Mensen met smetvrees vertellen hoe het hun leven beheerst

Met de voorjaarsschoonmaak in aantocht besloot ik een artikel over smetvrees en schoonmaakdwang te schrijven. Dat klinkt lollig, maar door de mensen die ik tijdens het schrijven van dit artikel ontmoette, realiseerde ik me hoe ernstig het eigenlijk kan zijn. Smetvrees is een vorm van OCD, ook wel dwangstoornis genoemd. Dwangstoornissen worden gekenmerkt door terugkerende dwanghandelingen (rituelen) of dwanggedachten (obsessies). In Nederland hebben naar schatting 250.000 mensen een dwangstoornis. Rituelen die bij smetvrees horen hebben vaak betrekking op dwangmatig schoonmaken. Mensen met smetvrees zijn namelijk bang om in aanraking te komen met vieze dingen of ervaren een gevoel van onrust als niet alles schoon en opgeruimd is. Bij de een is de impact van smetvrees of schoonmaakdwang gigantisch, anderen hebben er niet zo veel last van.

Mijn aanvankelijke zoektocht naar schoonmaaktips veranderde al snel in een verwondering over de opvallende kijk die mensen met smetvrees en schoonmaakdwang op het leven hebben. Dit is wat ze zeiden.

Tonic: Hoi Nouriya, heb je enig idee hoe je smetvrees is ontstaan?
Mijn moeder was altijd bezig met het huishouden. Ze werd ook wel mevrouw Helderder genoemd – die mevrouw met smetvrees uit Pluk van de Petteflet. Mijn zus en ik hebben het denk ik van haar overgenomen. Maar bij mij werd het in de loop der jaren net wat erger. Ik sloeg door. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
Nou, op een gegeven moment werd mijn smetvrees zo erg dat ik het huis niet meer uit durfde. Omdat ik de buitenwereld vies vind. Het kostte me dus erg veel moeite om bijvoorbeeld boodschappen te gaan doen. Waar ben je dan precies bang voor?
Om vies te worden. Maar dat is eigenlijk heel algemeen. Ik voel me nu ook vies. Omdat ik jou net heb ontmoet. En jij bent ook vies. Ik stoor me ook heel erg aan de geluiden die je maakt. Ik hoorde je net een glas water drinken en dat vond ik echt walgelijk. Ik weet dat dat niet normaal is en krijg daardoor een hekel aan mijn eigen gedrag. Haha, vind je het ook moeilijk dat je me net een hand hebt gegeven?
Ja. Ik voel nog precies waar je me hebt aangeraakt. De neiging om mijn handen te wassen is nu heel sterk. Ik loop momenteel coschappen voor mijn opleiding tot arts waardoor ik mensen voortdurend handen moet geven. Als het even kan was ik hierna meteen mijn handen. Wat voor rituelen voer je uit om te voorkomen dat je je vies voelt?
Ik slaap altijd in een schoon bed en iedere avond in een schoon shirt. Voordat ik ga slapen douche ik altijd, want ik mag mijn bed niet bevuilen. Ik was dwangmatig mijn handen, stofzuig minstens een keer per dag, maak mijn telefoon voortdurend schoon en de wc na ieder gebruik. Het gaat er vooral om dat de buitenlucht vies is. En dus alles wat van buiten komt. Daarom stop ik ook altijd mijn shirt in mijn broek. Zodat mijn huid minder in contact komt met de buitenlucht. Ik heb altijd doekjes en desinfecterende gel in mijn tas zodat mijn handen schoon blijven. Deurklinken doe ik met mijn knokkel open. Zo kan ik nog wel even doorgaan. Vind je het moeilijk dat je smetvrees hebt?
Ja. Maar het is vooral lastig voor mijn omgeving. Mijn beste vriendin heeft bijvoorbeeld een kat. Als ze hier is moet ik al kokhalzen bij het idee dat er een kattenhaar in mijn bed komt. Als ik bij haar ben en haar kat springt springt op het bed dan kijk ik haar heel boos aan. Dan zet zij de kat weer weg. Ik doe het liever niet zelf omdat ik dan meteen mijn handen moet wassen en een nieuw shirt aan moet doen. Ik heb overal waar ik naartoe ga schone kleren bij me. Ik heb momenteel geen vriend, maar ik kan dus nooit een jongen mee naar huis nemen omdat ik niet wil dat hij in mijn bed komt. Ik kan nog wel bij iemand slapen als ik weet dat ik daarna meteen naar huis kan gaan om te douchen en schone kleren aan te trekken. Wat voel je als niet alles schoon is?
Ik voel me dan angstig. Laatst raakte ik bijvoorbeeld een stukje prei aan dat nog op een bord zat dat ik in de vaatwasser zette. Dat kwam heel hard aan. Op zo’n moment voel ik een drukkend gevoel op mijn borst. Is je hart weleens gebroken? Zo voel ik me dan. De angst voor viezigheid doet heel veel met me. Het doet mij echt pijn. Ik zou daarom willen dat mensen het serieuzer nemen. Momenteel krijg ik geen hulp, alhoewel ik dit als kind wel heb gehad. Een gesprekje met een therapeut staat wel op de planning.

