Wat zet jij op je grafsteen?

Tussen nieuws, videogames, dode duiven op straat en het einde van echte blèitfilms is de dood overal te vinden. En als er een ding is waar we zeker mogen van zijn, is dat we uiteindelijk allemaal sterven. 

Het is deze zekerheid dat ons leven zin geeft (en ons ook wat angstig maakt, geef ik toe). Wat is de zin van het leven? Wat is er echt belangrijk? Moeten we een plan hebben of leven we beter van dag tot dag? Zouden we beter later gaan slapen, of moeten we vroeger opstaan? En is het wel echt zo slim om zoveel tijd te verspillen aan het recoveren van onze kater? 

In een gebroken wereld waar niets echt nog telt, zeker niet onze luttele levens en onze minuscule  impact, wat willen we nalaten aan de wereld? 

Om deze vraag beter te begrijpen vroeg ik enkele mensen om na te denken over wat ze op hun grafsteen zouden zetten: wat is het laatste dat je wil meedelen aan de wereld van de levenden? Dit bracht me naar een grappig kerkhof vol met ontkenning, depressieve besluiten en naïeve teleurstellingen. 

VICE: Je hebt er duidelijk al veel over nagedacht.
Ik verzamel al heel mijn leven lang “grafzerkmateriaal”, meestal als ik aan een goede one-liner denk. Ik had zelfs een Twitter vol #grafzerkmateriaal, helaas heb ik op een bepaald moment de app moeten verwijderen. “Alles is kapot te krijgen” is denk ik wel mijn beste vondst: het past gewoon goed bij mij. Ik zou het ook ironisch vinden om dat in diamanten te schrijven, want eigenlijk gaat mijn lichaam na mijn dood wél uiteenvallen, maar de diamanten niet. Alles is dus kapot te krijgen, behalve diamanten. En onkruid.

Hoe gaan ze je kapot krijgen, volgens jou?
Ik ben al meerdere malen een beetje kapot gegaan: toen ik 9 was werd ik gediagnosticeerd met chronische depressie, en op mijn 11 jaar met OCD. Toen klonk het al raar in mijn oren: ik vond mijzelf eerder realistisch dan cynisch, en nu eigenlijk nog steeds. Hoewel ik er nu jaren therapie en inzichten bij heb, is mijn visie over de wereld vrijwel niet veranderd. Ik heb ook al een mislukte zelfmoordpoging achter de rug, ik was 14. Gelukkig heb ik later écht nog geleefd, en ervan genoten. Een paar jaren terug heb ik nog een zwaar ongeval gehad, maar dat heb ik ook overleefd. Intussen ben ik enorm dankbaar voor het leven en heb ik eigenlijk, ondanks alles, heel veel respect voor haar.

Ben je iemand die veel risico’s neemt? 
Ik neem wel risico’s… maar ik ben daar eigenlijk niet echt bang van. Ik heb al veel overleefd, en ben ook overtuigd dat dat in mijn DNA zit. Ik kom van een indigenous volk en een verleden van genocide, dat heeft allicht ook veel voorouderlijk trauma met zich meegebracht. Tegenwoordig zie ik daar vooral een soort missie in - ons DNA moet voortzetten en de grenzen van de dood overleven.

Heb je al gedacht aan jouw begrafenis?
Ik ben atheïstisch opgegroeid, maar ik hou wél van rituelen: ik zal, zoals mijn traditie het wil, uitgestrooid worden in de zee. Bij mijn geboorte in Nouméa (Nieuw-Caledonië) werd mijn navelstreng in de oceaan gegooid, met het idee dat ik overal vrij en thuis zal zijn. Het is dus logisch dat mijn assen daarheen ook keren.

En wat wil je achterlaten als legacy?
Niet om weeral cynisch te zijn, maar ik hoop vooral dat er überhaupt nog een wereld is om iets op over te laten. Ik ben nu 8 maand zwanger en een gezonde dochter is wat ik zal achterlaten. Als erfenis voor de wereld, heb ik maar één iets om aan te bieden: ik wil een inspiratie zijn voor mensen zoals mezelf, die ondanks alles toch nog niet kapot zijn gekregen. As above, so below.

