Dankzij een groep inwoners is Amsterdam verplicht massatoerisme aan te pakken

Het zou zomaar kunnen dat in het voorjaar van 2020 nergens zoveel foto’s van zijn genomen als van de lege straten van Amsterdam. Aan het begin van de lockdown – die twee maanden waarin een wandeling met je ziel onder je arm de enige overgebleven vorm van recreatie was – verbaasden bewoners van onze hoofdstad zich massaal over hoe ontzettend mooi het daar is als je niet constant op hoeft te letten dat je niet struikelt over een brakende toerist. Het sentiment leek te zijn: het massatoerisme uit ‘het oude normaal’ kan nu echt niet meer, en er moet iets veranderen. 

Een aantal inwoners twijfelde eraan of de gemeente Amsterdam bereid zou zijn om daadwerkelijk maatregelen te nemen om de terugkeer van de massa’s toeristen tegen te gaan. Daarom hebben ze het heft in eigen hand genomen. Een petitie voor een nieuw beleid op het gebied van toerisme, met de naam ‘Amsterdam heeft een keuze’, werd afgelopen zomer in twee weken tijd door zo’n 30.000 mensen ondertekend. Nu, een jaar later, is de verordening ‘Toerisme in Balans’ aangenomen door de gemeenteraad. 

Het belangrijkste punt uit deze verordening is een harde grens aan het aantal toeristische overnachtingen die de stad Amsterdam mag faciliteren: in een jaar gaat het om twintig miljoen overnachtingen. Als het erop lijkt dat dit meer gaat worden, moet er worden ingegrepen, al is nog niet helemaal duidelijk wat dit concreet betekent. Er is ook een ondergrens vastgesteld: als we dreigen af te zakken naar minder dan tien miljoen overnachtingen per jaar, moet er gas worden gegeven om het toerisme in Amsterdam weer aan te moedigen. 

Een nogal bijzondere verandering – de D66-fractievoorzitter noemde het zelfs ‘historisch’ – in hoe er wordt omgegaan met toerisme, en dat allemaal door een petitie van een groep inwoners. We spraken Jasper van Dijk, een van de initiatiefnemers en inwoner van Amsterdam, over deze belangrijke stap in de strijd tegen overtoerisme. 

VICE: Was er voor jou een toeristische druppel die de emmer deed overlopen?
Jasper van Dijk: Niet per se een druppel, nee. Overlast door toerisme is meer een aanhoudende frustratie, die blijft omdat ik de stad waarin ik woon langzaam zie verdwijnen, terwijl ik wist dat er geen langetermijnplanning was om daar iets aan te doen. We zien dat het drukker wordt, maar het lijkt alsof er niet wordt ingezien dat dit een fundamenteel probleem is dat echt aangepakt moet worden. 

Ja? Ik snap dat brakende toeristen vervelend zijn, maar hoort het er niet gewoon bij? 
Dat is moeilijk om te zeggen, omdat de grens voor iedere inwoner van Amsterdam anders ligt. In Venetië is het makkelijker te zien: daar zijn gewoon echt te veel toeristen in verhouding tot het aantal mensen dat er woont. De grens is in Amsterdam lastiger te bepalen, want er zijn ook mensen van wie het nog wel wat drukker mag worden. Maar om beleid te maken moet je ergens een streep kunnen trekken.

Vorig jaar zijn wij een petitie begonnen om ervoor te zorgen dat dit beleid er kwam. Tijdens de pandemie zijn we natuurlijk naar bijna nul toeristen gegaan. Dat zorgde voor een gekke rust. We wilden niet terug naar hoe druk het was in 2019. Kunnen we niet ergens in het midden uitkomen? Binnen twee weken hadden we meer dan 30.000 handtekeningen van inwoners, en een jaar later is er een verordening aangenomen. Het belangrijkste punt uit de verordening is dat we moeten kijken naar het aantal overnachtingen van toeristen, en daar sturing aan geven op basis van een voorspelling van hoeveel mensen er naar Amsterdam komen. 

Jullie mikten eigenlijk op een maximum van tussen de tien en veertien miljoen toeristische overnachtingen per jaar. Waar was dat op gebaseerd?
Zoals ik al zei moesten we ergens een grens trekken, maar is het lastig om te zien waar die is. In 2014 is er voor veel inwoners van het centrum een soort omslagpunt geweest. Daarvoor vonden centrumbewoners hun buurt nog ‘gezellig druk’ – er waren toen twaalf miljoen toeristische overnachtingen per jaar – maar daarna gaven ze aan dat het te veel begon te worden. Dit aantal hebben we dus als speerpunt genomen, al is het maximum uiteindelijk wel hoger geworden.

