migratie

Hoe vluchtelingen een dorpje in Sicilië hebben gered

Sinds een paar jaar leeft het Siciliaanse dorpje Sutera weer op, nadat ze hun deuren openden voor migrantenfamilies. Nu dreigen nieuwe anti-immigratiewetten dit allemaal op het spel te zetten.
Het stadje voor een berg
Alle foto's: Matteo de Mayda / Contrast

Het is laat in de middag, op het centrale plein van het Siciliaanse dorpje Sutera. Buiten de apotheek hebben mensen zich verzameld om iets te drinken en het nieuws van de dag te bespreken. Het is een indrukwekkend gezicht, vooral als je bedenkt dat het midden in de winter is en Sutera vijf jaar geleden nog een spookstad was, in een van de meest verlaten gebieden van Italië. Het dorpje had slechts 1.500 inwoners, en de meeste jonge mensen waren weggetrokken om te studeren of een baan te vinden, terwijl de oudere generaties achterbleven. Maar in de laatste jaren heeft het dorpje een nieuw doel en een nieuwe betekenis gekregen, sinds ze hun deuren hebben geopend voor buitenstaanders.

Advertentie

Giuseppe Grizzanti is de man achter deze revolutie. Een paar maanden nadat hij was verkozen tot burgemeester van Sutera, in oktober 2013, ontving hij een opmerkelijk verzoek: hij moest ruimte vinden voor 368 lichamen van dode migranten op de begraafplaats van het dorpje, die om het leven waren gekomen bij de scheepsramp bij Lampedusa.

“Die ruimte hadden we helemaal niet, en dat was een verschrikkelijk gevoel,” kan de 64-jarige Grizzanti zich herinneren. “En toen bedachten we: als we de doden niet kunnen herbergen, zouden we dan niet alsnog de levenden kunnen verwelkomen?”

1553874655775-de-Mayda-55175620-1

Giuseppe Grizzanti

Grizzanti meldde het dorpje aan voor SPRAR, een door de overheid gefinancierd programma dat dorpen en steden ondersteunt bij het verwelkomen en helpen integreren van vluchtelingen en asielzoekers, voor een beperkte tijd – doorgaans tussen de zes maanden en een jaar. In heel Italië hebben er zo’n 1.800 gemeenten meegedaan aan dit project, met wisselend succes. Steden en dorpen mogen naar eigen inzicht bepalen waar ze zich het meest op concentreren. Sommige gemeenten kozen er bijvoorbeeld voor om kinderen die zonder begeleiding het land binnenkwamen op te vangen, of migranten met psychische problemen. Sutera besloot om hele gezinnen op te nemen.

Kort nadat Grizzanti zijn belofte had gedaan, arriveerden de eerste vijftien migranten. Iedere migrantenfamilie werd gekoppeld aan een plaatselijke familie. Vanaf dat moment duurde het niet lang tot er een voelbare verandering optrad in het dorpje, en was te merken dat de gemeenschap haar nieuwe identiteit omarmde. Kleine kinderen uit Senegal of Pakistan kregen een Italiaanse nonna als oppas, terwijl hun ouders werk zochten.

Advertentie
1553874330686-de-Mayda-34283416-1

Links: Demba met zijn dochter in hun appartement. Rechts: Demba’s achtjarige zoontje in zijn slaapkamer.

Vandaag de dag leven er zo’n dertig migranten in Sutera, plus nog eens vijftien in het nabijgelegen dorpje. De meesten komen uit Afrikaanse landen onder de Sahara en het Midden-Oosten. De 37-jarige Demba Kruballi is een van hen. Nadat hij gevlucht was uit Gambia, waar hij voor de regering werkte, heeft hij in Senegal en Libië gewoond, om vervolgens in 2014 de overtocht te wagen op een overvolle boot.

Toen hij eenmaal in Italië was, woonde Demba in twee verschillende vluchtelingenkampen, in afwachting van de beoordeling van zijn asielaanvraag. Nadat deze was goedgekeurd, kon hij een verzoek indienen zodat zijn vrouw en drie kinderen zich bij hem konden voegen, en verhuisden ze samen naar Sutera.

Als onderdeel van het gastvrijheidsprogramma van Sutera krijgen migranten hun eigen flat toegewezen – een eigen huis, in tegenstelling tot de gemeenschappelijke kampen waar ze op gezette tijden moeten eten en slapen. Demba’s gezin woont in een appartement met twee slaapkamers in het midden van de stad. Ze hebben een keuken, woonkamer en werkkamer tot hun beschikking, waarvan de laatste vol ligt met batterijen, lijm en soldeerbouten. “In Sutera komt nu iedereen naar mij toe om zijn elektronica te laten repareren – telefoons, tv’s, radio’s,” vertelt Demba. Normaliter wandelt hij gewoon naar het pleintje om klanten te vinden; de prijs verschilt per persoon. “Ik vraag gewoon wat ze kunnen betalen,” zegt hij. “Sommigen geven me vijftien euro, anderen twintig of dertig. Ze mogen het zelf weten.”

Advertentie
1553874374675-de-Mayda-3247-1

Demba in zijn werkplaats, waar hij mobieltjes en andere elektronische apparaten repareert

Demba voelt zich op z’n gemak in Sutera. Hij kan het goed vinden met de lokale bevolking, en via het programma heeft hij toegang tot IT-cursussen en Italiaanse lessen, naast specifieke werktrainingen. En net zoals alle anderen migranten in het programma kan hij gratis gebruikmaken van juridisch advies en therapie. Zijn kinderen gaan naar de lokale school en spreken Italiaans met een duidelijk Siciliaans accent.

