Het Belgische dorp waar kinderen dode varkens naar de kerk brengen

In België is er een select groepje mensen waarop je kan vertrouwen om de dingen nog een beetje gekker te maken dan ze al zijn. Die mensen, ook wel te herkennen aan hun onvermogen om de g- en h-klank op een verschillende manier uit te spreken, zijn West-Vlamingen. Ik ben er zelf een van en durf met gemak te getuigen dat we ongelofelijk trots zijn op alles wat we doen. Ook als het gaat om bizarre tradities uit kleine dorpen, bijvoorbeeld die waarbij kinderen in grote getallen in paterpakjes kruipen om dienbladen gevuld met vers geslachte varkenskoppen naar de kerk brengen.

Dat laatste gebeurde afgelopen zondag weer in Ingooigem, het kleine dorpje waar mijn grootmoeder nog elke week haar loterijticket invult. Al meer dan zestig jaar lang wordt daar de naamdag van de heilige Sint-Antonius op nogal excentrieke manier gevierd. Voor buitenstaanders die het bizar stukje Vlaamse folklore niet kennen, ziet het feest er behoorlijk gek uit. Mijn zus, die net in het dorp is gaan wonen, vertelde me deze week: "Er lagen varkens op brancards. Ze waren volgeprikt met flinterdunne schijfjes citroen en sinaasappel, en versierd met roze en blauwe strikken. Normaal gezien is het spannendste wat ik op mijn wandelingen tegen kom een loeiende koe, dus ik begreep er niks van."

Tijd om hier wat licht op te schijnen.

Sint-Antonius staat in de Vlaamse volksmond bekend als 'Antonius met het varken'. "Die bijnaam ontstond in de middeleeuwen," vertelt Geert Himpens (42) me. "Sint-Antonius wordt altijd afgebeeld met een staf, de bel die mensen vroeger moesten luiden als ze besmet waren met de pest, en een varken. Hij werd aangeroepen tegen de pest of bij veeziekten, en is nog steeds de patroonheilige van slagers, en de beschermer van dieren."

Precies dertig jaar geleden droeg Himpens zelf met vier andere twaalfjarige jochies tachtig kilo varken door de straten van zijn dorp. Nu zit hij in het bestuur van club Yvegem Sportief, de Ingooigemse club die naast wielerwedstrijden ook jaarlijks de de Sint-Antoniusviering organiseert.

Hij vertelt: "Op de zaterdag voor het feest gaan we langs bij de lokale boeren om dieren op te halen. Ze doneren ganzen, konijnen, hanen, allemaal levend. We zorgen ook dat er twee volledige varkens en twee varkenskoppen geleverd worden. Iemand snijdt de varkens een heel klein beetje open om de ingewanden eruit te halen, en versiert de dieren vervolgens met citroen, sinaasappel en kleurige linten, om het offer er wat feestelijker uit te laten zien. De versierde varkens worden in een grote industriële koelkast opgeslagen, klaar voor de zondag."

Op zondag vindt de offerstoet plaats: "De dag begint met een dierenwijding. Dat wil zeggen dat alle aanwezigen met een hond, paard of een ander levend dier gezegend worden. Meestal komen daar hondenclubs op af, en drie vaste mensen die met paard en wagen komen. Nadat ze gezegend zijn, loopt iedereen in een stoet richting kerk. Jong en oud loopt mee, maar de varkenskoppen en versierde varkens die op brancards worden gelegd worden gedragen door de twaalfjarige kinderen uit het dorp."

In België vieren twaalfjarigen traditiegetrouw hun 'plechtige communie', wat betekent dat ze in een speciaal daarop toegespitste eucharistieviering de kracht van de Heilige Geest ontvangen. Een soort doop voor jongvolwassenen. "Er zijn weleens kinderen die hun wenkbrauwen fronsen als ze zo'n varkenskop in handen krijgen", vertelt Himpens, "maar zodra ze onderweg zijn verdwijnt dat. Ze worden overgenomen door de adrenaline van het zwijn in z'n geheel tot aan de kerk te krijgen. Zo'n beest weegt tachtig tot honderd kilo. Dat is niet niks, het is weleens gebeurd dat een zwijn valt en we het, terwijl het glad is, moeten oprapen."

Dit jaar liepen er veertig kinderen mee met de stoet. "Het is een hele eer, want je komt misschien met je foto in de lokale krant te staan. En ze vinden het vooral leuk dat ze zich mogen verkleden. Wie het grote varken draagt, doet dat in een paterkleed."

Na de stoet volgt een misdienst, waarbij de varkenskoppen als een offeraltaar voor de priester worden uitgestald.

Na afloop worden de varkens per opbod verkocht. "Een varken wordt aan de poort van de kerk verkocht, via Amerikaans opbod."

Iedereen heeft een euro in zijn of haar hand en doet die hand in de lucht. De voorzitter duidt telkens willekeurig iemand aan en zegt diens naam luidop. Ondertussen staat in de kerk iemand die hen niet kan zien, maar die wel af en toe een klok luidt.

Telkens wanneer de klok geluid wordt, wordt de euro van de zojuist genoemde in een gezamenlijke pot gestopt, en wordt die persoon op de lijst van de tombola gezet. "Dit jaar waren dat vijftien mensen," vertelt Himpens. "Die namen vliegen in een bolhoed en een onschuldige hand trekt daar namen uit. De eerst getrokken naam krijgt een van de varkens, de tweede naam bijvoorbeeld een kip, de derde een gans, de vierde een stuk carré waar je koteletten van kan maken, de vijfde een potje versgemaakte paté. De verlote dieren worden 's ochtends voor aanvang van de stoet door een dierenarts gecontroleerd om te zien of ze wel gezond zijn."

Het tweede varken wordt verloot door middel van lootjes die vooraf in lokale cafés verkocht werden. De opbrengst gaat naar de kerk.

De winnaars brengen hun offervarken naar een slager naar keuze – dit jaar zag mijn zus een oude slager die al vijftien jaar met pensioen is in zijn garage een van de varkens in stukken snijden, zodat het vlees in de diepvries past. "Er zijn een paar vaste slagers die hun namiddag tijdens de Sint-Antoniusviering vrijhouden, omdat ze weten dat ze misschien gebeld worden," vertelt Himpens.

Als alle tombolaprijzen weg zijn, sluit het hele dorp de festiviteiten af door te gaan eten in hetzelfde restaurant. "We serveren soep met balletjes, varkenshaasje en een dessert. Natuurlijk zijn sommige feestvierders in de voormiddag al zodanig aan de citroenjenever en het bier gegaan, dat ze niet verder geraken dan de soep."

De Sint-Antoniusviering is meer folklore en traditie dan religieus evenement, sluit Himpens af. "Mensen leven hier echt naartoe. Zo zorg ik elk jaar met mijn gezin dat we zeker thuis zijn dat weekend. Voor omstanders lijkt de optocht misschien een beetje op Jezus' processie met kruis, en de collega's van mijn werk in Oost-Vlaanderen begrijpen dit ook niet zo goed als ik erover vertel, maar voor ons is het een mooie traditie. Eentje die vroeger in meerdere West-Vlaamse dorpen hoog gehouden werd, maar nu overal uitgestorven lijkt te zijn. Wij zijn van plan dit zo lang mogelijk te blijven doen."