FYI.

This story is over 5 years old.

9/11

De kunst die rampen overleefde

De geschiedenis kan een kunstwerk verwoesten, maar ook veel rijker maken.
New York, 21 september 2001 -  Reddingswerkers ruimen het puin van het World Trade Center. Foto door Michael Rieger / FEMA News Photo, via

Op het plein tussen de twee torens van het World Trade Center in New York stond op 11 september 2001 een bronzen bol van Fritz Koenig. Ondanks de enorme catastrofe die zich op die dag voltrok, bleef de Sphere for Plaza Fountain overeind staan en binnenkort zal het kunstwerk weer zijn oude plaats innemen. Hoewel de bol gehavend, bekrast en gedeukt is, heeft deze sculptuur door de terroristische aanslag een onverwachte extra dimensie gekregen. En het is niet het enige kunstwerk dat een nieuwe betekenis heeft gekregen doordat het een ramp heeft overleefd.

Advertentie

Veel sculpturen uit de bronstijd hebben het alleen maar tot het heden kunnen schoppen doordat ze (meerdere) rampen hebben doorstaan. “Zo’n verhaal maakt een kunstwerk extra speciaal, zegt Dr. Kenneth Lapatin, de curator die zich in het Getty Museum bezig houdt met de oudheid. “Stel bijvoorbeeld dat een standbeeld per schip werd vervoerd om het om te smelten. Als dat schip net zonk op weg naar de oven, en het standbeeld daardoor bewaard werd, dan voegt dat wat extra’s toe aan het werk. Maar denk ook aan steden zoals Pompeii en Herculaneum, die in 79 N.C. verwoest werden door de uitbarsting van de Vesuvius, maar daardoor paradoxaal genoeg ook bewaard werden.”

Twee standbeelden van Apollo (met dank aan Musée du Louvre en de Soprintendenza Speciale per i Beni Archeologici di Pompeii) in: “Power and Pathos: Bronze Sculpture of the Hellenistic World.” Foto via

Ontelbaar veel kunstwerken zijn door de millennia heen verdwenen. “Een monument zoals het Parthenon op de Atheense Akropolis is vandaag de dag een schim van wat het vroeger was. De tempel werd in de late oudheid ontdaan van al haar schatten, gebruikt als kerk, als moskee en als munitiedepot tijdens de bezetting van Athene in 1687, waardoor het de lucht in werd geblazen. Wat we vandaag zien, zijn de overblijfselen van een lang historisch proces,” zegt Dr. Lapatin.

“Als je een archeoloog of conservator bent, dan zie je zulke dingen terug als je naar die werken kijkt. Je bekijkt de geschiedenis zoals die zich in de kunstwerken blootgeeft,” vertelt archeoloog Dr. Michael D. Danti aan The Creators Project. Veel kunstwerken in het Midden-Oosten, die door de eeuwen heen al geteisterd zijn, worden nu opnieuw aangevallen. Dr. Danti behoort tot een team dat het cultureel erfgoed in Irak en Syrië probeert te beschermen, in samenwerking met het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Advertentie

Verwoesting van de tempel van Baal-Shamin (ISIS sociale media; 24 augustus, 2015). Foto via

“Toen het museum van Palmyra bedreigd werd door een invasie van de Islamitische Staat, hebben Syrische oudheidkundigen drie dagen lang vrachtwagens vol materiaal naar een veilige locatie gebracht. Veel van de artefacten waren echter niet verplaatsbaar en moesten achtergelaten worden, waaronder ook mummies. Toen ISIS eenmaal binnenviel, begonnen ze direct met het stelen en verwoesten van de kunstschatten. Vele deskundigen overleden tijdens de evacuatie. Ze hebben veel geriskeerd om de geschiedenis te beschermen,” zegt Dr. Danti. Hij roemt deze mensen als hedendaagse ‘Monuments Men’, een groep geallieerde soldaten die tijdens de Tweede Wereldoorlog een grote hoeveelheid kunstwerken uit de handen van de nazi’s hebben gered.”

Triomfboog in Palmyra (Directorate-General of Antiquities and Museums; January 15, 2013), foto via

Terroristische bewegingen in het Midden-Oosten nemen culturele schatten regelmatig als doelwit. Het gaat hier eigenlijk om culturele zuivering, wat in de ogen van Dr. Danti gelijkstaat aan een soort van genocide. “Wij geloven dat cultuur een essentieel recht is. Toegang tot erfgoed en het recht deel te nemen in cultuur is een universeel recht van de mens,” zegt hij. “Wat mij het meest verontrust, is de mogelijkheid van een volledige breuk met het verleden.”

Vandaag de dag wordt er nog steeds gewerkt aan het herstellen van de culturele schade van de Tweede Wereldoorlog en Dr. Danti zegt dat ook het herstellen van de schade in het Midden-Oosten een werk zonder einde is. Hierbij komen enkele fundamentele vragen kijken: “Wat is de toekomst van het monument? Wie zou het moeten herbouwen? Wie heeft het recht het te herstellen? Wie zou moeten betalen voor de herstelkosten? En als het hersteld is, wat betekent het dan nog?”

In het geval van de bronzen bol van Koenig kan beschadigde kunst ook een krachtig symbool van de geschiedenis worden. “Ik denk dat we constant bezig zijn met het herinterpreteren van dit soort objecten,” zegt Dr. Danti. “Het World Trade Center is een perfect voorbeeld.”

Tempel van Bel (Michael Danti: 2010). Foto via

Hier kan je verslagen lezen over de status van historische objecten in het Midden-Oosten, met dank aan het team van Michael Danti bij ASOR Cultural Heritage Initiatives. BBC Radio 4 maakt ook het programma Museum of Lost Objects, een podcast die de verhalen vertelt van cultureel erfgoed dat verwoest of geplunderd is in Irak en Syrië.