Hoe ‘verontrustende’ intermittent-fasting-apps social media overnamen

Tijdens de lockdown keek ik midden in de nacht een keer uren naar filmpjes op TikTok, waarin de volgende dingen voorkwamen: een hond die huilt als een mens, een Willy Wortel-achtige machine van koekjes en een man van middelbare leeftijd die vertelt in hoeverre het hem lukt om te stoppen met frisdrank. Ondertussen viel me op dat ik steeds dezelfde reclameboodschap zag, die me meer en meer begon te irriteren. Het ging om een slanke vrouw die vertelde dat ze was aangekomen doordat ze steeds thuis had gezeten, en weer wist af te vallen dankzij de intermittent fasting-app Simple.

Ik realiseerde me dat ik meer advertenties van soortgelijke apps te zien kreeg, ook op Instagram en Twitter. Ik vroeg wat andere mensen of ze ook zoiets hadden gezien, en een significant aantal van hen – voornamelijk vrouwen – bleek tijdens de lockdown inderdaad voortdurend reclames voor dit soort apps voorgeschoteld te hebben gekregen.

Intermittent fasting, waarbij je bepaalde dagdelen niets eet, is onder andere populair in Silicon Valley. Het sloot aan op het idee van ‘biohacking’, oftewel dat je je lichaam probeert te optimaliseren alsof het een machine is. Jack Dorsey, de CEO van Twitter, vertelde vorig jaar dat hij een beetje “met vasten aan het spelen” was, en daarom soms dagenlang helemaal niks eet. En op Poosh, de lifestylewebsite van Kourtney Kardashian, verscheen onlangs een blogpost over de intermittent fasting-app Zero, waarin ook tips stonden zoals dat je misschien eens zout van je pols zou kunnen likken om je minder hongerig te laten voelen. Het afgelopen jaar zijn er echter nog veel meer apps verschenen die mensen zoals jij en ik zouden moeten helpen met vasten en ze worden, tot grote ergernis van iedereen, aan de lopende band op social media gepromoot.

Zelf was ik er althans niet bepaald blij mee. Vanwege mijn eigen voedselobsessie heb ik lange tijd apps gebruikt om mijn voedselinname bij te houden, en het duurde jaren om met die gewoonten te breken. Ook veel andere mensen die ik sprak, met of zonder eetstoornissen, zeggen boos te zijn geweest toen ze deze advertenties zagen. “Het is heel verontrustend om steeds dingen langs te zien komen die je aanmoedigen om je relatie tot eten te verstoren,” zei een vrouw. Een andere vrouw, die worstelt met anorexia, zei: “Het is telkens weer een klap in mijn gezicht. Ik haat het.”

Twee apps die vooral veel langskomen zijn Simple en Fastic. De advertenties lopen uiteen van geanimeerde personages die zeggen dat je de app moet downloaden, afbeeldingen van de verschillende soorten buikvet die je als vrouw kwijt moet zien te raken, tot mensen die over hun eigen ervaringen met vasten vertellen. Reclames op TikTok – een platform waar vooral tieners op zitten – sluiten bovendien naadloos aan op de rest van de content. In een advertentie voor Simple fluistert een actrice bijvoorbeeld in het begin “of de camera al loopt”, om maar zo authentiek mogelijk te lijken. De vrouwen in deze beelden hebben dikwijls uitstekende sleutel- en heupbeenderen, waardoor ze volgens promovendus Rose Lyddon doen denken aan zogeheten ‘thinspiration’-posts. “Dat is dezelfde visuele taal als die ik als tiener zag bij online community’s over eetstoornissen,” zegt ze.

Het is bekend dat vooral Instagram en TikTok een probleem hebben met gebruikers die zelf content posten waarin anorexia wordt aangemoedigd, maar betaalde advertenties zijn een ander verhaal. “We weten dat dit soort dingen schadelijk zijn, en op z’n minst triggerend,” zegt Ysabel Gerrard, die onderzoek doet naar hoe socialmedia-platforms content over eetstoornissen modereren aan de Universiteit van Sheffield.

