezet om door die filters heen te kijken en op zoek te gaan naar trans identiteit binnen deze academische velden.

Het is gek, want het zijn uiteindelijk die tekortkomingen, die gebreken, die ervoor gezorgd hebben dat je de aanwezigheid van iets anders hebt kunnen onthullen - niet alleen in jouw persoonlijke ervaring, maar ook binnen de maatschappij.
Ik denk dat ik mijn feminisme en mijn queerness heb kunnen bevestigen door mezelf de vraag te stellen: waar zijn de queer kunstenaars? We bestuderen veel historische figuren van wie bekend was dat ze queer waren, maar het werd er als een anekdote nog even bij verteld. Hun identiteit is doorheen de geschiedenis nooit bestudeerd. Er is een heel patriarchale invalshoek. Tegelijkertijd kwamen er in L’Ecole du Louvre ook veel niet-westerse terreinen aan bod, we zagen van alles. Afrikaanse kunst, culturele fragmentatie, complexe mythologieën, de relatie met onze voorouders,.. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik veel clichés en Europees centrisme heb leren deconstrueren. 

Zijn deze leemten, deze "gaten" in de geschiedenis, het resultaat van een gebrek aan bewijskracht?
Ik vind archieven bijzonder fascinerend, ze zijn fundamenteel. Veel onderzoekers hebben dingen gevonden die een trans-aanwezigheid vertonen, maar waren niet in staat om die te interpreteren. Om mijn boek te schrijven, moest ik die archieven opnieuw lezen vanuit een nieuw perspectief, het perspectief van een betrokkene. Wanneer er sprake is van deskundigheid en een meer gevarieerd perspectief, wordt het onderzoeksterrein breder. Dit hebben we ook gezien bij de aanwezigheid van zwarte onderzoekers en onderzoekers van kleur wat betreft koloniale studies en rassenverhoudingen. De "ik" is belangrijk. Wanneer gaan we beseffen dat het betrekken van betrokken individuen het onderzoeksveld uitbreidt? Of wil men niet dat die zoektocht verruimd wordt? In de kunstgeschiedenis wordt ons voortdurend gezegd dat we objectief moeten zijn, maar objectiviteit bestaat niet.

Is er doorheen de geschiedenis een systeem geweest van vrijwillige onzichtbaarheid van mensen die zich als trans identificeren?
Ja, zeker, maar dat was niet overal het geval. In het Westen was er geen systeem. Bewijsmateriaal ging verloren en de betekenis van bepaalde archieven ontbrak. Dit is bijvoorbeeld het geval met Eleanor Rykener, een sekswerker uit het 14de-eeuwse Londen, wiens rechtszaak voorhanden is. Ze werd destijds niet voor het gerecht gedaagd omdat ze trans was, maar omdat ze haar cliënten sodomiseerde. We stellen vast dat het hof toen rekening heeft gehouden met zowel haar geboortenaam (John) als haar identiteit (Eleanor). Er zijn ook heiligen van de Christelijke Kerk die trans zijn. We zijn er zelfs achter gekomen dat geslachtsverandering op weg naar de heiligheid als uiterst positief werd aanzien, omdat het hen dichter bij de fluïditeit van engelen bracht - naast nog enkele andere theologische argumenten.

Zijn er plaatsen waar dat onzichtbaar maken van trans personen ooit systematisch gebeurde?
Ja, dat zien we terug in elke koloniale dynamiek. In Afrika, bij de Lugbara, hebben missionarissen de term trans identiteit veranderd door er een letterlijk duivelse betekenis aan te geven. In een context waarin religieuze dynamiek, het verlangen naar universalistische expansie en de beroemde "beschavingsmissie" elkaar ontmoetten, kon het spookbeeld van de sekse - dat zeer aanwezig was - niet blijven voortbestaan. In Azië en de Stille Oceaan was dat anders: daar bestond het beeld van de goede wilde, zachtaardig en passief. Eigenlijk vervallen we in deze streken rechtstreeks in een fetisjisering en hyperseksualisering van de trans identiteit. Dit zijn heel verschillende dynamieken, maar in wezen hebben ze allemaal hetzelfde resultaat: de culturele dynamiek verdwijnt en wordt vervangen door de westerse binariteit.

Waarom was het voor het kolonisatieproces zo belangrijk om dit spectrum te reduceren tot twee geslachten, mannelijk en vrouwelijk?
Het is vooral gebaseerd op de wetenschappelijke context die eugenetica en rassen hiërarchie bevorderde. Deze verscheidenheid van culturen, en eigenlijk ook van sekseverhoudingen, werd beschouwd als een achteruitgang: een fantasie binnen een samenleving die als onmenselijk en intellectueel inferieur werd beschouwd. Terwijl er in Europa sprake was van een binaire orde: schoon, rationeel en vermoedelijk ook in overeenstemming met de natuur - wat klopt volgens alle retoriek van die tijd. Het rationalisme, dat sinds de 18e eeuw een van Europa's obsessies is geweest, was (helaas) ook gebaseerd op een gebrek aan kennis en apparatuur (met name om chromosomen en hormonen te bestuderen). Kortom, er is dus een "wetenschappelijke" kant van racistische en eugenetische theorievorming aan het werk in dit proces van kolonisatie, evenals een gevoel van beschavingssuperioriteit.

