Deze creatieven maakten een Vlaamse vlag waar iedereen trots op kan zijn

“Toen we die aangepaste vlaggen bestelden, bekroop ons een akelig gevoel”, vertelt Noortje op het binnenplein van haar studio in Borgerhout. “We waren erg benieuwd naar de kwaliteit, maar toen we de vlaggen één voor één openden, hoopten we toch dat er niemand meekeek. Alsof we iets fout aan het doen waren. Je durft bijna niet zeggen dat je een trotse Vlaming bent.

Waarom ligt de Vlaamse vlag eigenlijk zo gevoelig? Daarvoor moeten we wat grondiger kijken naar de geschiedenis van de Vlaamse Leeuw.

De Leeuw dook voor het eerst op in de wapenschilden van de Vlaamse graven in de 12de eeuw, als een souvenir van de kruistochten. Die leeuw had toen een rode tong en rode klauwen, net zoals die op de huidige officiële Vlaamse vlag.

Aan het einde van de 19de eeuw wordt diezelfde Vlaamse Leeuw het belangrijkste symbool van de Vlaamse beweging. In die tijd was er in de Vlaamse beweging helemaal geen tegenstelling tussen Belgisch patriottisme en Vlaamsgezindheid.

Maar dan ontstond in de Eerste Wereldoorlog, omdat het Nederlands nog altijd als een minderwaardige taal werd beschouwd, het anti-Belgisch Vlaams-nationalisme, wiens aanhangers de zwart-gele Vlaamse Leeuw verkozen. De andere Leeuw, in zwart-geel-rood, deed namelijk te sterk denken aan de Belgische driekleur. Zo werd de zwart-gele vlag de zogenaamde Vlaamse strijdvlag van de radicalere Vlaamse Beweging.

De meest radicalen uit die beweging collaboreerden in de Tweede Wereldoorlog met Nazi-Duitsland. De zwart-gele leeuwenvlag werd daarbij door collaboratiebewegingen als het VNV gebruikt. (Al was dat niet de enige vlag: de Franstalige Belgischgezinde collaboratiebeweging Rex gebruikte dan weer de Belgische driekeur op hun uniform.)

In de recente jaren zien critici de zwart-gele vlag omwille van dat verleden dan ook als een collaboratievlag. Dat is een recent fenomeen: in 1973 werd er nog overwogen om deze zwart-gele strijdvlag als officiële vlag van de Vlaamse Gemeenschap aan te nemen, maar toen is nooit de term collaboratievlag gevallen. Het is ook diezelfde zwart-gele vlag die vorig jaar her en der op Pukkelpop werd weggenomen.

Volgens het creatieve drietal wordt de officiële Vlaamse vlag vandaag door rechtsgezinde politieke partijen geclaimd, en verdeelt de vlag de Vlamingen. Met het hartje in plaats van de vlammende tong, willen de drie een vlag opwerpen die álle Vlamingen verenigt.

Noortje, Jasper en Johan lanceerden hun vlaggenactie op 11 juli, de Vlaamse feestdag. Ze willen de Vlaamse vlag terugclaimen en inclusief maken voor alle Vlamingen, “ook de rare” staat er te lezen op vlaamsevlag.be.

Over 11 juli valt trouwens ook wat te zeggen. Het is de datum waarop de Guldensporenslag werd gestreden, in 1302. Maar pas na de vorming van België in 1830 werd de strijd aangehaald als allereerste Vlaamse overwinning op de Franstaligen, ook wanneer die in 1302 weinig tot niets met de Vlaamse identiteit of taal te maken had. De toenmalige aanvoerder van de Vlamingen, graaf Dampierre, sprak niet eens Vlaams. De slag ging in de eerste plaats om de ongelijkheid tussen rijke Franse bourgeoisie en arme, onderdrukte Vlaamse ambachtslieden.

Een symbool van connotatie doen veranderen is natuurlijk ook de insteek van Jasper, Noortje en Johan. Op zoek naar een inclusiever Vlaanderen maakten ze een vlag voor Vlamingen met buitenlandse roots, Franstalige Vlamingen, Vlaamse lhbt+’ers, Vlamingen met een beperking, Vlaamse vrouwen, Vlaamse sporters, Vlaamse feestvierders, Vlaamse muzikanten en een algemene, voor elke Vlaming. Daarmee willen ze het vormen van de Vlaamse identiteit niet langer overlaten aan politieke partijen, en een momentopname creëren van wat de Vlaamse identiteit nu is. Wij gingen daarover in gesprek met hen.