Aangezien hun SPRAR-tijd er bijna op zit, zullen Demba en zijn gezin binnenkort wel een nieuw onderkomen moeten vinden en zichzelf kunnen zien te redden. En aangezien er in Sutera nou ook weer niet zoveel telefoons gerepareerd moeten worden, zal hij een manier moeten vinden om zijn inkomen te spekken – hij heeft geen auto om naar naburige dorpen te rijden voor werk. De oplossing zal ‘m wellicht zitten in verhuizen naar een grote stad en daar een zaakje openen.

“Uiteindelijk moeten we wel de navelstreng doorknippen,” zegt Nunzio Vitellaro, die het migrantenprogramma in Sutera leidt. “Het doel van het project is om paden te creëren die tot echte kansen voor migranten leiden, nadat ze klaar zijn met het programma.”

1553874719911-de-Mayda-35454878-1

Nunzio Vitellaro.

Sommige migranten hebben ervoor gekozen om in Sutera te blijven, zoals een Syrische jongen die nu voor het programma werkt als cultureel tussenpersoon. Er wordt zelfs gepleit om de migranten aan te moedigen in Sutera te blijven, zodat ze kunnen helpen om de langdurende demografische problemen van het dorpje op te lossen, zoals het vullen van scholen die anders gesloten dreigen te worden. Maar daar zijn sowieso te weinig migranten voor, volgens Vitellaro. “Er zijn nog altijd meer dan duizend inwoners op veertig migranten.”

Advertentie

Toch plukt het dorpje ook op andere manieren de vruchten van het programma. “Een gastvrije samenleving is een samenleving die groeit op cultureel vlak,” zegt Vitellaro. “Vandaag de dag is Sutera een microkosmos waar veel talen worden gesproken en waar de plaatselijke bevolking heeft geleerd hoe ze met andere culturen om moeten gaan.”

1553874553883-de-Mayda-5043-1

Demba’s zoontje en z’n klasgenootjes op de plaatselijke basisschool.

Met kerst zet de stad bijvoorbeeld een levende kerststal op in Rabato, de oude Arabische wijk in de stad. Het is traditie dat de oorspronkelijke bewoners alle rollen spelen, maar de cast is inmiddels een stuk diverser geworden – vorig jaar lag er een Syrische baby in de wieg en werd de rol van Caspar, een van de drie koningen, vertolkt door een Nigeriaanse man.

De toekomst van het programma staat sinds eind 2018 wat op losse schroeven. De Italiaanse Senaat keurde toen de Decreto Sicurezza (“Veiligheidsmaatregel”) goed, een wet die voorgesteld was door Matteo Salvini, de vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken van Italië. Dat zorgde er onder andere voor dat mensen die vanwege mensenrechtenschendingen in hun thuisland minstens twee jaar in Italië mochten blijven, dat voortaan niet meer mochten. Het opheffen van deze humanitaire bescherming kan ervoor zorgen dat veel minder mensen van het SPRAR-programma gebruik kunnen maken, en daarom gedwongen worden om onder de radar te leven.

“We kunnen ons best blijven doen voor met iedereen die vluchtelingenstatus heeft verkregen,” zegt Vitellaro. “Wat er met de rest zal gebeuren is echter minder duidelijk.”

Advertentie

Meerdere experts denken dat de nieuwe wet er simpelweg voor zal zorgen dat veel migranten ondergronds zullen gaan. In plaats van productief deel uit te maken van de samenleving, zullen ongedocumenteerde immigranten zonder woonplaats of legaal werk, zo een hoger risico lopen om in de criminaliteit terecht te komen. Onderzoeker Matteo Villa schat dat er vanwege de wet in 2020 zo’n 60.000 nieuwe, ongedocumenteerde migranten bij zullen komen, waarmee het huidige aantal bijna zal verdubbelen tot zo’n 130.000 mensen.

De burgemeester van Sutera en zijn regering hebben een petitie ondertekend waarin Salvini wordt opgeroepen om de wet te wijzigen. Hoewel Grizzanti heeft gezegd dat hij deze wet niet wil overtreden, zegt hij het ook inhumaan te vinden als de stad haar deuren zou sluiten voor migranten in nood.

Dat zou weleens makkelijker gezegd dan gedaan kunnen zijn. In oktober van vorig jaar werd

Domenico Lucano gearresteerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken – de burgemeester van het zuid-Italiaanse dorpje Riace, waar een vergelijkbaar programma actief was. Hij werd vervolgens uit zijn eigen stad verbannen, omdat hij ervan beschuldigd werd bewust immigratiewetten te hebben overtreden, fraude te hebben gepleegd en nephuwelijken te hebben gearrangeerd.

Voor de arrestatie van haar burgemeester gold Riace juist als het perfecte voorbeeld van succesvolle integratie en herbevolking; ongeveer een kwart van de 1.800 inwoners bestond uit buitenlanders. Lucano is inmiddels vrijgesproken van de beschuldigingen van fraude en het arrangeren van de huwelijken, maar andere beschuldigingen staan nog open, en hij kan nog steeds de stad niet betreden. Zonder financiering van de overheid is het ook moeilijk voor Riace om het programma overeind te houden. En de vraag blijft wat er met de programma’s in andere dorpen gaat gebeuren, en de andere burgemeesters die proberen om hulpbehoevende migranten te helpen.

De mensen in Sutera zijn vastbesloten om door te gaan. De naam van het Siciliaanse dorpje komt niet voor niets van het Griekse woord ’soter’, dat ‘redder’ betekent. Volgens een lokale legende komen er al eeuwenlang hulpbehoevenden naar deze regio, om beschutting te zoeken voor oorlogen en invasies. In een tijd dat er in Italië, maar ook de rest van Europa veel xenofobie heerst, zijn plekken als Sutera harder nodig dan ooit.