Gustau Nicarino / Reuters
Miljoenen Catalanen zijn van plan om op zondag 1 oktober te stemmen in een referendum over de vraag of Catalonië onafhankelijk moet worden van Spanje. De Spaanse overheid zegt er alles aan te zullen doen om te zorgen dat dit referendum – dat ze als ongrondwettelijk beschouwen – niet doorgaat. Tien miljoen stemformulieren zijn geconfisqueerd en de Spaanse minister president, Mariano Rajoy, heeft bevestigd dat er honderden agenten bij stembureaus zullen surveilleren om te zorgen dat het referendum niet zal plaatsvinden. Tegelijkertijd belooft de regionale overheid in Catalonië dat het referendum wel degelijk doorgaat. Wat er ook gebeurt.In de afgelopen paar dagen is de situatie geëscaleerd, terwijl het land een uitspraak van het constitutioneel hof over de legaliteit van het referendum afwacht. Het is mogelijk dat die beslissing niet voor zondag is gemaakt. Op 24 september, precies een week voordat het referendum gepland is, verzamelden duizenden mensen zich op de straten van Barcelona, de hoofdstad van Catalonië, om te eisen dat het referendum doorgaat. De dag erna zei procureur-generaal José Manel Maza dat, mocht het doorgaan, hij niet kan uitsluiten dat de president van Catalonië, Carles Puigdemont, zal worden gearresteerd.Maar wat gaat er gebeuren met Catalanen die zondag proberen te stemmen? Lopen zij ook het risico gearresteerd te worden? Onze collega's van VICE Spanje – die zelf in Barcelona zitten – spraken strafrechtdeskundige José Manuel Fontes om uit te zoeken wat er kan gebeuren als ze gaan stemmen.VICE: Als Catalanen zondag gaan stemmen, kan de Spaanse overheid ze dan arresteren of op een andere manier straffen?
José Manuel Fontes: In theorie kan de overheid je niet straffen omdat je je stem uitbrengt, omdat het recht om te stemmen beschermd wordt door de grondwet. Maar het referendum zelf wordt momenteel onderzocht door het constitutioneel hof, en de regels die normaal gesproken een verkiezing reguleren, zijn opgeschort. Totdat de beslissing wordt aangekondigd, is stemmen legaal noch illegaal.Als het hof zijn beslissing niet maakt voor zondag, kan de overheid dan mensen fysiek tegenhouden om te gaan stemmen?
Zoals ik zei, de grondwet beschermd het recht om te stemmen, maar dat betekent niet dat de overheid verplicht is om de uitkomst van het referendum te accepteren. Als het hof voor zondag besluit dat het ongrondwettelijk is, dan kun je het noemen hoe je wil, maar is het geen referendum. Het is dus nog onduidelijk wat de overheid zal doen – of wat voor acties ze tegen stemmers zullen nemen.Kan de politie eisen dat ik mijn id-kaart laat zijn bij het stembureau?
Nee. Niet als je daar enkel bent om te stemmen. Maar dat verandert als je, terwijl je daar bent, de politie beledigt, oproept tot geweld of iets anders doet dat illegaal is.Dus als een agent om mijn id-kaart vraagt, kan ik weigeren om die te tonen?
Het ligt iets gecompliceerder. Als een agent in uniform vraagt om je id-kaart terwijl hij of zij haar ambt beoefent, moet je het laten zien. Zo is de wet. Als je niet meewerkt, kun je gearresteerd worden. Maar zolang als je enkel stemt en verder niks illegaals doet, zou dat niet moeten gebeuren.Geldt dat ook voor mensen die voor de Catalaanse overheid werken en gaan stemmen? Het maakt niet uit welk beroep je uitoefent. Stemmen is iets persoonlijks en beschermd volgens de wet. Maar als het referendum ongrondwettelijk wordt verklaard, riskeren medewerkers van de overheid sancties als blijkt dat ze het referendum helpen organiseren of promoten.Als dat gebeurt, kunnen vrijwilligers die op het stembureau werken dan gearresteerd worden?
De mensen die op het stembureau werken worden willekeurig uitgekozen door de lokale overheid. Ze zijn verplicht om daar te zijn. Het zou dus nergens op slaan om ze te arresteren of te straffen.
Advertentie
José Manuel Fontes: In theorie kan de overheid je niet straffen omdat je je stem uitbrengt, omdat het recht om te stemmen beschermd wordt door de grondwet. Maar het referendum zelf wordt momenteel onderzocht door het constitutioneel hof, en de regels die normaal gesproken een verkiezing reguleren, zijn opgeschort. Totdat de beslissing wordt aangekondigd, is stemmen legaal noch illegaal.Als het hof zijn beslissing niet maakt voor zondag, kan de overheid dan mensen fysiek tegenhouden om te gaan stemmen?
Zoals ik zei, de grondwet beschermd het recht om te stemmen, maar dat betekent niet dat de overheid verplicht is om de uitkomst van het referendum te accepteren. Als het hof voor zondag besluit dat het ongrondwettelijk is, dan kun je het noemen hoe je wil, maar is het geen referendum. Het is dus nog onduidelijk wat de overheid zal doen – of wat voor acties ze tegen stemmers zullen nemen.Kan de politie eisen dat ik mijn id-kaart laat zijn bij het stembureau?
Nee. Niet als je daar enkel bent om te stemmen. Maar dat verandert als je, terwijl je daar bent, de politie beledigt, oproept tot geweld of iets anders doet dat illegaal is.Dus als een agent om mijn id-kaart vraagt, kan ik weigeren om die te tonen?
Het ligt iets gecompliceerder. Als een agent in uniform vraagt om je id-kaart terwijl hij of zij haar ambt beoefent, moet je het laten zien. Zo is de wet. Als je niet meewerkt, kun je gearresteerd worden. Maar zolang als je enkel stemt en verder niks illegaals doet, zou dat niet moeten gebeuren.Geldt dat ook voor mensen die voor de Catalaanse overheid werken en gaan stemmen? Het maakt niet uit welk beroep je uitoefent. Stemmen is iets persoonlijks en beschermd volgens de wet. Maar als het referendum ongrondwettelijk wordt verklaard, riskeren medewerkers van de overheid sancties als blijkt dat ze het referendum helpen organiseren of promoten.Als dat gebeurt, kunnen vrijwilligers die op het stembureau werken dan gearresteerd worden?
De mensen die op het stembureau werken worden willekeurig uitgekozen door de lokale overheid. Ze zijn verplicht om daar te zijn. Het zou dus nergens op slaan om ze te arresteren of te straffen.