[artikel gaat verder onder de afbeeldingen]

VICE: Hé alledrie. Als je 9 vlaggen maakt, waar telkens verschillende Vlaamse identiteiten onder passen, valt dé Vlaming dan wel te omschrijven?
Johan Theeuwes: Ik denk het niet.

Noortje Palmers: Onze algemene vlag, die met een hartje in plaats van een tong, hebben we daarom gefotografeerd zonder iemand achter, omdat je die diversiteit aan Vlamingen niet in één beeld krijgt. En er zijn mensen die achter één bepaalde vlag staan, die ook achter een andere hadden kunnen staan. Zo is er iemand die bij de feestvierders staat, maar die ook bij de lhbt+-groep of de mensen met buitenlandse roots had kunnen staan. ‘Ik ben meer dan dat’, zei ze, ‘in de eerste plaats lust ik gewoon graag een pintje.’ Dat vond ik mooi.

Jasper Declercq: Dé Vlaming kan je niet beschrijven, want dat zou betekenen dat er geen verandering is, of geen evolutie. Het feit dat er nu een grote groep mensen met Italiaanse, Marokkaanse en Turkse roots in België woont, verandert onze samenleving en creëert een nieuwe mix. Er zijn volgens mij wel bepaalde gemeenschappelijke waarden of dingen waar we goed in zijn, zoals tv-programma’s maken, frietjes bakken en bier brouwen. Al betekent dat natuurlijk niet dat élke Belg goeie tv-programma’s maakt, frieten bakt en bier brouwt.

Dat, en zagen over het weer.
Jasper: Daar zijn we héél goed in. Met veralgemeningen probeer je een volk samen te krijgen. De officiële vlag doet dat volgens de rechtse partijen ook, die staat zogezegd symbool voor ‘dé Vlaming’ en ‘dé Vlaamse identiteit’, maar eigenlijk slaat dat nergens op, want als je een identiteit probeert vast te leggen, kan je enkel naar het verleden kijken, en niet naar de toekomst.

Johan: Voor mij zijn deze negen vlaggen een momentopname van hoe Vlaanderen er vandaag uitziet. En dat is helemaal anders dan het Vlaanderen dat ons voorgeschoteld wordt.

[artikel gaat verder onder de afbeeldingen]

Opvallend is dat jullie ook een vlag voor sporters, feestvierders en muzikanten hebben gemaakt. Wilden jullie hiermee loskomen van een politieke connotatie?
Jasper: Ja, je begint met groepen die zich buitengesloten voelen, maar je wil ook geen campagne maken voor enkel mensen met een beperking, buitenlandse roots en lhbt+-ers. Eigenlijk willen we gewoon duidelijk maken dat iedereen onder die vlaggen past.

Noortje: We vonden het belangrijk om er ook “neutrale” thema’s in te stoppen. Op die manier is iedereen welkom. Óók mensen die rechtsgezind zijn. Met de casting hebben we bijvoorbeeld niemand die heeft gereageerd geweigerd. Behalve politici dan, omdat we met dit project net wilden wegblijven van partijpolitiek.

Jasper: Ik geloof ook niet in partijpolitiek. Verandering komt altijd bottom-up. Het zijn altijd mensen, bedrijven of crisissen die een verandering teweegbrengen.

[artikel gaat verder onder de afbeeldingen]

Je wil een inclusief verhaal vertellen, maar je maakt eigenlijk zélf negen hokjes. Hoe zien jullie dat?
Jasper: Op Twitter zei Mohamed Ouaamari, de auteur van het recent verschenen ‘Groetjes uit Vlaanderen’: ‘Er is niks met hokjes, zolang je je er vrij tussen kan bewegen en zo’n hokje niet hermetisch afgesloten wordt.’ Het is het woord ‘hokje’ dat het in mijn ogen zo negatief maakt, terwijl het eigenlijk gewoon gaat over de dingen die je gemeen hebt met iemand anders.

Was het moeilijk om mensen te vinden die gezicht wilden zijn van jullie campagne?
Noortje: Mensen met buitenlandse roots overtuigen om achter die vlag te poseren, was het lastigste. We hebben heel veel reacties gekregen in de aard van ‘Vlaanderen heeft niks voor mij gedaan, ik voel me geen Vlaming, ik ga dus ook niet achter die vlag staan.’ Dat is natuurlijk exact wat wij willen doorbreken.

Jasper: Het is ook logisch dat dat bij die groep het gevoeligst ligt. Dat is de groep die zich het meest buitengesloten voelt door de huidige, verdelende connotatie van de vlag.