VICE: Je hebt precies niet veel inspiratie… 
Céleste: Niet echt neen. Misschien ligt dat aan mijn leeftijd, maar ik vind het echt moeilijk om iets te vinden. Ik heb nog nooit een geliefde verloren aan de dood, ik ben maar naar twee begrafenissen geweest in mijn hele leven, dus de dood is voor mij iets heel abstract op dit moment. Het enige waar ik soms over nadenk is hoe de mensen waarmee ik close ben zouden reageren als ik morgen zou sterven. Wie zou er op mijn begrafenis zijn, wie zou het meest overstuur zijn … Maar dat is eerder een egotrip. 

Waarom zou je morgen sterven? 
Dat weet ik niet. ‘k weet het niet. Het is niet alsof ik een leven vol gevaar leef. Uiteindelijk … wie weet welk lot ik heb. 

Ben je bang van de dood?
Niet van sterven in het bijzonder; aan de andere kant vind ik oud worden wel eng. 

Welke leeftijd is goed om te sterven?  
Ik zou zeggen rond de 80, dat is de leeftijd waarop de meeste heel wat gezondheidsproblemen beginnen te ervaren, die hen uitsluiten van de maatschappij. Dat is niet echt iets dat ik wil ervaren. Mijn grootouders hebben nu die leeftijd en ze vertellen me soms wel dat ze alles hebben bereikt in het leven wat ze wouden, en dat ze klaar zijn om te vertrekken als het zo ver is. Na 80 heb ik het gevoel dat je vooral tegen de dood vecht met al je macht. 

Wat zou jij moeten bereikt hebben in je leven tegen 80 zodat je in vrede kunt sterven? 
Een van mijn dromen is om een oud huis te kopen en het te renoveren naar mijn eigen stijl en noden. Mijn ouders hebben dat twee keer gedaan, volledig uit ruïnes en dat heeft me wel geïnspireerd. Kinderen krijgen is iets dat me ook zou gelukkig maken: dan kan ik mijn ervaringen met hen delen en wat ik eruit heb geleerd … Ik denk ook dat kinderen je een nieuwe blik op de wereld geven. Op professioneel vlak weet ik gewoon dat ik niet dezelfde job kan doen heel m’n leven. Ik ben momenteel nog student, dus dat blijft zo wat vaag, maar ik ben er niet bang van. 

Wat gebeurt er volgens jou na de dood? 
Ik denk dat je nadat je sterft voortleeft in de herinneringen van anderen, meer niet. Geen hemel of hel, geen reïncarnatie… gewoon een herinnering. Uiteindelijk is dat ook wat ik wil nalaten, een goeie herinnering. Om mensen een lach op het gezicht te brengen als ze terugdenken aan onze tijd samen. 

VICE: Je kijkt er niet echt naar uit, heb ik de indruk.
Matthias: Ik ben al van kleins af aan bovengemiddeld bang van de dood. Toen wilden alle andere kinderen rond mij heel graag ouder worden, en ik echt, écht niet. Joke’s on them, want nu beseft natuurlijk iedereen dat volwassen zijn kut is. Doorheen mijn puberteit leerde ik veel van mijn angstigheid af, of dat dacht ik toch; een half jaar geleden triggerde ik door oververmoeidheid en een ongezonde levensstijl een feedback loop van paniekaanvallen. Het verplichtte mij om mijn leven helemaal om te gooien en op zoek te gaan naar een uitweg. Als onderdeel van deze zoektocht ben ik dieper proberen in te gaan op de vraag waarom ik zo bang ben voor de dood, één van de weinige zekerheden die mij te wachten staat. 

