De opkomst van ecofascisme: het kind van extreemrechts en milieuactivisme

Tijd om wakker te worden. Tijdens de wereldwijde klimaatactiedag heeft VICE alleen verhalen over onze huidige klimaatcrisis. Klik hier om meer te lezen.

Op 15 maart 2019 begon een 28-jarige Australiër op de parkeerplaats bij een moskee in Christchurch in Nieuw-Zeeland te livestreamen. Brenton Tarrant, zoals deze man heet, filmde hoe hij 51 mensen neerschoot. 

De video van Tarrant, die er extreemrechtse ideeën op nahield, werd massaal gedeeld door neonazi’s van over de hele wereld. Nog geen vijf maanden later schoot een 21-jarige man uit Texas 23 mensen dood in een supermarkt in El Paso.

Bij deze twee aanslagen kwamen meerdere vreselijke dingen samen: lone wolfs die erop los moorden omdat ze hun eigen ras willen beschermen, de internationale verspreiding van hun extreemrechtse ideologie, de gamificatie van terrorisme en het livestreamen van moord als propagandamiddel.

Het waren ook voorbeelden van de relatie tussen ecologisme en fascisme. Beide schutters hadden voor hun aanslagen manifesten online gezet, om anderen te inspireren. En in beide manifesten stond dat het milieu erg belangrijk voor ze was.

“Ik ben een etno-nationalistische eco-fascist,” vatte Tarrant het zelf samen. “Etnische autonomie voor alle mensen die de natuur, en de natuurlijke orde, willen behouden.”

Extreemrechtse ideologieën vormen grote dreiging, en ecofascisme is daar een onderdeel van. Binnen deze stroming streeft men naar een totalitair regime waarin de natuur wordt beschermd ten koste van bepaalde bevolkingsgroepen – meestal minderheden. En hoewel het niet een enorm populaire beweging is, zouden we het niet moeten onderschatten, zegt journalist Alex Amend, die onlangs een groot artikel over ecofascisme schreef voor onderzoeksbureau Political Research Associates.

“Met het ecofascisme kunnen we verklaren waarom iemand als Tarrant immigranten neerschiet: hij ziet ze als bedreiging voor de witte wereld,” zegt hij tegen VICE News. “Het heeft dus al bewezen dodelijk te kunnen zijn. En dat zal het in de toekomst ook zijn.”

In versleutelde en inmiddels gelekte chatberichten praten neonazi's en andere aanhangers van extreemrechts gedachtegoed geregeld over het milieu en de rol die het speelt in hun plannen.

“Nu klimaatverandering tot meer milieuproblemen en bezorgdheid leidt, speelt ecologie ook een grotere rol in fascistische ideologieën,” zegt Alexander Reid Ross, die onderzoek doet naar fascistische bewegingen.

Wat is ecofascisme?

Net zoals de term ‘alt-right’ is ook de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘ecofascisme’ deels verloren gegaan, in de zin dat het nogal een negatieve lading heeft gekregen.

“Ecofascisten kunnen zich bezighouden met ecologische politiek, zogeheten overbevolking, soms ook ten koste van mensenrechten, terwijl er ook vormen van fascisme zijn die zich meer richten op de witte arbeidersklasse,” zegt Reid Ross.

Amend omschrijft ecofascisten als fascisten die geloven dat “de witte identiteit hetzelfde is als, of direct in verband staat met, wat zij zien als het historische landschap dat belangrijk is voor die identiteit”.

Sommige ecofascisten zijn van mening dat de natuur vernield wordt door overbevolking, en houden de zuidelijke helft van de wereld daarvoor verantwoordelijk – ook de schutter van Christchurch verwees naar dit idee. Anderen zoeken de verklaring voor milieuproblemen in het consumentisme in het westen, en vinden het allemaal de schuld van joodse elites.

Bernhard Forchtner, een onderzoeker bij het Centre for Analysis of the Radical Right en docent aan de Universiteit van Leicester, vertelt aan VICE News dat ecofascisten vaak bang zijn voor ecologische achteruitgang of rampspoed. “Die angst staat in verband met de bedreiging van hun raciale integriteit,” zegt hij. “Om met die dreiging om te gaan, moet de samenleving gereorganiseerd worden rondom autoritaire principes.”

Ecofascisme is niet iets heel nieuws. De beruchte neonazi-slogan ‘Blut und Boden’ – waarvan de Engelstalige variant (‘Blood and Soil’) werd gescandeerd door de betogers in Charlottesville – verwijst rechtstreeks naar het verband tussen een etnische groep en het land waar ze vandaan komen. Talloze extreemrechtse leiders hebben het milieu, of principes van het ecofascisme, toegepast in hun leer en wervingsproces. David Lane bijvoorbeeld, die lid was van de neonazi-terreurgroepering The Order en de Fourteen Words bedacht, een zin van veertien woorden die vaak door Amerikaanse neonazi’s en alt-rightgroeperingen wordt gebruikt. En ook William Pierce, de schrijver van propagandaboek The Turner Diaries.