Ha Lotte, hoe netjes ben je?
De netheid van mijn huis en de schoonheid van mijn vloer is van esthetisch belang. Het is belangrijk dat het er mooi uitziet. Als alles schoon en netjes is geeft me dat rust. Ik werk op een kunstacademie als begeleider voor masterstudenten en mijn ordelijkheid is daar ook wel mijn kracht. Waarom geeft netheid rust?
Het voelt beter. Als kind was ik er al door geobsedeerd. Dan ruimde ik iedere week al mijn kastjes uit, sopte de boel schoon en ruimde ze weer in. Toen was ik heel jong. Ik organiseer ook altijd de spullen van mijn vriend. Op een kast na dan. Dat is zijn domein. Maar ik weet dat het in die kast rommelig is, en erger me daar heel erg aan. Ook al zit er een deur voor. Heb je last van je drang tot ordelijkheid?
Niet per se. Ik vind het heerlijk om al mijn theedoeken te strijken en zo strak mogelijk op te vouwen. Ook zet ik graag alles met het etiket naar voren [Lotte laat me haar kast met eten zien, en inderdaad staat alles strak met het etiket naar voren]. Ik heb nagedacht over alles wat er in mijn huis staat. Als ik bij andere mensen ben dan zet ik spullen ook mooier neer. Wel stiekem, want ik schaam me er een beetje voor. Alles moet dus recht staan.
Het ligt eraan. Mijn messen moeten wel allemaal recht hangen. Maar sommige dingen mogen juist niet recht liggen. Ik maak bijvoorbeeld hele strakke stapels kleding en dan leg ik het bewust weer een beetje scheef. Dit zodat mensen niet gaan denken dat ik gek ben. Dus dit boek dat hier op tafel ligt, ligt bewust een beetje scheef?
Inderdaad. Die heb ik daar bewust precies zo neergelegd. Ook vind ik het tegenwoordig goed als mensen een kopje op tafel laten staan. Maar zodra iemand weg is ruim ik het op. Met onze kussens heb ik ook een ding. Een kussen heeft vier kanten waar je je hoofd op kan leggen. Voorkant onder en boven en achterkant onder en boven. Ik draai elke ochtend de kussens zo dat alle kanten evenveel benut worden. Ik heb een keer gelezen dat je puistjes krijgt van een vies kussensloop. Ik wil natuurlijk niet dat ik of mijn vriend puistjes krijgen. Dus ik doe het ook met zijn kussen. Heeft het invloed op de relatie met je vriend?
Nee, we hebben het heerlijk. Maar als het op het huishouden aankomt doe ik het liever zelf. Als mijn vriend een handdoek heeft opgevouwen zie ik het gelijk. Dan raak ik in dubio. Het is complex. Want enerzijds wil ik waarderen dat hij de handdoek opgevouwen heeft, anderzijds doe ik het liever zelf. Hetzelfde heb ik met koken. Als mijn vriend aanbiedt me te helpen sla ik dat liever af. Want hij snijdt de ingrediënten niet zoals ik het in mijn hoofd heb. Als hij heel rommelig is, stoor ik me daaraan en word ik moe en geïrriteerd. Ik vind het bijvoorbeeld heel erg als hij gaat douchen en zijn kleding laat liggen in de badkamer terwijl ik bezoek heb. Dan gaat mijn bezoek misschien wel naar de wc en ziet dat dan liggen. Ook al weet ik dat hij ze de volgende dag weer aantrekt, wil ik dat hij ze opvouwt en op de halfschone-klerenplek legt. Je hebt een halfschone-klerenplek?
Ja natuurlijk, alles heeft een plek. Heb je tips voor de voorjaarsschoonmaak?
Heb ik al gedaan! Ik heb al mijn kastjes uitgeruimd en opnieuw ingeruimd. Ik heb ook alle dekens uitgeklopt. Maar dat doe ik sowieso iedere week. Elke week hang ik ze buiten. Ik kan er echt van genieten als het vriest. Dan leg ik van alles buiten. Dan weet ik zeker dat alle bacteriën dood gaan. Als het heel warm is leg ik ook van alles buiten. Want ik heb eens gelezen dat vlooien vanwege de warmte dan van je dekens afspringen. Niet dat ik vlooien heb. Maar je weet maar nooit. Moet je je die bacteriën in Afrika eens voorstellen. Ongelofelijk.