Ja. In 2019, een superdruk jaar, werden er 22 miljoen toeristische overnachtingen geregistreerd. In de verordening staat dan een maximum van 20 miljoen wordt nagestreefd. Is dat verschil niet heel minimaal? 
Niet echt. Als het erop lijkt dat er 18 miljoen toeristische overnachtingen gaan komen moeten er volgens de verordening al maatregelen getroffen worden. Dat zijn er al 4 miljoen minder dan in 2019. En het allerbelangrijkste: Amsterdam wordt al jaren populairder, in 2030 zouden er al zo’n 30 miljoen toeristenovernachtingen gaan plaatsvinden. Die groei wordt nu dus als het goed is voorkomen. Natuurlijk hopen wij dat lokale politici allemaal campagne gaan voeren om de aantallen nog lager te krijgen, maar het belangrijkste is dat er nu in ieder geval wordt erkend dat er een grens is. 

Maken jullie eigenlijk onderscheid in verschillende types toeristen? Ik denk dat je van een Brits amateurvoetbalelftal meer last hebt dan van een groepje beschaafde pensionado’s. 
In de verordening staat dat er naast aantallen toeristen ook gekeken moet worden naar de leefbaarheid van elke wijk. Als bewoners aangeven dat het niet meer te doen is, moeten er plannen komen om de leefbaarheid te verbeteren. Als er dus te veel overlast is van bepaalde groepen toeristen, zou je kunnen denken aan een vermindering van het aantal coffeeshops, of ervoor zorgen dat die alleen voor bewoners toegankelijk zijn. Ook kan er sneller worden ingegrepen bij overlast op straat. 

Over het aantrekken van bepaalde groepen toeristen wordt al wel veel nagedacht. Er zijn bijvoorbeeld campagnes waarin vooral wordt benadrukt hoe mooi de musea hier zijn. Maar wat daarbij wordt vergeten: ook al komen er straks heel veel welgestelde mensen uit Azië en veel minder Britten, dan nog stijgt het totale aantal toeristen veel te hard. Dat is ook dweilen met de kraan open.

Veel te veel toeristen is vervelend voor inwoners van de stad. Maar, als advocaat van de duivel: het brengt toch ook gewoon heel veel geld in het laatje?
Ja, maar de vraag is waar dat geld naartoe gaat. In 2016 werd er bijvoorbeeld een hotelstop ingesteld. In principe een prima maatregel, het aanbod van hotels nam niet meer toe. De handhaving hierop was helaas niet echt streng. Als de groei van het aanbod aan hotelkamers stopt, maar de vraag toeneemt, exploderen de winsten van de hotels. Dit komt door een beleid van de overheid, en daarom zouden we die winst eigenlijk weg moeten belasten en naar de gemeente moeten laten vloeien. Daarbij komt dat bijna alle grote hotels in Amsterdam niet in de handen van Nederlandse bedrijven zijn, dus het is niet eens goed voor onze eigen economie. 

Wat gaat de gemeente Amsterdam eigenlijk praktisch doen om de toeristenstroom te reguleren? Is het wel realistisch? 
Je kunt inderdaad geen hek om de stad zetten, maar je kunt wel goed kijken naar de hoeveelheid overnachtingen die worden aangeboden. Kijk of je Airbnb kunt verbieden, bijvoorbeeld, dat scheelt al zo’n vijftien procent aan overnachtingen. Dat is wat moeilijk om precies te zeggen, omdat Airbnb maar weinig gegevens deelt, maar als die vijftien procent klopt dan hebben we het al over zo’n 3 miljoen overnachtingen. Je kunt ook de toeristenbelasting verhogen, wat een prettig bijeffect heeft: je haalt megaveel geld op. Met dat geld zou je misschien zelfs hotels kunnen ombouwen tot woningen. Maar wat je daarmee ook doet is simpelweg de prijs van de hotelkamers opdrijven. Als de prijs stijgt zullen de hotels minder vol zitten. Maar dat is niet erg, Amsterdam is zo populair dat de hotels zelfs met de bezettingsgraad die ze dan overhouden nog goed draaien.