Fascisten hebben jarenlang geprobeerd om in milieubewegingen te infiltreren, soms ook met succes. Die aantrekkingskracht kan deels verklaard worden door het feit dat ecofascisme gelijkenissen vertoont met een paar controversiële, maar erkende milieuvisies. Bepaalde soorten fascisten vinden bijvoorbeeld aansluiting bij diepe ecologie, het idee dat alle levende wezens gelijk zijn en het menselijk bestaan per definitie schadelijk is.

“We zien dat extreemrechts vaak dezelfde standpunten en formuleringen heeft,” zegt Blair Taylor, programmadirecteur van het Instituut voor Sociale Ecologie. “Diepe ecologen zien de mens als een parasiet op de natuur, zoals fascisten ook vaak joden als parasieten op de economie zien, of mensen van kleur of uitkeringstrekkers als parasieten op de samenleving.”

Diepe ecologie is zelf geen fascistische ecologie, maar de gedachtegang erachter overlapt er wel mee. Eerder dit jaar stierf de Finse diepe ecoloog Pentti Linkola, die vooral bekend was omdat hij genocide best voordelig vond voor Moeder Aarde en fel tegen immigratie was, waarna veel ecofascisten om zijn dood rouwden en hem online herdachten.

“Hij bekritiseerde de modernisering, humanisme en het globalisme op een manier die zelfs in zijn extreemste en provocatiefste vorm heel charmant was,” schreef een van hen.

Online posts en brandstichting

De afgelopen jaren zijn online uiteenlopende ecofascistische groeperingen ontstaan, waarvan de bekendste de inmiddels opgeheven Green Brigade en het bijna opgeheven Greenline Front zijn.

De Green Brigade was nauw verbonden met The Base, een inmiddels opgeheven terreurcel van neonazi’s. Vorig jaar oktober eiste de groep een brandstichting op bij een nertsenfokkerij in Zweden – wat onder eco-extremisten een gebruikelijk doelwit is.

Volgens een voormalig lid begon de groepering op het gameplatform Discord, en bevond het zich toen al in “eco-extremistische kringen”. Hij zegt dat ze neonazi’s niet per se aanmoedigden, maar ook niet wegjaagden. 

“Zolang je van bomen hield en grote bedrijven haatte, was je welkom. Of je die eigenaren dan kapitalisten of joden noemde, maakte niet zoveel uit,” zegt het voormalige lid. “We waren met socialisten, anarchisten, fascisten, noem maar op.”

Hij zegt dat de meeste leden heidenen waren en uit de Verenigde Staten kwamen, maar er ook wel een paar buitenlanders tussen zaten. De meerderheid omschrijft hij als “keyboard warriors” die vooral samen propaganda zaten te maken. Sommigen gingen echter nog een stapje verder: het Green Brigade-lid dat de nertsenfokkerij in de fik zou hebben gezet, was ook actief in The Base en postte tutorials om bommen te maken op de meme-website iFunny.

Na een verloop van tijd raakte de leiding van de brigade steeds meer verweven met The Base, en werd er zelfs een e-mail naar de groepering gestuurd om voor te stellen hoe de twee partijen konden samenwerken met het werven van leden.

Dat voorstel zat sommige brigade-leden niet helemaal lekker. “We begonnen als algemene ecoterreurgroepering, maar niet per se een ecofastistische,” zegt het ex-lid. “Dat is een belangrijk onderscheid, want bij ons was iedereen welkom die het milieu wilde redden, ongeacht hun politieke ideeën. Voordat we met The Base samengingen hadden we zo’n dertig leden. Maar The Base bestond vooral uit nazi’s, waardoor een hoop mensen van de Green Brigade zijn weggegaan, waaronder ikzelf.”

De leider van de Green Brigade heeft de banden met The Base nooit ontkend, maar wel gezegd dat de cel autonoom te werk ging. Afgezien van de brandstichting, zegt het voormalig lid, hield de groepering zich alleen bezig met kleinschalige acties zoals ‘zaadbombardementen’, wat hij omschrijft als “een bal aarde met zaden van heel hardnekkig onkruid in tuinen gooien”. 

Kort nadat de FBI meerdere leden van The Base arresteerde vanwege betrokkenheid bij moord, werd de Green Brigade opgeheven.

Het Greenline Front werd in de jaren tien van deze eeuw opgericht in Oost-Europa, en verspreidde zich vervolgens naar allemaal andere landen. Forchtner zegt dat de groep actief bijeenkwam en demonstreerde met vlaggen. Op zijn website zegt het Front dat het aan schoonmaakacties en andere vormen van activisme deelneemt, zoals het planten van bomen, maar verder niet achter grote acties zit.

Tegenwoordig bestaat het grootste socialmedia-account van het Greenline Front vooral uit dierenplaatjes en Hitler-foto’s. Dat zie je volgens Forchtner ook bij veel andere groeperingen die er niet in slagen om over een langere periode leden te werven.