Ha Timon, sinds wanneer heb jij smetvrees?
Al sinds mijn kindertijd. Toen ben ik er ook wel eens voor in behandeling geweest. Mijn moeder en zusje hebben het ook. Ik kan wel tegen rommel maar ik desinfecteer alles twee keer per week. Ik heb allesreiniger van Dettol. Dat doodt alle bacteriën. Het is eigenlijk voor groothandels bedoeld maar ik vind het heerlijk. Wat vind je het allervieste?
Het openbaar vervoer vind ik het ergste. Daar wil ik niks aanraken. Ik vind het afschuwelijk vies. Ik ben een paar keer op de grond gevallen, omdat ik gewoon weigerde iets aan te raken. Het is niet dat ik denk dat ik er ziek van zal worden. Maar er blokkeert gewoon iets in mijn hoofd. Ook als ik zo’n mandje in de supermarkt moet vasthouden wil ik meteen mijn handen wassen. Ik heb altijd desinfecterende gel bij me voor dit soort dingen. Ik heb er thuis wel tien liggen. Je koopt vast geen tweedehands spullen.
Nou kleding wel, zolang ik het maar kan wassen. Maar dat er mensen bestaan die een tweedehands bank kopen kan ik met mijn hoofd niet bij. Dat vind ik echt goor. Heb je wel eens hulp gezocht?
De enige keer dat ik hiervoor naar de huisarts ben geweest is voor mijn handen. Die zijn extreem droog en rood. Hij zag meteen dat ik mijn handen te veel was. Dat is ook wel zo. Ik was ze wel 25 keer per dag. Nadat ik in de supermarkt ben geweest moet ik bijvoorbeeld echt mijn handen wassen. Mijn vrienden lachen erom. Omdat ze het niet begrijpen. Terwijl ik echt niet snap hoe je naar de supermarkt kan gaan zonder je handen daarna te wassen. Heb je een voorkeur voor de winter omdat er dan minder bacteriën zijn?
Ja. de winter is echt top. Maar ook omdat je altijd handschoenen kunt dragen. Dan hoef ik niets met mijn blote handen aan te raken. Daarom draag ik altijd tot april handschoenen. Daarna kan het echt niet meer want dan gaan mensen je raar aankijken. In de zomer huur ik daarom ook nooit een OV-fiets, want die handvatten wil ik niet met blote handen aanraken.

