Ik leerde precies niks van Marina Abramović over klimaatverandering

Vanaf vandaag kun je een virtuele Marina Abramović redden van de verdrinkingsdood, in Eye Amsterdam. Met dit werk wil ze aandacht vragen voor klimaatverandering. Zo ongeveer de grootste superster onder de kunstenaars maakt een werk over zo ongeveer het grootste probleem waar we als mensheid mee te maken hebben. En ze gebruikt een techniek die zomaar eens een enorme stempel op onze toekomst kan gaan drukken. Dit kunstwerk is de blockbuster onder de blockbusters. Dat wilde ik natuurlijk wel zien.

Abramović is zeventig jaar oud, draait al heel wat jaartjes mee in de kunstwereld en is populairder dan ooit. Bijna al mijn facebookvrienden zijn ‘geïnteresseerd’ in deze expo. Of ze ook allemaal gaan weet ik niet, want het is uitverkocht, maar dat ze zich ermee willen verbinden is overduidelijk. Da’s ook wel terecht, want Abramović is geniaal (spoiler: was). Zo legde ze met haar performances de diepste, naarste eigenschappen van de mens bloot, op een ongeëvenaarde manier.

In 1974 nam ze voor Rhythm 0 bijvoorbeeld plaats achter een tafel met allerlei voorwerpen, van rozen, veren en parfum tot nare martelwerktuigen. Bezoekers mochten ermee doen wat ze wilden. Het leidde tot sadistische taferelen.

Ze werd pas echt een blockbuster-kunstenaar toen ze hetzelfde concept toepaste op een meer spirituele, emotionele manier: tijdens The artist is present (2012), zat ze meer dan zevenhonderd uur in het New Yorkse MoMa, en deed staarwedstrijden met iedereen die langskwam. Het was een enorm succes, op artistiek gebied, maar ook op commercieel gebied.

Dit keer in Eye was ze ook weer ‘present’ maar dan als een vr-versie van zichzelf. Hoewel het werk ook al in andere landen is tentoongesteld, wist ik niet precies wat er nou zou gaan gebeuren. Er werd verteld dat ze in een tank zou zitten die volloopt met water, waarna de bezoeker ervoor kan kiezen om haar te redden, door zogenaamd ‘contact te maken’. Ik ben best wel zenuwachtig als de vr-helm op mijn hoofd wordt gezet, want ik ga zometeen over iemands leven beslissen. Ga ik Marina zien spartelen, bellen blazen en kronkelen? Zal ze me in paniek smeken om haar te helpen? Zal ik haar helpen?

Nog een spoiler voor wie al een kaartje gereserveerd heeft: ik ga nu precies uitleggen wat er gebeurt. En wat er niet gebeurt, vooral.

De vr-helm brengt me naar een grote verlaten hal met een plasje water op de grond. Het is er donker en worden wat feitjes over klimaatverandering getoond in rode letters, onder andere dat niemand zal kunnen ontsnappen aan de gevolgen ervan. Daarna begint de stem van Marina nogal sec uiteen te zetten waarom ze heeft gekozen voor vr. Ze wilde erachter komen of technologie empathie kan opwekken. Nou. Kom maar door met dat spektakel!

Het licht gaat aan, en ik zie Marina’s avatar inderdaad in een glazen tank zitten. Het water stijgt, de avatar kijkt ongemakkelijk. Geen idee wat ik hieraan moet doen, al zou ik het willen. Als het water bijna haar lippen raakt, legt Marina haar handpalmen tegen het glas. Ik doe dat ook met mijn digitale handen, hopend op een dramatisch Titanic-moment waarbij ze me ontglipt en we uit wanhoop naar elkaar schreeuwen. Het scherm wordt wit, en ineens sta ik op een vlot, tussen de smeltende ijskappen. Het begint te regenen en dan spoelt er een golf over me heen. Klaar.

Volgens mij heb ik haar nu geholpen, maar helemaal zeker weet ik het niet, want nog voor we elkaar in de armen konden vliegen stond ik al tussen die ijskappen. Ik vraag aan de medewerkers van het museum of ik nog een keer mag. Dit keer blijf ik demonstratief met mijn armen over elkaar staan toekijken. Maar ook nu word ik, nog voor Abramovic’ kin nat wordt, via een wit scherm geteleporteerd naar het apocalyptische scenario. Een computerspel waarbij je geen invloed hebt op de uitkomst is interessant, en misschien wel realistisch. Want sommige dingen, zoals klimaatverandering, gebeuren gewoon. Maar desondanks voel ik me onbevredigd. Is dit het nou?

Dit is het nou, blijkt ook uit navraag bij de organisatie. Met vier journalisten staan we om Anna Abrahams heen, de programmeur van Eye, om verhaal te halen. “Ik had eigenlijk wel verwacht dat je Abramović kon zien verdrinken,” zegt één van ons teleurgesteld. De andere twee en ik grommen instemmend. “De kunstenaar heeft er bewust voor gekozen om dat niet aan het werk toe te voegen,” zegt de programmeur stoïcijns. Verontwaardigd buigen we ons over Anna heen, alsof we in plaats daarvan haar dan maar in het IJ zullen jonassen. Beschaamd kijk ik om me heen. Dat de mens graag andere mensen ziet verzuipen of andersoortig lijden, heeft Abramović via mij wel weer aangetoond. Maar sadisme blootleggen had ze al eerder gedaan, en veel beter. Is er écht niet meer?

Op een tafeltje liggen wat exemplaren van de recentste vpro-gids, waarin de kunstenaar dit weekend geïnterviewd werd. Koortsachtig blader ik er doorheen, in de hoop minder teleurgesteld te zijn in de grote Abramović. Dat gebeurt niet. “Ik wilde wat doen voor de jonge mensen, want die hebben de toekomst," vertelt Marina aan de gids. "Kinderen van nu leven in hun computers en mobieltjes en hebben een concentratievermogen van drie seconden. Ik heb veel moeite om contact met ze te leggen. (…) Ik wil ze via vr laten voelen hoe het is om iets goeds te doen.”

Ik vraag me af of dat echt nodig is. Klimaatverandering is kut, en er moet iets tegen gebeuren. Dat weten we, ook jonge mensen. Wat hebben we eraan om via vr te zien dat we met de gebakken peren zitten, en hoe dan ook fucked zijn? Het voegt weinig toe aan de discussie. Oké, jonge mensen zitten veel op hun telefoon. Maar je moet iets, als je weet dat je niet kan scooteren, autorijden, vliegen en geen biefstuk kan eten.

Ik verwacht natuurlijk geen praktische handleiding om klimaatverandering op te lossen van een kunstenaar. Maar vertel op z’n minst wat nieuws met het werk, laat me echt wat voelen, bied een nieuw inzicht, of desnoods entertainment! Ik wil alles horen van Marina zolang het niet een uitgekauwde boodschap via een slappe VR-experience is! Help! Want ik ga verzuipen!

Maar Abramović kijkt zwijgend toe vanuit haar virtuele tank vol lauwwarm kunstwereldwater. Binnenkort gaat ze met pensioen en de ergste klimaatellende zal ze niet meemaken. Haar handen tegen het glas lijken tegen haar jonge fans te zeggen: “Sorry schatten, het spijt me oprecht. Maar oma Marina is ervantussen. Dat klimaatprobleem is van jullie. Ik kan niks anders doen dan proberen jullie te zeggen: wees lief voor de ander als de planeet instort.” Bedankt hè.

Gelukkig hebben ze in de tentoonstelling bij Eye ook nog ouder, doch relevanter, werk van Abramović.