Ik nam contact op met Phil Wayman, een van de mede-oprichters van Fastic, en Simple-oprichter Alex Ilinski, en vertelde hen dat veel mensen zich aan de advertenties hebben gestoord. “Het spijt me als we ze van streek hebben gemaakt, we zeggen niet dat ze af moeten vallen,” zegt Ilinski. Ook Wayman verontschuldigt zich, tot op zekere hoogte dan. “Vooral op social media krijg je voor van alles de wind van voren. Maar bij ons gaat het zeker niet om jezelf uithongeren; eerder om korte periodes waarin je wel of niet eet.”

Voor de meeste apps moet je minstens zestien jaar zijn, maar je kunt je geboortedatum vrij makkelijk zelf aanpassen. Als ik Wayman erop wijs dat je je bij Fastic kunt aanmelden als dertienjarige, benadrukt hij snel dat dit in de volgende update verholpen zal worden. Al deze apps adviseren om eerst met een arts te praten voordat je je aan zo’n dieet waagt, maar dat neemt niet weg dat je een gevaarlijk laag streefgewicht kunt instellen. Ook kun je makkelijk pro-anorexia-websites en socialmedia-accounts vinden die deze apps expliciet aanbevelen om af te vallen.

Het lastige aan deze kwestie is dat intermittent fasting op zichzelf niet per se slecht voor je is. Er wordt over de hele wereld veilig gevast, vaak om religieuze redenen. Zowel Wayman als Ilinski zijn overtuigd van de positieve effecten van intermittent fasting, zoals dat je oplettender bent, er energie van krijgt en ermee af kunt vallen, en zeggen dat ze constant hulp inschakelen van voedingsdeskundigen. “We willen dat onze gebruikers zich volledig bewust van hun voeding zijn, of dat nou betekent dat ze gaan vasten of dat ze een dieet vinden dat past bij hun lichaam en geest,” zegt Ilinski.

De gezondheidseffecten van vasten zijn verre van vanzelfsprekend. Ik sprak erover met diëtist Aisling Pigott en voedingsdeskundige Rhiannon Lambert, die allebei zeggen dat er weinig bewijs is dat intermittent fasting veel voordelen oplevert.

Toch zetten deze apps zichzelf op de markt als gezondheidsplatform, en handelen ze op basis van slecht onderbouwde medische beweringen. In een advertentie van Fastic op TikTok wordt bijvoorbeeld beweerd dat koffie Alzheimer kan voorkomen. Ilinski zegt dat de advertenties van Simple alleen aanmoedigt om verantwoordelijk te vasten, een korte periode per dag. “We zeggen niet dat je twee of drie dagen achter elkaar moet vasten.” Toen ik zei dat er op Instagram een post was verschenen waarin werd goedgepraat dat een gebruiker drieënhalve dag niet had gegeten, gaf hij toe dat dit “misschien” schadelijk gedrag zou kunnen aanmoedigen.

Dit soort advertenties dragen natuurlijk niet bij aan een positief lichaamsbeeld, wat vooral moeilijk kan zijn voor mensen met een eetstoornis. En met een lockdown wordt dat nog een tandje erger.

Dit soort apps zijn voor veel mensen een handige manier om een levensstijl aan te houden die op zichzelf niet gevaarlijk is. Maar ze zijn wel vatbaar voor misbruik, en worden op een onverantwoordelijke manier gepromoot, met boodschappen die misbruik juist in de hand werken. De verantwoordelijkheid om dit te voorkomen ligt bij de ontwikkelaars, maar ook bij de socialmediaplatforms. Op TikTok worden alle advertenties normaal gesproken gecontroleerd en wordt er met leeftijd rekening gehouden, maar Tom Quinn van BEAT – een Britse organisatie voor mensen met een eetstoornis – zegt dat “het duidelijk is dat er nog meer stappen moeten worden genomen om dit soort schadelijke advertenties te beperken” op social media.

Misschien zouden we deze advertenties gewoon moeten melden en verder doorgaan met ons leven. Maar het probleem is dat ze ondertussen wel nieuwsgierigheid opwekken – vooral bij mensen die een verstoorde relatie met eten hebben. Een klein stemmetje in mijn hoofd zegt ook dat ik misschien toch maar een vast-app moet gebruiken. Deze advertenties moedigen misschien wel niet actief schadelijk gedrag aan, maar ze dragen zeker bij aan de gevoelens die daartoe leiden.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE UK.