Dat ze grotendeels zijn opgeheven heeft vooral praktische redenen, zegt Forchtner: “Dat komt niet per se vanwege de ideologie.”

In de eerste week van september, nadat ik Forchtner sprak, postte het Greenline Front een foto van acht mannen met geblurde gezichten die een vlag van het Front vasthouden. Ze poseren voor oude ruïnes.

Een van de taartpunten

Veel jonge fascisten hangen een afgeslankte versie van het ecofascisme aan. Ze richten zich op een eenvoudig leven waarbij je op het land leeft en daarmee nauw in contact staat, vergelijkbaar met de “Völkische” filosofie waarbij jonge Duitsers zich met hun moederland wilden verbinden – die overigens al bestond voordat het nazisme opkwam. Veel groeperingen die zich op dit soort ideeën baseren verspreiden extreemrechtse milieupropaganda.

Andere fascisten zien het milieu vooral als handige manier om mensen te werven, die ze maar wat graag uit willen buiten.

“Breng het woord ‘fascist’ terug in ‘ecofascist’! Er is serieus een grote markt voor extreemrechts ecologisme,” schreef een fascist in 2016 op het extreemrechtse forum Iron March.

Amend zegt dat vooral de nieuwste generatie rechtse jongeren, die niet zijn opgegroeid met de klimaatontkenning van conservatieve media, vatbaar kunnen zijn voor dit soort gedachtegoed.

“Ze weten dat het echt aan de hand is, dat de wereld steeds verder opwarmt. Ze weten dat dat hun toekomst is. Dus conservatieve jongeren, de rechtse toekomst, zouden zich daar best eens op kunnen storten,” zegt hij. “En de oplossingen die ze ervoor hebben liggen waarschijnlijk in een radicaler anti-migratiebeleid.”

Amend zegt dat er makkelijk aspecten van het ecofascisme of duurzaamheidsdenken kunnen worden aangetroffen bij “jonge fascistische groeperingen” die zichzelf ecofascistisch noemen, zoals Patriot Front of Identity Evropa (tegenwoordig de American Identity Movement).

In hun versleutelde chatgesprekken noemde de neonazigroep The Base een aantal boeken van invloedrijke ecofascistische schrijvers over rekruteren. Ook gebruikten ze het ecofascisme als propagandamiddel. Een vergelijkbare groepering, Atomwaffen, gebruikte het gezicht van Ted Kaczynski, een extremist die ook wel bekendstaat als de Unabomber, om zijn boodschappen te verspreiden.

Op een extreemrechts forum, dat door Unicorn Riot gelekt werd op Discord, schrijft een fascist dat ecofascisten ook makkelijk richting het accelerationisme kunnen gaan – het idee dat kapitalistische processen versneld moeten worden, zodat de samenleving instort en weer opnieuw opgebouwd kan worden, maar dan op de ‘goede’ manier:

“Aanhangers van een ecofascistisch wereldbeeld, die niet eens zelf direct betrokken zijn geweest bij gewelddadige acties, roepen steeds meer op tot geweld jegens mensen van wie ze denken dat ze een bedreiging voor het milieu vormen,” schreven ze afgelopen jaar. “De vermeende dreiging komt meestal van joden, die volgens ecofascisten alleen denken aan geld verdienen, zelfs ten koste van het milieu. Daarom zou de siege pill (accelerationisme) makkelijk op de green pill (ecofascisme) kunnen volgen.

Natuur als rechtvaardiging van een hiërarchie

Taylor denkt dat het ecofascisme alleen nog maar groter zal worden, en daar heeft hij drie redenen voor: rechtse jongeren groeien op in een wereld waarin ecologie is genormaliseerd, de witheid van de milieubeweging en de neiging van extreemrechts om verder te kijken dan de traditionele conservatieve denkers die de klimaatverandering ontkennen.

“Ik denk niet dat het gevaarlijk is dat het ecofascisme groter wordt,” zegt Reid Ross. “Maar we moeten ons wel zorgen maken over de lone wolfs die ertussen zitten.”

Op de voorkant van zijn manifest had Brenton Tarrant een afbeelding geplaatst van een cirkel, verdeeld in acht taartpunten: een voor ieder deel van zijn filosofie. Rechts bovenaan staat ‘environmentalism’ (ecologisme). Dat is misschien de beste manier om tegen de huidige opkomst van het ecofascisme aan te kijken – als deel van een groter geheel, maar ook als een soort marketingtool.

Nu de wereld in de fik staat, de zeespiegel stijgt en volledige gemeenschappen ontheemd raken, zoeken mensen wanhopig naar antwoorden die hun leiders niet kunnen of willen geven. Sommigen komen uit op het idee van een puur ras en het idee van een gereinigd land, en het verband daartussen. Maar wat Taylor betreft, die al zijn leven lang ecologist is, is dit de zoveelste ruzie binnen een cultuuroorlog waar geen einde aan lijkt te komen.

“Voor de harten en mentale toestand van mensen is de natuur een belangrijk wapen in deze oorlog.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US