Ik denk dat mijn vriendin zware schulden heeft, maar ik durf haar hier niet op aan te spreken

In Vraag het VICE beantwoorden we, met de hulp van psychologen, experts en ervaringsdeskundigen, jullie levensvragen. Of die nu gaan over onbeantwoorde liefdes, irritante huisgenoten of het gevoel van verlammende onzekerheid dat je overvalt na een avondje zuipen. Wil je ook dat we je vraag beantwoorden? Stuur een e-mail naar djanlissa.pringels@vice.com.

Hi VICE,

Ik maak me zorgen over een vriendin, die ik in deze brief Esmée zal noemen. Ze doet alsof er niets aan de hand is, maar ik vermoed dat ze flinke schulden heeft en dat ze die niet onder ogen durft te zien. Ik vrees dat ze zichzelf echt in problemen aan het werken is, misschien kan ze zelfs dakloos raken. Maar hoe ik haar kan helpen weet ik niet. Er een gesprek over beginnen vind ik lastig: geld is en blijft een moeilijk onderwerp.

Voor zover ik weet heeft Esmée een normale jeugd gehad, ik denk niet dat ze ooit iets tekort is gekomen. Ze heeft lieve ouders, ze mocht altijd haar gangetje gaan. Studeren wilde ze bijvoorbeeld nooit, en dat vonden haar ouders prima – zolang ze maar deed wat haar gelukkig maakt. 

Ze heeft wel diverse baantjes gehad, maar ik denk dat ze er nog niet helemaal over uit is wat ze wil in haar leven. Prima, natuurlijk. Ze had het voor de rest altijd goed voor elkaar, ook in periodes waarin ze minder verdiende. Al jarenlang woont ze in een piepklein, maar leuk appartementje in het centrum van Groningen. Haar manier van leven is een beetje chaotisch, ze is een nachtdier met weinig routine en ze is erg spontaan: allemaal eigenschappen die ik altijd aan haar heb gewaardeerd. Maar nu ben ik bang dat diezelfde eigenschappen haar kunnen nekken. 

Een tijd geleden is ze arbeidsongeschikt verklaard vanwege een burn-out. Sindsdien zit Esmée in de ziektewet. Nu en dan probeert ze een nieuw bijbaantje uit, meestal als kassière in een supermarkt. Maar na een paar weken stort ze dan in en stopt ze weer met werken. Ik heb het gevoel dat ze alle routine verloren is. Soms blijft ze de hele dag in bed liggen, om dan ‘s nachts tv te kijken. Ze kookt niet, maar bestelt geregeld Deliveroo. Toen ik een keer bij haar bleef slapen wilde ze drie keer per dag eten bestellen, in plaats van eventjes naar de Dirk te lopen om een paar boodschappen te doen. Ook betaalt ze iemand om wekelijks haar huis te poetsen en ze komt om de haverklap dure cadeautjes voor het pasgeboren zoontje van haar broer. En iedere week, zonder uitzondering, bestelt ze nieuwe kleding bij Zalando. Haar huis puilt er helemaal van uit. Iedere maand doneert ze een kleine hoeveelheid kleren aan een goed doel, maar hoe ze in staat is die aan te schaffen weet ik niet. In mijn ogen is het onbeschoft om dat te vragen. 

Een paar weken moest ik haar vissen eten geven omdat ze een weekendje weg was. Toen ik haar huis binnenstapte, zag ik dat er naast haar schoenen een stapel ongeopende enveloppen lagen van Klarna. Ook zag ik betalingsherinneringen en aanmaningen. Sommige ongeopende brieven waren al een paar maanden oud.

Ik heb Esmée al eens voorzichtig gevraagd of alles oké is en of ze misschien hulp nodig heeft – “financiële steun” noemde ik het zelfs. Ze zei dat er niets aan de hand was en voegde daar nog lachend aan toe “dat ik haar moeder wel lijk”. 

Hoe begin ik een gesprek over haar problemen? En hoe kan ik haar helpen? 