En? Wat waren de uitvindingen?
Er is geen eenvoudig antwoord op die vraag, maar ik heb toch al wel een paar componenten kunnen ontleden: de belangrijkste is het existentiële schuldgevoel dat we onszelf opleggen in de yolomaatschappij waarin we “maar 1 keer leven” en dus “er maar beter het beste van maken”. Niemand wilt op hun sterfbed liggen met het knagende schuldgevoel tegenover zichzelf dat die niet alles uit het leven heeft gehaald. We moeten naast ons werk, dat altijd boeiend moet zijn, nog met baanbrekende side projects bezig zijn. We moeten elk weekend maximaal genieten, hard feesten, en minstens één nieuwe bedpartner scoren. We moeten ervoor zorgen dat onze volgende reis uniek, authentiek en instagrammable is. Onze vrijetijdsbesteding moet elke keer opnieuw legendarisch zijn waardoor de druk enorm hoog is en we nooit meer echt genieten van dingen in het hier en nu, of toch niet voor lang. 

Dat is… deprimerend, ja. Hoe ga je er nu concreet mee om?
Ik ben nu een half jaar aan het werken op acceptatie en appreciatie van de dingen zoals ze zijn, door middel van meditatie, journaling en gedragstherapie. Mijn fomo is er nog, maar in plaats van er heel de tijd op in te gaan, accepteer ik het knagende gevoel en geef ik het ruimte. Door minder te struggelen met mijn negatieve gevoelens, heb ik veel minder last van paniekaanvallen en doodsangsten, maar ook gewoon veel meer rust in mijn hoofd. We beseffen denk ik nog niet goed dat geluk niet iets is wat je kan nastreven. Soms gaat het goed in ons leven en voelen we ons voor een onverklaarbare reden alsnog angstig of depressief. Omdat we op die momenten tegen onszelf zeggen dat we ons niet zo mogen voelen, maken we het uiteindelijk erger.

Zijn er toch nog dingen die je wilt doen voor je sterft?
Ik focus mij niet meer op mijlpalen, maar op dingen die geen onnodige druk leggen, zoals nog veel tijd doorbrengen met mensen die ik graag heb, nog veel nieuwe mensen leren kennen die mij inspireren en de creatieve skills die mij intrinsiek motiveren blijven masteren. Natuurlijk heb ik nog wel grote dromen en denk ik soms van “shit ik ben nog niet in elk land op de planeet geweest” of “kak, ik heb nog nooit een trio gehad”, maar door alles wat ik afgelopen half jaar heb geleerd, veroorzaken deze dingen een pak minder jeuk.

VICE: je koos voor een flauwe mop. Helpt het voor jou om over de dood te denken met wat humor?
Assia: Met zaken zoals de oorlog in Oekraïne of zelfs corona, worden we er soms aan herinnerd dat we niet onsterfelijk zijn. Voordien was ik heel gefocust op de toekomst, sparen … ik had ook dit idee om te wachten op het juiste moment, om nu dan te beseffen dat dit het moment is. Ik probeer meer in het heden te leven, om te genieten en zoveel mogelijk te lachen. Dat klinkt misschien onvolwassen, maar het is het tegenovergestelde. Zonder té filosofisch over te komen…

… Nee, laat maar horen!
Persoonlijk haal ik echt een kick uit het lezen wat Camus schreef over de mythe van Sisyphus, die kerel die elke dag een steen op de berg rolt terwijl hij perfect weet dat op het einde van de dag die steen naar beneden zal rollen, en hij het de dag nadien opnieuw naar boven mag duwen. Camus zegt dan dat je je een blije Sisyphus moet inbeelden: deze kerel weet dat dit zijn lot is, dus kan hij kiezen om zijn leven lang nutteloze trucjes te bedenken om ervan onder te muizen, waarvan hij alleen maar meer gefrustreerd en depri zal worden, of hij kan zijn lot aanvaarden en zijn rots op het gemak naar boven duwen terwijl hij geniet van het briesje en het mooie uitzicht. Ik denk dat dit de beste metafoor is voor het leven. 

