Als je celgenoot psychische problemen heeft

Dit artikel werd gepubliceerd in samenwerking met het Marshall Project.

Ik ben benieuwd of hij zichzelf op gaat hangen.

Die gedachte schoot door mijn hoofd, toen ik acht jaar geleden in de gevangenis zat en een cel deelde met een oude, gekwelde man. Ik noem hem maar even Rob, maar hij heette eigenlijk anders. Voordat Rob bij me introk, had ik al gehoord dat hij ze niet allemaal op een rijtje had. Maar ik had me voorgenomen dat ik hem één keer zijn hele verhaal zou laten doen, zodat we elkaar daarna gewoon konden negeren. Maar toen Rob aankwam, zag hij er helemaal niet gestoord uit. Geen uitpuilende ogen, geen Charles Manson-baard, niks. Hij was kalend, maar verder kon ik niet aan hem zien waarom hij twintig jaar had gekregen. Hij vroeg of ik van rapmuziek hield. Ik zei ja. "Graag gedaan," zei hij. "Hoe bedoel je, 'Graag gedaan'?" "Ik heb al die shit geschreven, ik heb rap uitgevonden in 1985. Het enige dat ik wil is een beetje respect."

"Nou bedankt, man. Ik waardeer het," zei ik. Ik geloof dat niemand hem ooit eerder had bedankt, omdat hij ineens keek alsof Jezus persoonlijk kwam vertellen dat hij vrijgelaten werd. "Wat vind je van Prince? Vind je hem goed?" vroeg hij. "Ja man. Ik ben gek op Prince, wie niet?" Rob grijnsde en keek om zich heen, alsof hij op het punt stond om een geheim te verklappen.

"Ik ben Prince." "Maar als jij Prince bent, wie is dan die gast op de radio?" "Een vriend van me, die doet alsof hij mij is. Dat hebben we bedacht toen ik veroordeeld werd. Hij doet mij na terwijl ik vastzit. Ik schreef al die liedjes in '87. Hij playbackt en doet alsof-ie gitaar speelt. Maar ik ben het, op een bandje. Hij zet al het geld apart dat hij verdient, voor als ik vrijkom. Eerst schreef ik hem weleens om te zeggen dat hij me geld moest opsturen, maar de overheid jat het. De laatste keer stuurde hij een miljoen, maar de staat pakte het af."

Ik luisterde naar het geratel van Rob – over dat het minimumloon 145 miljoen dollar per dag was en zijn optreden met Dr. Dre bij de Grammy Awards. Het duurde zes uur, maar omdat we toch twintig uur per dag in onze cel zaten, vond ik het wel prima.

Het werd erger naarmate de tijd verstreek. Rob zat zo zwaar onder de medicijnen dat hij vaak niet wakker werd als hij moest plassen. Ik lag bovenin het stapelbed, maar ik werd toch altijd wakker van de pislucht. Dan klom ik naar beneden en probeerde hem wakker te maken. Soms moest ik hem slaan om hem zover te krijgen dat hij ging zichzelf ging wassen en het bed zou verschonen. Overdag was het niet veel beter. Ik stelde voor dat hij naar de radio zou luisteren, zodat hij een lijst kon maken van alle mensen die zijn muziek jatten. Dat vond hij een goed idee, en hij bracht de dagen door met het maken van die lijst. Twee weken nadat Rob in mijn cel kwam, ontmoette ik een man die hem van vroeger kende, van een andere afdeling. Hij zei dat Rob vaak in de isoleercel moest omdat hij zichzelf en zijn cel besmeurde met uitwerpselen, en dat-ie het soms ook at.

Ik vroeg me af of Rob was veranderd omdat hij echt geholpen was en een beetje beter was geworden, of dat hij gewoon zwaardere medicatie kreeg. Wat het ook was, het duurde niet lang. Tijdens het schoonmaken vond ik een afgesloten zak met poep onder zijn bed. Ik schudde hem wakker en confronteerde hem ermee, maar hij ontkende alles.

Een paar dagen later schreef ik een brief aan de psychiatrische hulpverlening van de gevangenis om uit te leggen wat er was gebeurd. Ik kreeg geen reactie, en ze kwamen ook niet langs om naar Rob te kijken.

Ik gaf hem geen koffie meer, en hij mocht niet meer naar mijn radio luisteren, in de hoop dat hij zelf zou proberen om een andere cel te krijgen. Toen, op een avond, sprong hij ineens op terwijl ik aan het lezen was in bed. "Wist je dat je kunt opstaan uit de dood?"

Ik negeerde hem, maar hij bleef de zin herhalen.

"Rob, waar heb je het in godsnaam over?" vroeg ik uiteindelijk. "Mijn hoofd is er een keer afgehakt, maar ik heb het er terug opgezet. Een andere keer werd ik wakker in een kist, en moest ik mezelf eruit graven." "Je kan niet terugkomen uit de dood Rob." "O jazeker, ik heb het toch gedaan?" Ik deed mijn boek dicht en keek hem aan. "Weet je wat, Rob? Je vraagt me toch steeds om een zak koffie? Nou, jij hangt jezelf op, en als je terugkomt uit de dood, krijg jij je koffie."

Onze cel was geen perfect vierkant. Een muur is schuin en gemaakt van staal in plaats van beton, en daar zit het licht, de wc en de wasbak. Twee meter boven de vloer zit een klein rooster waar warme lucht uitkomt in de winter. Er zit gaas voor, zodat we er geen spullen in kunnen verstoppen.

Er ging een half uur voorbij, en toen klom Rob uit bed en op de wc, en knoopte een laken vast aan het rooster. De andere kant van het laken knoopte hij rond zijn nek.

Ik dacht na over wat ik zou doen als hij zichzelf echt zou ophangen. De bewakers zouden nooit op tijd zijn om hem te redden. Niemand gaf iets om Rob, dus waarom zou ik wel iets om hem moeten geven? Ik deed alsof ik las. Ik besloot dat, als Rob zichzelf op zou hangen, ik hem zou laten sterven. Ik dacht: als ze hem vinden, zeg ik gewoon dat ik sliep. Zelfmoord is niet zeldzaam in de gevangenis. Rob haalde het laken weer van zijn nek af en stapte van de pot af.

"Ik weet zeker dat je terug kunt komen uit de dood, maar ik weet niet hoe vaak het kan," zei hij. Ik schudde mijn hoofd en zei dat hij het laken weer los moest maken.

Een paar dagen later kreeg Rob ruzie met een bewaker. Hij werd overgeplaatst, en ik heb hem daarna nooit meer gezien.

Jonathan Byrd (33) zit vast in de Connally Unit in Texas. Hij zit een levenslange straf uit voor moord en zware mishandeling.