Ha Marleen. Hoe gaat het met je?
Ik heb een heftig jaar achter de rug. In de pubertijd ben ik ook al eens in therapie geweest maar vorig jaar waren mijn OCD en smetvrees erger dan ooit. Ik werd daardoor ook depressief en moest hulp zoeken. Ik ben nu 24/7 bezig met mijn herstel. Ik heb hulp bij Altrecht, een angstcentrum in Utrecht. Hier volg ik groepstherapie en individuele therapie. Ook slik ik medicatie. Ik maak kleine stapjes. Ik heb moeten accepteren dat ik dit heb en ben nu echt aan het knokken voor een betere situatie. Mijn vader heeft ook last van angsten. Dus het zit er wel een beetje in. Jeetje, hoe is het ontstaan?
Op mijn dertiende had ik heel erg veel last van smetvrees. Ik was vooral vies van mezelf en dan in het bijzonder van mijn vagina en urine. Mijn grootste angst was om mijn ouders op de een of andere manier te besmetten. Na een wc-bezoek waste ik altijd duizend keer mijn handen. Ook kon ik niet normaal douchen of me afdrogen. De angst om ze te besmetten is nog steeds niet uit mijn hoofd. Daarom vind ik het moeilijk om ze te zien. Je ziet je familie dus niet veel?
Momenteel nauwelijks. Als ik ze zie moet ik altijd bepaalde rituelen doen. Nadat ik daar geweest ben moet ik mezelf grondig wassen en al mijn kleren ook. Vroeger gooide ik de kleding zelfs weg. Dan was wassen niet meer genoeg. De hele omgeving waar mijn ouders wonen is nu iets dat ik vermijd. Dat is heel heftig en ook wel heel ernstig eigenlijk. Het doet me pijn, omdat ik graag mijn familie zou zien. Want ik hou superveel van ze. Kun je me het verband tussen de angst voor je ouders en smetvrees uitleggen?
Ik koppel de smetvrees aan mijn ouders en alles daaromheen omdat ik daar twee dingen heb meegemaakt die me nog achtervolgen. Het eerste is dat ik me, in de tijd dat ik mezelf extreem vies vond, niet durfde af te drogen. Dan ging ik op het zolderbed zitten om te drogen. Mijn moeder had daar vaak schone was liggen. Ik heb toen een keer iets vies aan die schone was geroken en ben er haast zeker van dat dat door mij kwam. Ik ben toen totaal in paniek geraakt. Voor mijn gevoel heb ik hiermee alles voor ze verpest. Ik ben echt heel erg bang dat ik ze toen besmet heb. En wat was het tweede?
Als kind plaste ik vaak in bed. Mijn ouders hebben me toen meegenomen naar de huisarts. Die zei dat ik zelf mijn lakens moest verschonen en dat ik het dan wel af zou leren. Dat was traumatisch voor me. Iedere nacht lag ik tussen de natte lakens. Het zou goed kunnen dat ik toen die angst voor urine en mijn vagina heb ontwikkeld. Smetvrees is bij mij net een beetje anders, omdat ik door heel specifieke dingen angstig word. Als ik iemand uit mijn omgeving van vroeger tegenkom krijg ik de sterke drang om te douchen en al mijn kleding te wassen. Hoe voel je je dan als je mensen van vroeger tegenkomt?
Het voelt niet goed. Het klopt niet. Ik moet echt bepaalde dingen doen om weer rustig te worden. Ik wil echt geen vriend of kennissen van mijn ouders tegenkomen. Dat is best lastig, want ik ben opgegroeid in Utrecht en woon hier nog steeds. Daarom durfde ik op een gegeven moment de deur bijna niet meer uit. Wat doe je als je wel iemand tegenkomt van vroeger?
Dat ligt eraan hoe erg het is. Maar als ik thuiskom doe ik meteen mijn kleren in de wasmachine. Soms was ik ze twee of drie keer opnieuw, totdat het oké voelt. Ook ga ik gelijk douchen. Maar dan echt grondig. Ik zeep mezelf een paar keer helemaal in en was mijn haren. Pas als ik alles heb gedaan voel ik me beter. Maar vaak voel ik me na het douchen nog steeds niet goed. Hoe is je huishouden?
Mijn kamer is niet bijzonder netjes. Er liggen overal kleren en zo. Dus dat is dan weer gek voor iemand die smetvrees heeft. Ik zou graag iets voor mezelf hebben, maar ik zit in de bijstand en werk niet. Dus dat kan ik niet betalen. Wat maakte dat het vorig jaar zo erg is geworden?
Ik werkte veel en dat kostte me te veel energie. Daarom ben ik ermee gestopt. Toen ik thuis zat werd ik na een paar dagen al helemaal gek. Ik kreeg veel dwanggedachten en extreme angstgevoelens. Hier werd ik zo verdrietig van dat ik hele dagen thuis zat te huilen. Ik werd echt depressief. Dat was afschuwelijk. Toen heb ik hulp gezocht. Nu sinds een paar maanden word ik wat sterker, maar het is een heel moeilijk en zwaar jaar geweest. -

Als jij of iemand uit je omgeving worstelt met een depressie, angst of andere psychische problemen, neem contact op met MIND Korrelatie voor informatie of om te chatten of te appen met een medewerker.