Johan: Maar zij die wél meededen, deden dat met veel overtuiging. Op de shoot was dat de meest enthousiaste groep.

[artikel gaat verder onder de afbeeldingen]

Hoe zijn de reacties op jullie actie?
Noortje: Heel uiteenlopend. We krijgen heel veel positieve reacties, maar op Twitter en in de HLN-comments ook heel veel negatieve en zwaar racistische bagger.

Zijn de negatieve reacties dan vooral racistisch?
Noortje: Nee, mensen reageerden ook fel op het woord ‘kunstenaars’. Zo van: gaan dáár onze cultuursubsidies naartoe? Terwijl wij dat natuurlijk volledig in eigen beheer hebben gedaan. Ook waren er reacties à la: ‘Zijn jullie hier 8 maanden geleden mee begonnen? Een kleuter kan dat ook tekenen’. Zulke opmerkingen hebben we nog vaker gekregen dan racistische.

Johan: En ook mensen die zeggen: ‘Ik voel me vooral Belg of Europeaan en geen Vlaming.’ Maar opnieuw, dat is natuurlijk juist hetgene wat we aankaarten.

Hebben jullie reacties gekregen van N-VA of Vlaams Belang, de uitgesproken Vlaams-nationalistische partijen die de vlag volgens jullie hebben geclaimd?
Jasper: We hebben twee positieve reacties gelezen van politici, en Filip Dewinter heeft op Twitter gezet dat we met onze actie een campagne voeren om ‘identiteit verdacht te maken’.

Hebben er ook mensen uit Wallonië gereageerd?
Jasper: Ik heb nét nog een berichtje gehad, van een zekere Alexandre. Hij had ons project op RTBF gezien, daar zijn we op het journaal geweest. Ik lees voor: “Goeiedag, ik zag je Vlaamse leeuwen op tv en ik vind het een geweldig idee en een geweldig project. Ik ben een jongeman uit Wallonië en ik denk dat we ons door jullie moeten laten inspireren. Nogmaals gefeliciteerd met dit mooie project.”

[artikel gaat verder onder de afbeeldingen]

Welke Vlaamse waarden zijn voor jullie positief? Waar zijn jullie trots op?
Jasper: Ons Vlaams gevoel voor humor, onze bourgondische levensstijl en ook onze meertaligheid. Gladys Ferro, één van de mensen die mee op de roots-vlag staat, postte iets over wat ons verbindt: “Naar de frituur gaan en altijd twijfelen over de snacks, maar nooit over de saus, pistolets op zondag, zonder regering zitten en de boel toch draaiende houden, koersfietsen en streekbieren, Caprisuns en Golden Powers, je Kinder Bueno delen met Lukaku, vol-au-vent zonder koek, West-Vlamingen die worden ondertiteld en Antwerpse arrogantie, want al de rest is parking.” Ikzelf vind die Vlaamse identiteit ook lachen met al die ‘In de Gloria’-insiders.

En Samson!
Jasper: Ja, het zijn dingen waar je samen mee bent opgegroeid.

Noortje: Iedereen kent het liedje van de limonade en de chocolade wel.

Jasper: In ‘Groetjes uit Vlaanderen’ haalt Ouaamari dat ook aan. Hij zegt: “als je niet gelooft dat de Vlaamse identiteit bestaat, dan moet je in de zomer naar het Marrokaanse kuststadje Al Hoceima, waar alle Vlaamse en Nederlandse Marokkanen samenkomen. Daar word je echt geconfronteerd met hoe Vlaams wij zijn.” Nederlandse Marokkanen zijn volgens Ouaamari luider dan Belgische Marokkanen. Ze dragen vaker merkkleding en op restaurant betaalt iedereen zijn eigen deel. Vlaamse Marokkanen staan erop om te trakteren en dragen volgens hem vaker kleding van pakweg Zara.

Wat zou voor jullie de ideale uitkomst van jullie project zijn?
Noortje: Als we écht mogen dromen, dan hangt er volgend jaar op 11 juli in Jaspers straat in Borgerhout overal de vlag met het hartje. Dan is het symbool teruggeclaimd, zonder de akelige connotatie van ‘jij wel en jij niet’. Het zou mooi zijn als Vlamingen door dit soort projecten gaan nadenken over meer inclusie en over een liever Vlaanderen.

Volg VICE België op Instagram en Facebook voor meer unieke verhalen over alles wat ertoe doet in de wereld.