Groetjes,

M.

Hoi M.,

Je kan er in het nieuws tegenwoordig niet meer omheen: gasprijzen stijgen als nooit tevoren, de boodschappen worden steeds duurder, dit jaar komen er steeds meer Nederlandse gezinnen onder de armoedegrens terecht en voor die gezinnen zijn de vooruitzichten niet al te rooskleurig. Voor jongeren wordt de kans om in de schulden te raken ook steeds reëler: uit onderzoek uit 2021 blijkt dat steeds meer jongeren betalingsproblemen hebben. Dat komt niet alleen door inflatie, onbetaalbare woonruimte en baanverlies tijdens corona, ook toegenomen mogelijkheden om online op krediet te kopen (zoals Klarna en AfterPay) zouden daarbij een rol kunnen spelen.

Kortom: als jouw vriendin inderdaad schulden heeft, dan is ze bepaald niet de enige. Maar hoe kom je erachter of ze daadwerkelijk met geldproblemen worstelt? En als dat zo is, hoe kun je haar dan het beste bijstaan? 

Annemiek den Held werkt als maatschappelijk werker bij het preventieteam ErOpAf, onderdeel van de hulpverlening die de Sociale Maatschap biedt in Amsterdam Noord en Zuid. Ze neemt contact op met mensen die een betalingsachterstand hebben bij hun woningbouwvereniging of zorgverzekering. Ze gaat bij deze mensen langs om te praten en een plan van aanpak op te zetten, om te voorkomen dat ze verder in de schulden wegzakken. 

Den Held vindt het bewonderenswaardig dat je deze signalen oppikt, dat je ervoor open staat om hierover in gesprek te gaan met Esmée en dat je toont dat je je betrokken voelt. Dat is namelijk de eerste stap. 

De dingen die je benoemt in je brief kunnen inderdaad wijzen op geldproblemen, zegt Den Held. “Voor mij zijn betalingsherinneringen en ongeopende enveloppen vaak het aanknopingspunt om met iemand een gesprek aan te gaan,” vertelt ze. “Het is in ieder geval een teken dat het Esmée niet goed lukt om haar administratie bij te houden. Dat hoeft niet meteen te betekenen dat ze in grote financiële problemen zit, maar er bestaat wel een kans dat ze betalingen mist.” 

Den Held ziet vaak dat mensen met schulden troost vinden in het kopen van dingen. Het is tegenwoordig erg gemakkelijk om iets online aan te schaffen en dan achteraf te betalen. Bij websites als Zalando is het dus heel makkelijk om geld uit de geven dat je niet hebt – en juist voor mensen met financiële problemen kan dat erg aantrekkelijk zijn. “Stress doet van alles met je brein. Het kan ervoor zorgen dat je minder goed wordt in het maken van beslissingen voor de lange termijn, en dingen doet die op de korte termijn goed voelen, ” zegt Den Held. Het zou dus kunnen dat Esmée troost vindt in een wekelijkse nieuwe garderobe en een driedagelijkse Deliveroo-maaltijd, als een averechtse pleister op een etterende wond. 

Esmée heeft een burn-out en moet het al een tijdje redden met een kleiner budget, schrijf je. Daarnaast brengt ze veel van haar dagen slapend door, is ze nachtenlang wakker en lijkt ze haar routine kwijt. Dit zouden onderliggende problemen kunnen zijn die ervoor zorgen dat ze de controle over haar geld is verloren. “Vaak komen schulden na een opeenstapeling van een hoop dingen,” zegt Den Held. “Als je een hoge energierekening hebt, kan je dat misschien nog oplossen, maar als je meerdere betalingen mist, kan het snel gaan. Als je je dan ook nog eens slecht voelt, door bijvoorbeeld een burn-out, dan kan het moeilijk zijn om op tijd te handelen. Het is net als met dominosteentjes, voor je het weet liggen ze allemaal omver.” 