En wat is jouw rots?
Ik ontwerp dus non-gendered kledij, en ik droomde er altijd van om een modester te worden. Vroeger was dat een doel dat ik koste-wat-het-kost moest bereiken: ik verwaarloosde m’n gezondheid of sociale leven vaak om mijn projecten af te werken. Met ouder te worden kon ik de dingen beter in perspectief plaatsen: ik werk elke dag een beetje, terwijl ik ook geniet van mijn leven. En ik twijfel ook niet meer zo vaak om te zeggen tegen mezelf “Stop, vandaag gaan we niet werken en iets leuks doen,” zelfs wanneer ik bergen werk heb. 

Dus er zijn dingen die je zeker nog wil bereiken in het leven?
Absoluut, veel zelfs! Ik wil naar Japan, ik wil mijn hoogtevrees overkomen door te gaan bungeejumpen … Die doelen hangen volledig van mij af, het is mijn keuze of ik ze al dan niet haal. In het verleden maakte ik de fout om abstracte doelen voor mezelf te stellen, waar succes heel hard afhing van externe factoren zoals “beroemd worden”. 

Wat wil je nalaten als je sterft?
Ik wil een impact hebben op het leven van anderen. Mijn grafsteen is ook een beetje zo: zelfs wanneer ik dood ben, hoop ik om nog steeds iets van interactie te kunnen hebben met mensen. Als je door het kerkhof wandelt en je passeert mijn graf en ik krijg je aan het lachen in de krochten van de dood, dan slaag ik! Ik ben vaak geïnspireerd door artiesten wiens werk ik pas na hun dood ontdekte. Wanneer ik emoties ervaar bij een lied, een foto of een beeld, … voor mij is dat niet zozeer een connectie met het werk maar met de auteur ervan. 

VICE: Denk je dat er, na de dood, nog iets komt?
Karen: Eigenlijk niet, en dat vind ik een beetje jammer: hier wordt de dood altijd gezien als zo’n trieste bedoening, terwijl het gewoon een deel van het leven is. In de Mexicaanse cultuur bijvoorbeeld, kijken ze volledig anders naar de dood, op een manier die volgens mij meer troost geeft. Ze geloven effectief dat er na de dood een andere leven is, en vieren elk jaar hun Dia De Los Muertos. Er wordt dan heel feestelijk en blij teruggekeken naar de geliefden die er niet meer zijn, met veel kleur en bloemen.

Op welke leeftijd zou je het liefst sterven?
Niet te vroeg, niet te laat…een goede leeftijd om te sterven bestaat niet echt, denk ik. Maar ik zie mijn opa van 95 de laatste tijd best wel aftakelen, en dat lijkt mij heel lastig. We gingen een paar jaar geleden een feest geven voor zijn verjaardag, maar zo goed als al zijn vrienden waren overleden...dat kwam wel binnen. Ik wil dus wél oud worden, maar niet zo oud dat ik bewust zou verlangen naar het einde.

Waar wil je geen spijt van hebben op jouw doodsbed?
Ik pieker mij altijd dood voor ik ga slapen! Het zou wel cool zijn als ik op mijn doodsbed een beetje relaxer kan zijn. Misschien is dat wel nog een mooi doel om naartoe te werken, eigenlijk.

Zijn er andere doelen die je wilt bereiken?
De klassiekers, denk ik: reizen, kinderen krijgen…ik wil ook graag op pensioen zijn en taartjes eten met mijn vriendinnen. Ik heb daar eigenlijk echt zin in!

Als je jouw eigen begrafenis zou kunnen plannen, hoe zou het er uitzien?
Voor mijn 25ste verjaardag had ik een koffietafel gegeven, met slappe koffie en wakke pistolets met kaas. Al mijn vrienden moesten ook een powerpoint maken over mij. Dus eigenlijk is mijn begrafenis al af! Voor de volgende zou ik liefst van al een viering hebben, waar mensen leuke dingen over mij vertellen, zodat er wat gelachen kan worden. En er moeten puppy’s zijn! Veel puppy’s. En een dessertenbuffet in plaats van uitgedroogde sandwiches. Daar wordt niemand gelukkig van.

Volg VICE België ook op Instagram.