Wat is de plaats van trans personen in de geschiedenis?
In veel culturele groepen werd die plaats erkend en gewaardeerd. Bij de Zoeloes bijvoorbeeld, in het huidige Zuid-Afrika, werden trans personen in verband gebracht met de spirituele en mystieke wereld, en ook met de wereld van strijders. Dit is een analyse, maar we kunnen zeggen dat, aangezien binariteit de meerderheid was en nog steeds is, trans zijn als een teken van uitzondering werd beschouwd. Maar wel een uitzondering in de goede zin, in de zin van wonderbaarlijk. Niet in de zin van een vergissing, zoals dat nu misschien het geval zou zijn.

In hoeverre beschouw je de geschiedenis als een activistisch en politiek instrument?
Het wordt een activistisch instrument omdat het een feitelijke en verifieerbare realiteit is. Er valt niks te debatteren. De bronnen zijn er, je moet ze alleen maar lezen. Doordat we die feitelijke basis hebben, kunnen we reageren op een heleboel dingen die ons worden toegeworpen. Wij kunnen vragen: "Waarom blijven jullie ons toch verhinderen te bestaan, terwijl wij er - net als jullie - altijd al zijn geweest?". Ik heb op conferenties gezien hoe het hanteren van historische elementen mensen stil kan krijgen, er valt niets tegenin te brengen. Het feit dat ik zelf Napolitaans ben, verbindt me bovendien extra sterk met dit verleden. De enige twee gebieden in het Westen waar trans aanwezigheid een systeem is, zijn Albanië met de Burrnesh (de "maagden onder ede") en Napels met de Femminielli. Ik denk dat het ook werkt omdat het de trans aanwezigheid in verband brengt met de christelijke cultuur - en dat is voor velen een hele geruststelling.

Hoe bedoel je?
Westerlingen zijn bang om de joods-christelijke waarden en diens wortels te verliezen. Voor hen is het dus geruststellend om te laten zien dat trans aanwezigheid ook tot die wortels behoort. Het is vreselijk dat we ons bestaan nog altijd moeten rechtvaardigen door deel uit te maken van een systeem, terwijl ik net eis om die systemen te veranderen, ze te doen ontploffen en multipolair te maken. 

Toen ik "transgender geschiedenis" googelde, was het eerste resultaat Magnus Hirschfeld uit de jaren '20. Maar als we jouw boek lezen, komen we erachter dat trans zijn 4.000 jaar oud is. Hoe verklaar je dat contrast?
Hirschfeld is niet het begin van trans identiteiten, hij is het begin van de erkenning van ons trans-zijn door cisgender mensen. Dat wordt beschouwd als geschiedenis met de hoofdletter "G". Hirschfeld is geen sociaal wetenschapper of historicus, hij is een arts. Hij is een chirurg die graag experimenteerde. Dus nee, gewoonweg nee. Anderzijds was er wel en concentratie van trans personen rond zijn kliniek in Berlijn. Maar Hirschfeld dacht niet na over hormonen of chromosomen, het was puur genitaal. Voor hem was vaginoplasty noodzakelijk. Eigenlijk is het een voortzetting van de biologische standaardisatie die we sinds het einde van de 18e eeuw in Europa hebben gezien. Het gaat hand in hand met de psychiatrische en pathologiserende kant van trans identiteit. Dus het is geen trans verhaal, het is een verhaal van de manipulatie van trans identiteit door cis normativiteit, niks anders.

Moeten de betrokkenen, de onderzoekers en historici, trans zijn om de geschiedenis van trans identiteiten te achterhalen?
Ja, ik denk het wel. We moeten ruimte maken voor de betrokken mensen en hun expertise. Omdat het een explosie is van het onderzoeksgebied en een enorme uitbreiding van de mogelijkheden. Een pluraliteit die in handen is van mensen die allemaal dezelfde identiteit hebben, dat heeft geen zin. Het zal niet gemakkelijk worden als ik zie hoe hard we moeten vechten voor legitimiteit, maar we zijn ermee bezig.

Nieuwe lectuur, deze boeken moet je lezen volgens Lexie:

• “Les genres fluides: de Jeanne d’Arc aux saintes trans” van Clovis Maillet (Arkhe, 2020) 
• “Transfuges de sexe : passer les frontières du genre” van Emmanuel Beaubatie (La Découverte, 2021) 
• “Stone Butch Blues” van Leslie Feinberg (1993, Fireband Books)
• Monique Wittig (Les Guérillères), ALOK (le concept de blanchité), Julia Serano (Whipping Girl), …

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.