 “Het is gemakkelijk om snel conclusies te trekken, maar uiteindelijk weet je pas wat er aan de hand is als je het gesprek aangegaan bent,” aldus Den Held. Maar hoe doe je dat? “Ik kan me voorstellen dat het erg lastig is om erover te beginnen. Het is een tricky onderwerp, wat vaak gepaard gaat met gevoelens van schaamte,” zegt Den Held. Kies daarom een goed moment: zorg dat jullie met z’n tweeën onder elkaar zijn, en dat er voldoende tijd is om te praten. Benoem ook dat je begrijpt dat het een vervelend gesprek is. 

Ook is het belangrijk dat je zelf goed geïnformeerd bent voordat je Esmée op haar mogelijke schulden aanspreekt. Je hebt de signalen opgepikt, maar dat betekent nog niet dat je in staat bent om kant-en-klaar advies te geven. Volgens Den Held moet je in de eerste plaats luisteren, zonder oordeel. “Het is heel gemakkelijk om te zeggen dat ze ‘idiote beslissingen’ heeft gemaakt of dat je niet begrijpt hoe het zover heeft kunnen komen, maar daar bereik je niets mee. Je wil Esmée niet het gevoel geven dat je haar wil bevoogden als een moeder, maar dat je wil luisteren, zoals een vriendin.”

Hoe je schulden het beste aanvliegt, verschilt van persoon tot persoon, benadrukt Den Held. “Je kijkt eerst naar wat er aan de hand is, en dan ook naar wat voor soort hulp diegene wil.” Is Esmée op zoek naar raad, wil ze vooral ventileren of zou ze gebaat zijn bij iemand die samen met haar de enveloppen met aanmaningen opent? “Sommige mensen schamen zich tegenover hun naasten en willen hun post liever samen met een vrijwilliger openen. Andere mensen willen juist dat een geliefde erbij is om hen te steunen.” 

Wat jij kan doen, is Esmée een steuntje in de rug geven. Je kan bijvoorbeeld een keer samen met haar weekboodschappen doen, zodat ze niet elke dag Deliveroo hoeft te gebruiken. Of je kan een flesje wijn kopen en het thuis gezellig maken, in plaats van een avondje doorzakken in de kroeg. “Wat niet per se helpt, is Esmée geld geven,” zegt Den Held. “Voordat je zulke stappen zet is het goed om het hele probleem in beeld te hebben, want anders loop je het risico dat je geld in een bodemloze schuldenput verdwijnt, en dat is zonde.” Het is vooral belangrijk om aan Esmée mee te geven dat er wel degelijk oplossingen zijn. Er zijn genoeg soorten hulpverlening waar ze terecht kan. 

Hulp vragen is de eerste stap om ervoor te zorgen dat er niet meer dominosteentjes omvallen. De volgende stap is kijken naar het bredere plaatje, want schulden zijn vaak een symptoom zijn van een groter probleem. Misschien worstelt Esmée sinds haar burn-out met depressieve gevoelens, of misschien mist ze structuur sinds ze niet meer werkt.

“Als vriendin weet je dan misschien niet zo goed wat je kunt aanvangen,” zegt Den Held. “In zo’n geval zou Esmée het beste samen met een buurtteam of andere maatschappelijke dienstverlener kunnen onderzoeken wat het probleem is, en welke hulp daarbij nodig is. Zo’n buurtteam geeft gratis hulp, en je bent niet meteen verplicht om een volledig traject in te gaan. Je houdt de regie zelf in handen.” Bij schulden is het vaak een vraag van de kip en het ei: schulden zorgen voor emotionele stress, maar emotionele stress kan er ook voor zorgen dat je geen zin hebt om brieven te openen en je leven op orde te brengen.

“Je hoort nu vaker dat mensen in het nauw komen met hun financiën. Het kan iedereen overkomen – dat is belangrijk om te beseffen. Iedereen kan in de schulden terecht komen, maar met de juiste hulp kan iedereen er ook weer uitkomen.”